بومبێن ئـاڤـێ یێن بـۆ تـەقاندنـێ د بـەرهەڤ
خـالـد ئـەحمەد بـادی
زانا و رەوشەنبیر و جیۆلۆجیی و دویڤچوویێن دیرۆكێ ل جیهانێ یێن دویڤچوونا بزاڤا مرۆڤان كری هەر ل دەستپێكا جیهانێ هاتیەدانان و مرۆڤ ل سەر ڤی ئەردی ژیایین خالا سەرەكی یا كۆمڤەبوون و ل گەل ئێك ژیان و لێكگەهشتنا كۆمەلگەه و مرۆڤان، ب تنێ داهاتیێن ئاڤێ بووینە، ژ بەر وێ پێدڤییا فەر یا مرۆڤان ب ئاڤێ ژبۆ پێشەسازی و نێشتەجێكرن چاندن و ڤەخوارن كارپێكرن و بەرهەمێن ئاڤی و…هتد. هەر دیسا دەستپێكا دروستبوونا شارستانیەتێن مرۆڤان ل تەڤایا جیهانێ ئاڤ كەرەستەكێ هەرە كاریگەر بوو ژبۆ دروستبوونا ڤان ئیمپراتوریەت و شارستانیەتێن جیهانێ. د قۆناغێن دەستپێكا ژیانێ دا تاكو چەرخێ نۆزدێ رەوشا سەقایێ جیهانێ زۆر یا باش بوو، لێ ژ بەر زێدەبوونا مرۆڤان ل سەر رویێ گۆیا زەمین یێ چەرخێ (20) كو رێژە گەهشتینە (8) هەشت ملیار مرۆڤان و بەر ب زێدەبوونێ ڤەیە, كارتێكرنێن سەقایێ جیهانێ ب گشتی و ب تایبەت ل رۆژهەلاتا ناڤەراست زۆر كرینە سەر رەوشا باران و بەفر و كێمبوون و نەمانا ئاڤێ, پشتی سەقا تێكچوویی و سال بۆسالێ ئاڤ كێم دبیت وەلاتێن زلهێز و بالادەست بەرەف وێ ئاراستەیێ چوون كو بەنداڤا دروست بكەن و ئاراستەیا كانی و رویباران بگوهۆڕن و ب تایبەت ئیران و توركیا, ل توركیا زۆر بەنداڤ دروستكرینە ل سەر رویبارێن دجلە ئانكو تێكرا ئانكو پێكڤە و بوش و فورات ئانكو فرە هات، ئانكو یێ بەرفرەهە رویبارێ ناڤبری و یا نەخۆشتر كو دوژمنان ئەڤ رویبارە بۆ خۆ بكارئیناینە و گرتینە و بەنداڤ ل سەر دروستكرینە كو هەردو رویبار یێن كوردانە و ژ ئاخا پیرۆزا كوردان دزێن و دەردكەڤن, پرۆژەیێ گاپ توركیا ل سالا(1988) دەستپێكرییە و (23) بەنداڤ ل سەر دروستكرینە بەنداڤا ئێكێ یا (ئەتاتورك) یا ئێكێ یە ل سەر ئاستێ رۆژهەلاتا ناڤین و یا سیێ یە ل سەر ئاستێ جیهانێ و بەنداڤا ئەلیسۆ هەمی شینوارێن كوردان بەرزەكرن و هەمی ئاڤ توركیا گرت (حەجزكر) ل سەر ئیراق و سووریا و ل وی دەمی توركیا دگۆت دێ فشارێ ل سەر ئیراقێ كەین ب رێكا ڤان بەنداڤان كو لیترا ئاڤێ ب لیترا گازێ بیت, ل ڤی دەمی یا دیار دبیت كو توركیا ئاڤێ دگریت و بەری دو هەیڤان د ئەڤ سالە دا شاندەكێ ئیراقێ ب فەرمی سەرەدانا توركیا كر هەتا كو چەند شەشپالۆیێن ئاڤێ بۆ ئیراقێ بەرداین, ب بۆچوونا مە ل داهاتی دێ شەڕێن مەزن ل دەڤەرێ وجیهانێ و ب تایبەت ل دەڤەرا رۆژهەلاتا ناڤین پەیدابن و دێ ئەڤ شەڕە ئانكو شەڕێ جیهانی یێ سیێ دێ شەڕێ ئاڤێ بیت. نیشانێن كرێت یێن هەیین د پرسا ئاڤێ دا، چونكو رەوشا كەش و هەوایی یا خراب دبیت و سەقایێ جیهانێ یێ بەر ب هشكاتیێ و نەبوونا بەفران و بارانان ڤە دچیت و پێدڤی یا مرۆڤان بۆ ئاڤێ هەر بۆ چاندنێ، دیسا بۆ ڤەخوارن و بۆ بكارئینانا رۆژێ یا بەرەف زێدەبوونێ ڤە دچیت و ژبەر ڤان ئەگەران مە گۆت پرسێن مە باس لێكرین مینا بومبێن ئاڤێ یێن تەوقیت كری كو دبیت ل هەردەمەكی ب تەقیت.
