به‌رسڤه‌ك بۆ ره‌خنه‌گره‌كێ گه‌نج
د. ره‌شید فندی
ل هژمارا 3082 یا رۆژا 12 – 1 – 2022 یا رۆژناما ( ئه‌ڤرۆ ) من گۆتاره‌كا ره‌خنه‌یی دیت ژ نڤیسینا ره‌خنه‌گره‌كێ گه‌نج ( شیان كانیساركی ) ل دۆر په‌رتووكا من ( هنده‌ك ژ دیتنێت نالبه‌ندی ل دهۆكێ ) . ئه‌ڤه‌ژی گه‌نگه‌شه‌یه‌كا كورته د گه‌ل نڤیسه‌ری.
ل به‌راهیێ ئه‌ز كه‌یفخوه‌ش دبم ده‌مێ گوتارێت ره‌خنه‌یی یێت ئه‌ده‌بی ل سه‌ر به‌رپه‌رێت رۆژنامه و گۆڤاران دبینم, چنكی ئه‌ده‌ب بتنێ ب ره‌خنه‌یێ پێش د كه‌ڤت. ڤێ دووماهیێ ئه‌ز هنده‌ك گوتارێت ره‌خنه‌یێ ل دۆر كورته چیرۆك و رۆمانان ل سه‌ر به‌رپه‌رێت رۆژنامه‌یا ( ئه‌ڤرۆ ) دبینم و د خوینم وپێ كه‌یفخوه‌ش دبم, هه‌ر وه‌سا دبینم كو ره‌خنه ل ده‌ڤه‌را مه هێدی هێدی یا ژ كه‌ڤلوژانكێ دوژمنكاریێ و شكاندنا ئێكودو ده‌ردكه‌فت وئاوایه‌كێ نوو ب خوه ڤه دگرت, ئه‌و ژی هزروبیرێت جودا و ئازاد و سه‌ربه‌ستن, دوور ژ شكاندنا ئێكودو , ئانكو ره‌خنه‌یا مه پێنگاڤه‌كێ به‌ره‌ڤ پێش دچت.
ره‌خنه‌یا مه یا ئه‌ده‌بی ل سالێت حه‌فتێ و هه‌شتێیان دوژمنكاری بوو , ئه‌گه‌ر ته ب نه‌رمی ژی ره‌خنه ل هۆزانه‌كێ یان گۆتاره‌كێ گرتبا, ره‌خنه‌لێگرتی دا بابه‌تێ وێ هۆزانێ یان گۆتاری ژ بیر كت, كا ره‌خنه‌یا وی درسته یان شاشه, به‌لكو دا به‌زیته رابووریێ ره‌خنه‌گری, دا ل كێماتیێت كه‌سایه‌تیا ره‌خنه گری گه‌ڕت , ڤێجا چ كێماسیێت كه‌سایه‌تی هه‌بن, ئالیێ سیاسی بت یان جڤاكی یان په‌روه‌رده‌یی بت، هه‌تا نێزیك بوو بگه‌هیته سه‌ره‌دانا فه‌رمانگه‌هێت ئاڤێ و كاره‌بێ بكت و ته‌ماشه بكت كا ره‌خنه‌گری پارێت ئاڤ و كاره‌با داینه یان نه و هتد … دا گه‌له‌ك جاران ژی (واستا) و هاریكارا ب خوه په‌یدا كت دا هاری وی بكن بۆ شكاندنا هه‌ڤالێ خوه یێ ره‌خنه‌گر وبابه‌تێ ره‌خنه‌گرتنا ئه‌ده‌بی ژ بیر دكر, گه‌له‌ك ژ ڤان نموونه‌یان هه‌بوون وڤێره نه جهێ رێزكرنا نموونه‌یانه . له‌وما ره‌خنا ئه‌ده‌بی ل ده‌ڤه‌را مه هه‌ر د جه دا ما و پێشڤه نه‌چوو .
