بژاردەكا ستراتیژی یە یان دەربڕینەكە ژ ترسێ؟
د. سۆزان ئامێدی
عەلی لاریجانی د بەیاننامەیەكێ دا كو مشتومڕەكا زۆر ب دویڤ خۆ دا ئینایە، ڕاگەهاندیە كو هەلگرتنا چەكێ ئەتۆمی «تاكە بژاردە» یە بۆ هندێ كو هەكە هاتو هێرشەك بێتە سەر وەلاتێ وی. ئەڤ داخۆیاینە دكەڤێتە د چارچووڤەكێ ستراتیژیا ڕێگریكرنا ئەتۆمی دا، كو ئامانجا ژێ ڕێگریكرنە ل هەر دەستدرێژیەكێ ب ڕێیا هەڕەشەیا بكارئێنانا هێزا ئەتۆمی.
ستراتیژیەتا ڕێگریكرنا ئەتۆمی: شێواز و شرۆڤەكرن
ل دەمێ كو دەولەتەك هەڕەشەیا بكارئینانا چەكێ ئەتۆمی دكەت، ئەگەر هێرش بهێتە سەر، دكارین ب چەند شێوازەكان د مەرەما وێ ڕاگەهاندنێ بگەهین:
1- سیاسەتا ڕێگریكرنا ئەتۆمی – شێوازەكە دەولەت بكاردئینن بۆ پشتراستبوون ل هندێ كو تووشی چو هێرشیان نەببن، ئەو ژی ب هەڕەشەكرن ل بەرسڤدانا ئەتۆمی یا ڤەبڕی و ئێكلاكەر.
2- هوشداریا ئەتۆمی ـ ڕاگەهاندنەكا ڕاستەوخۆیە كو هەر دەستدرێژیەكا بهیێتە كرن دێ تووشی بكارئێنانا هێزا ئەتۆمی ربیت، كو ئەڤە ژی دیێ ئاستێ گرژیا هەرێماتیك و نێڤدەولی بەرز دكەتەڤە.
3- بەرسڤدانا ئەتۆمی یا مسۆگەر – جەختكرن ل وێ ئێكێ یە كو هەر هێرشەك دێ بیتە هۆیێ بەرسڤدانەكا ئەتۆمی یا وێرانكەر و ب بێی دودلی.
4- باوەریا ئەتۆمی یا فەرمی – دەستنیشانكرنا سیاسەتێن بكارئینانا چەكێن ئەتۆمی د چارچووڤەكێ سەربازی یێ ڕۆهن دا.
5- پەرەسەندنا ستراتیژیك – ئەڤ هەڕەشانە ڕەنگە وەك پێنگاڤەكا پەرەسەندنێ بهێتە سەحكرن، كو ئامانج ژێ ڕێگریكرنە ل دوژمنان، یان ژی تەنانەت هەولەكە بۆ سەپاندنا كاریگەریێ ب ڕێیا تۆقاندنێ.
ئەڤ داخۆیانیە زۆر جاران دبنە هۆیێ گرژیێن نێڤدەولەتی و ڕەنگە وەك هۆشداریەكا ژدل، یان تنێ پڕوپاگەندەیا سیاسی یە ب ئامارنجا بەدەستڤەئینانا دەستكەفتێن ناڤخۆیی یان ناڤچەیی بهێتە سەحكرن.
ل ڤێرە دا پرسیارەك دهێتە پێش: ئەرێ هەڕەشەیا چەكێ ئەتۆمی ل سەر بنەمایێ ترسێ یە؟
ئەڤ جۆرە داخۆیاینە ڕەنگە وەك ئاماژەیەك بۆ ترس و دلەڕاوكیێ دەربكەڤێت، بەلێ ب گۆرەی بارودۆخ و زەمینەیا سیاسی ڕادەیێ وێ مژارێ دگوهۆڕیت. ل دەمەكی وەلاتەك هەڕەشەیا بكارئینانا چەكێ ئەتۆمی دكەت، ڕەنگە ئەڤە ژی ب هۆیێ:
1- ترسیبوونەكا وجودی– ئەگەر دەولەتەك ببینیت كو هەر هێرشەك بكاریت مەترسیێ ل سەر مانەڤەیا خۆ دروست بكەت، ئەو ڕەنگە پشت ب هەڕەشەیا ئەتۆمی ببەستیت وەك ڕێگریەكا ڤەبڕی.
2- خەما بالادەستیا سەربازی یا نەیاران – دەمەكی شیانێن ئاسایی بەس نەبن بۆ ڕوی ب ڕویبوونا دوژمنی، ئێدی هەڕەشەیا ئەتۆمی دبیتە بژاردەیەك بۆ قەرەبۆكرنا ئەڤێ كەموكوریێ و گەهشتن ب جۆرەك ژ هەڤسەنگیا تیرۆرێ.
3- نەبوونا باوەریێ ب هەڤپەیمانیێن بەرگریێ – هندەك وەلات هەست دكەن كو نكارن پشت ب هەڤپەیمانێن خۆ بكەن یان بەرگریێن تەقلیدی ببەستن، ئەڤە ژی دبیتە ئەگەر كو ب هەڕەشەكرن ل بكارئینانا زۆرترین هێز پێگەهێ خۆ ب هێزتر بكەن.
4- نائارامیا ناڤخۆیی و فشارێن سیاسیی – پەرەسەندنا گۆتارا ئەتۆمی، جاران ڕەنگە هەولەك بیت بۆ لادانا سەرنجێ ل كێشەیێن ناڤخۆیی، یان بەرزكرنا شەعبیەتا حوكمەتێ ب نیشادانا هێزا خۆ ل بەرامبەر خەلكی.
د ناڤبەرا ترسێ و ستراتیژیێ دا
ل داویێ دا ڕەنگە هەڕەشەكرن ب چەكێ ئەتۆمی تێكهەلیەك بیت ژ ترسا ڕاستەقینە و ستراتیژییەكا ب حسێب ب ئارمانجا گەهشتنا ئارمانجێن سیاسی و سەربازی.
هندەك ولات زمانێ پەرەسەندنێ وەكو كارتەكا فشارێ بكاردئینن بیێ هندێ كو هیچ مەبەستەكا ڕاستەقینە یا بكارئێنانا هێزێ هەبیت، ل دەمەكی دا هندەكێن دیتر خۆ د دۆخەكی دا ببین، كو ئەڤ بژاردەیە وەك تاكە ڕێكە بۆ مانەڤا خۆ ببینن.
بەلێ گرنگترین پرسیار یا كو دمینیەتەڤە: ئەرێ ئەڤ جۆرە داخۆیانیانە دبینە ئەگەرێ پەیداكرنا ئاسایشێ و سەقامگیرێ، یانژی گومانا هەڤركیێن كارەساتبار زێدەتر لێ دكەن؟
وەرگێران: شێرزاد نایف
