بکارئینانا سیمبۆلان د ناڤبەرا خۆڤەشارتنێ و جوانییا دەقیدا
زێرەڤان ئۆسێ
دیرۆكا بکارئینانا سمبولان بۆ دەمێن کەڤن ڤەدگەڕیت و دەسپێکێن وێ گرێدایی رێورەسمێن ئایینی و ئەفسانەیێن کەڤن بوون. هێما دهاتنە بکارئینان بۆ گەهاندنا واتایێن مێتافیزیکی و چەمکێن سەربەخۆ برێکەکا نەراستەوخۆ، د بازنەکێ تەنگ دا ودویر ژ خەلکی. دناڤ کەلتورێن کەڤن یێن رۆژهەلاتی وەک بابلی، مسری و هندوئۆرپی، سمبولان زمانەکێ نهێنی یێ زەلامێن ئایینی و زانایێن وی سەردەمی پێکدئینان ئەو ژی بۆ دەربڕینێ ژ تێگەهێن وەک ئافراندنێ، مرنێ، ڤەژینێ و هێزا خودایی دهاتنە بکارئینان.
دچەرخێن ناڤین دا، پێدڤیاتی ب بكارهینانا هێمایان زێدەتر بوو دگەل کاریگەری و کۆنترۆلا کەنیسەیێ لسەر بەرهەمێن هزری و هونەری. ئەدەب و هونەر بوونە گۆرەپانەكا تژی ژ واتا و مانایێن هێمایی و كۆدكری، هەتا زمانێ هێمایان بووی پێدڤییەک بۆ وی نڤیسەری بڤێت تشتەكێ نە ب ئاشكرایی بێژیت.
لێ گوهۆڕینا بنیاتی د سمبولیزمێ دا وەک بزاڤەکا هونەری و ئەدەبی ل دووماهییا چەرخێ نوزدێ ل ئەورۆپا دەستپێکر، دگەل قوتابخانا سیمبولیزما فەرەنسی کو ناڤێن وەک بول فالیری ومالارمێ تێدا بوون. كو جۆرەك كارڤەدانێ بەرامبەر هەردو قوتابخانەیێن ریالیست و سروشتگەریێ بوو.. ئەڤان كەسان سمبول نە تنێ وەک ئامرازەکێ خۆڤەشارتنێ بکارئینا، بەلکو وەک رێبازەکا هونەری و فەلسەفی کو جیهان ژسەرونوو برێکا زمان و ئیحایێ بئافرینیت، پشت بەستن ب مژداری، کاریگەری و مێتافۆرێ، نەک روونی و شرۆڤەکرنا راستەوخۆ.
سمبولیزم لڤێرێ ئێدی نە بتنێ ئامرازەکێ رەڤینێ بوو، بەلکو بوویە ئارمانجەکا ئافراندنا ستاتیكێ بخۆ، و هەول ددەت پەیڤان ژ بارگرانییا كەتواری رزگار بکەت و هێزێ بدتێ ژ هەستان دەربازبكەت و بەرەڤ ئاسۆیێن رامان و دلگۆتنێ (حدسێ) ببەت. ژ فەرەنسایێ، سیمبولیزم بۆ هەمی ئەوروپا بەلاڤ بوو، پاشان بۆ ناڤ ئەدەبێ عەرەبی یێ نوی و یێن كوردان ژی دگەل واندا، نەخاسمە د ئەزموونێن هۆزانڤانان ژبەكو ئەدەبێ كوردی پرانی شیعرە، وژبەركو مللەتێ كورد سەرانسەر دیرۆكا خۆ دبن زۆلم و زرۆداریێ دابوو و دەستەلاتێن بیانی داگیر كربوو و ستەم لێ دكر؛ هۆزانڤانێن كورد بكارهینانا سمبولان کرنە ئامرازێ بەرەنگاربوونا دژی دەستهەلاتێ و هۆکارەکی ئافراندنا شیعرەکا نوی.
سمبول وەک ئامرازەکێ رەڤینێ ژ چاڤدێریێ: پێدڤییە واتایێ بەرهەم بهینیت
دناڤ چارچۆڤەیێ زۆرداری و چاڤدێریا سیاسی دا، سیمبولیزم فێلەکا ژیر بوو پێخەمت نەكەڤن ل بەر مەقەسا سانسۆرێ، و ئامرازەکی بەلاڤکرنا هزرێن قەدەغەکری دبن پەردەیێن مێتافۆر و ئاماژەیاندا بوو. مرۆڤێ داهێنەرێ كورد، بتایبەت دچەرخێ بیستێ دا، خۆ دیت کو دناڤبەرا دەستهەلاتێن زورداردا و زانی ئەگەر هەستێ خۆ ب راستەقینەیی و ب شێویەكێ راستەخۆ دەرببڕیت دێ توش بیت چ بهێت كوشتن یا زیندان كرن، لەورا پەنا خۆ بر بەر بكارهینانا هێمایێ و ئەڤ جۆرە شیعر وەك سەرهلدانەكا ئەدەبی و هونەری بوو ل سالێن هەشتێان و گەهشت كۆپتیكا خۆ ب تایبەت د هۆزان و سترانێن چەند هونەرمەندێن كورد د چەرگێ دوژمنیدا دگۆتین. وی دەمی بكارهینانا هێما و سمبولان پێدڤیاتییەك گرنگ بوو و گەلەك جاران تەرخانكرنا وێ ژ ئەگەرێ سیاسی بوو.
لێ ئەڤ پێدڤیاتییە دێ بیت قەیرانەکا داهێنەرانە ئەگەر بێ مەبەستەكا راستەقینە بهێتە بکارئینان، یان ببیتە دابونەریتەك ئەدەبی و هونەری دویر ژ تەرخانكرنەكا دروست. بكارهینانا سمبولان ژبەر فشارا سیاسی یان جڤاکی رەوایە و تێگەهشتنە، لێ ئەگەر ب تنێ ژبەرهندێ بیت نڤیسەری حەزا خۆنیشاندانا ب مژداریێ هەبیت و دا بێژن نەپەنییا واتایێ كویرە بێ تەوزیفكرنەكا گونجای دگەل كونتێكستی، دبیتە بارگرانی هەم لسەر دەقی و هەم لسەر خواندەڤانی.
لەو بكارهینانا سیمولان نە هەردەم پێدڤیبوونەكا گرنگە، بێ هەبوونا سەدەمەكی رەوا و تەوزیفكرنەكا ستاتیكی كو هیزا دەقی ب هیزتربكەت.
ژێدەر:
سلامە، إبراهیم. لاتا. تیارات أدبیە بین الشرق والغرب. الگبە اڵاولی. لبنان: مكتبە ناشرون.
الشایب، حمد. لاتا. تاریخ الشعر السیاسی. مصر: نشر مكتبە النهچە.
محمد فتوح أحمد. الرمز والرمزیە فی الشعر المعاصر – مجلە البیان الكویتیە1982 .