دوباره د بێژم كه‌یفخوه‌شم ب ره‌خنه‌گرێت گه‌نج وئه‌ز ره‌خنه‌یێت وان دخوینم لێ؛ تشتێ ئه‌ز تێبینی دكم, ئه‌ڤ ره‌خنه‌گرێت گه‌نج گه‌له‌ك ب له‌زن، كێم ژێده‌ران دخوینن و كێم دویڤچوون و لێگه‌ریانن.
ده‌مێ من په‌رتووكا ( هنده‌ك ژ دیتنێت نالبه‌ندی ل دهۆكێ ) چاپ كری, باش ل بیرا من بوو كا دێ ناڤ و نیشانێت په‌رتووكێ چه‌وا دانم، ئانكو به‌حسێ نالبه‌ندی یه و په‌یوه‌ندیا وی د گه‌ل دهۆكێ وهنده‌ك نموونه‌یێت هۆزانێت وی ل دهۆكێ, نابت وه‌كی كاره‌كێ زانستی ئه‌ز ژ چارچۆڤه‌یێ بابه‌تێ خوه ده‌ربكه‌ڤم لێ؛ ره‌خنه‌گری ل جهه‌كی یێ گۆتی ” ده‌مێ په‌رتووكێ دبینم و دخوینم بێ هیڤی دبم كو خودانێ مه‌زنترین دیوان یێ مای د ناڤبه‌را 50 لاپه‌ران دا و نزانیت دێ چ كه‌ت !” . وه‌سا دیار دبت كو ره‌خنه‌گری د ڤیا ئه‌ز ژ بابه‌تێ خوه ده‌ربكه‌ڤم و هه‌ر پێنج به‌رگێن دیوانێ بینمه د ناڤ گۆتارا خوه‌دا!
برایێ ره‌خنه‌گر, ژ ئالیێ زانستی ڤه, ده‌مێ تو ناڤونیشانه‌كێ بۆ په‌رتووكا خوه ددانی دڤێت تو ژ بابه‌تێ په‌رتووكێ ده‌رنه‌كه‌ڤی. بابه‌تێ په‌رتووكا من ژی كو ل سه‌ر نالبه‌ندی و دهۆكێ یه, دو رێك هه‌بوون؛ یان د ڤیا هه‌ر جاره‌كا نالبه‌ندی ناڤێ دهۆكێ د هۆزانا خوه‌دا ئینابا من كربا د په‌رتووكێ دا, ئه‌و ژی دا بیته جۆره‌كێ ئه‌رشیفكرنێ, رێكا دی ژی ئه‌وه؛ هنده‌ك هۆزانێت وی یێت ناڤدار وه‌رگرم ده‌مێ ل دهۆكێ, ول دووڤ شیانێت خوه ڤه‌كۆلینێ ل سه‌ر بكم, من ژی رێكا دوێ هه‌لبژارت, دا په‌رتووكا خوه ژ ئه‌رشیفكرنێ دوور بێخم و رێكا ڤه‌كۆلینێ بگرم وكه‌ره‌سته‌یێ بابه‌تی ژ چارچۆڤه‌یێ خوه ده‌رنه‌كه‌ڤت. هه‌ر وه‌سا هه‌ڤالێ مه یێ نڤیسه‌ر “ئیسماعیل بادی” ده‌مێ پشتی هینگی په‌رتووكه‌ك ل دۆر نالبه‌ندی و زاخۆ چاپكری, هه‌ر وه‌كر و ژ بابه‌تێ خوه ده‌رنه‌كه‌فت. كو بابه‌تێ نالبه‌ندی و زاخۆ بوو, گوه نه‌دا هژمارا به‌رپه‌رێت په‌رتووكێ .
ژ ئالیه‌كێ دی ڤه, برایێ ره‌خنه‌گر, گرنگیێ ب ژێده‌ران نادت, من دیت وی ته‌ماشه‌ی وان ژێده‌ران نه‌كریه یێت سالێت حه‌فتیێ و هه‌شتێیان یێت ل سه‌ر هۆزانڤان “ئه‌حمه‌دێ نالبه‌ند”ی ده‌ركه‌فتین , ئه‌و ژی هه‌می هه‌ڤالێ مه سه‌یدا “ئیسماعیل بادی” وێنه‌یێ به‌رگێت وان یێت د هه‌ردو گۆتارێت خوه دا به‌لاڤكرین, وه‌ك به‌رسڤه‌كا ره‌خنه‌یی ل سه‌ر گۆتارا ره‌خنه‌گرێ گه‌نج كاك ( شیان ), له‌وما ئه‌ز وی بابه‌تی دووباره ناكه‌مه ڤه چنكی كاك ( ئیسماعیل )ی ب جوانی یێ ل سه‌ر نڤیسی لێ؛ ده‌رباری ژێده‌ران ب تنێ دێ بێژم: كاك ( شیان )ی ناڤێ ئێك ژێده‌رێ كه‌ڤن یێ ئینای, ئه‌و ژی ب شاشی یێ نڤیسی, مه‌به‌ست پێ په‌رتووكا سه‌یدایێ ( سادق به‌هائه‌ددین )ه, كو ناڤێ په‌رتووكا وی ( هۆزانڤانێت كورد)ه, لێ ژ به‌ر خه‌مساریا كه‌كێ ( شیان ), وی ناڤێ په‌رتووكێ یێ كریه ( هۆزانڤانێت بادینان )! , ئه‌گه‌ر سوباهی قوتابیه‌كێ ماجستێرێ یان دكتۆرایێ ڤه‌كۆلینه‌كێ ل سه‌ر ژیان و به‌رهه‌مێ ( سادق به‌هائه‌ددین ) بنڤیست, دێ چه‌ند ل په‌رتووكا ( هۆزانڤانێت بادینان ) گه‌ڕت و نابینت , چنكی ته ناڤ ب شاشی یێ نڤیسی! نه هه‌ر ئه‌ڤه به‌لكو ده‌مێ ره‌خنه‌گری لیستا ژێده‌رێت خوه ژی نڤیسی, ناڤێ هه‌مان په‌رتووكێ یێ نڤیسی ( هۆزانڤانێن كورد ) ئه‌و ژی شاشیه, چنكی ل هه‌می به‌رهه‌مێت ( سادق به‌هائه‌ددین ) بنێره , وی شێوه‌یێ كۆمكرنێ هه‌ر ( ێت ) یێ نڤیسی نه‌كو ( ێن ) هه‌ر وه‌كی كاك ( شیان ) ی شێواندی , هه‌ر وه‌سا ناڤێ په‌رتووكا من ژی یێ شێواندی ( هنده‌ك ژ دیتنێت ….) یێ كریه ( هنده‌ك ژ دیتنێن ….) وی ئه‌و ماف نینه ناڤێ په‌رتووكان بگهۆڕت .
ئه‌حمه‌د نالبه‌ند ل دو قۆناغێت ژیانا خوه ل دهۆكێ بوو , ل سالێت ده‌ستپێكا ژیانا خوه بۆ فه‌قیاتیێ ئه‌و بخوه دبێژت ( من دو سالا ل دهۆكێ دخواند ), ل ددووڤ وان پسیارێت من كرین, ئه‌و ل مزگه‌فتا مه‌زن یا دهۆكێ فه‌قی بوو لێ؛ جارا دوێ پشتی كاره‌ساتێت ژیانێ ب سه‌رێ وی هاتین وژنێت وی مرین و بێ خودان مایی, ئه‌و پشتی سالا 1955 ێ یێ هاتیه دهۆكێ, وێ جارێ ل مزگه‌فتا (حه‌جی مسته‌فای ) ئه‌وا د كه‌ڤیته به‌رامبه‌ر مه‌زارێ دهۆكێ جهوار بوو. شاعێر و زانایێ ئایینی ره‌حمه‌تی( مه‌لا حه‌مید سلێڤانه‌یی) گۆته من : ل سالا 1955 ێ ئه‌م ل مزگه‌فتا زاخۆ فه‌قی بووین, فه‌ق ئه‌حمه‌دێ نالبه‌ند بۆ ده‌مه‌كێ ل زاخۆ ل نك مه ما, هه‌ر وه‌سا گۆت : نالبه‌ند هه‌ر فه‌قی بوو ئانكو (ئیجازه) وه‌رنه‌گرتبوو , به‌لێ شاعێر بوو وبه‌رده‌وام شیعر د نڤیسین .
پشتی هینگی یێ هاتیه دهۆكێ ل مزگه‌فتا حه‌جی مسته‌فای مایی لێ؛ یا دیار نینه چه‌ند سالا مایه ل دهۆكێ هه‌ر وه‌كی ب درێژی من د په‌رتووكا خوه‌دا نڤیسی .
د. مه‌سعوود كتانی یێ ره‌حمه‌تی, به‌ری وه‌غه‌را دووماهیكێ بكت, ل كلینیكا وی یا نۆژداریا گیای لدهۆكێ من سه‌ره‌دانا وی كر, گۆت نالبه‌ندی (ئیجازا) “دوازده علمیێ” وه‌رنه‌گرتبوو , گه‌هشتبوو په‌رتووكا ( جامی ) و راوه‌ستابوو. له‌وما چو جاران ل مزگه‌فتێت مه‌زن ل باژێران نه‌بوویه ئیمام, چنكی یێ “دوازده عیلم” نه‌بوو , بتنێ ماف هه‌بوو ل گوندا ئیمام بت .
وێنه‌یێ نالبه‌ندی ب مه‌زنی یێ ل سه‌ر به‌رگێ په‌رتووكا من لێ؛ كه‌كێ شیان دبێژت: ته چو وێنه‌یێت نالبه‌ندی به‌لاڤ نه‌كرینه. وێنه‌یێ ئیمامێ مزگه‌فتا حه‌جی مسته‌فای وسه‌یدایێ نالبه‌ندی ( ره‌حمه‌تی مه‌لا عبدالهادی مفتی ) من یێ به‌لاڤكری ومن زه‌حمه‌ت دیت هه‌تا ب ده‌ست من كه‌فتی، هه‌ر وه‌سا وێنه‌یێ مزگه‌فتێ ب خوه و وێنه‌یێ گه‌را چه‌مكێ عه‌لی گویزی, كو هه‌میان په‌یوه‌ندی یا ب بابه‌تێ نالبه‌ندی ڤه هه‌ی, كه‌كێ (شیان) دبێژت : وان وێنه‌یان چو په‌یوه‌ندی ب بابه‌تێ نالبه‌ندی ڤه هه‌یه؟
گه‌له‌ك به‌رسڤێت ره‌خنه‌گرێ گه‌نج كه‌كێ ( شیان ), هه‌ڤالێ مه كاك ( ئیسماعیل بادی ) یێت داین, له‌وما ئه‌ز دوباره ناكم لێ؛ ل دووماهیكێ كه‌كێ ( شیان ) به‌حسێ شاشی یێت رێزمانی د په‌رتووكا من دا یێ كری و ئاماژه ب چو نموونه‌یان نه‌كریه, ئه‌ز داخوازێ ژێ دكم هنده‌ك نموونه‌یێت وان شاشیا بۆ مه بنڤیست دێ جهێ سوپاسیێ بت، ژبه‌ركو د هه‌می نڤیسینێت خوه‌دا ئه‌ز گه‌له‌ك گرنگیێ ب دارشتنا زمانی دده‌م .
