بگرە و بكێشا هزركرنێ د ناڤبەرا مۆدێرنیتێ و دابونەریتان دا
سـۆلین لـەوەنـد
د نها دا، مرۆڤ یێ كەفتییە د ناڤبەرا دو هێزێن مەزن دا: مودێرنێتە و داب و نەریتان و بوویە جهێ پەیدابوونا گەنگەشەیەكا دیالیكیتیكی ل ناڤەندێن گرنگیێ ب پرۆسەیا هزركرنێ ددەن. ئەڤ بگرە و بكێشە نە تشتەكێ نوو یە، بەلێ د سەردەمێ مە یێ نها دا بوویە ئاریشەیەكا جیهانی. گەلەك جڤاك دناڤ ئەڤێ ئالۆزیێ دا دژین، كا چاوا بشێن هەڤسەنگییەكێ دناڤبەرا پاراستنا ناسنامەیا خوە یا كەلتۆری و خۆئامادەكرن بو ڕویدانێن گوهۆڕینێن چاڤەڕێكری دروست بكەن.
داب و نەریت سیستەمێن وان باوەڕیانە یێن كو دناڤ نفشو بەرەبابان دا دهێنە ڤەگوهاستن. پێكهاتەیا پێشبینیكرنێ و ئێكگرتنێ ددەنە جڤاكی و رێنیشاندەرن بۆ ئەوێن مە د دەمێن كریز و گوهۆرینان دا برێڤەدبەن. بەلێ دەمێ مرۆڤ ب گرێدایی داب و نەریتان دبن بێی كو رەخنەیێ لێ بگرن، ئەو دشێن ببنە ئاستەنگ بۆ پێشكەفتن و زێدەتر پشكداریێ د بهێزكرنا نە ئێكسانیێ دا دكەن.
ژ لایەكێ دیتر ڤە، مودێرنیتە ب خوە بانگەشا گوهۆڕینێ و پێشكەفتنێ دكەت، كو دبێژیت هەر تشت ب پیڤەرێن ئەقل و زانستی بهێتە هەلسەنگاندن. لێ مودێرنیتە ژی دشێت ببیتە ئەگەری بەرزەبوونا باوەڕی و ناسنامەیێ دەمێ دان و ستاندنێ ل گەل ئەزموونا مرۆڤایەتیێ د كەلتورێن جودا دا رەت دكەت.
ئەو هزرا كو مودێرنیتە و داب و نەریت تمام ل دژی ئێكن، یا شاشە. گەلەك جڤاك ئاستەنگێن دناڤبەرا هەردویان دا دشكێنن، ب ئافراندنا پێكڤەگرێدانا نوو د ناڤبەرا كولتۆرێن كەڤن و نوو دا. بۆ نموونە جڤاكێن كو شیاینە تەكنەلۆژیا نوو بكاربینن بۆ بەلاڤكرنا زمانێن كەڤن، یان ژی پێشڤەبرنا نەریتێن كەڤن بۆ چارەسەركرنا كێشەیێن هەڤچەرخ.
ئەگەر ئەم بخوازین كۆمەكا ڤەكۆلینێن دیرۆكی بەرچاڤ بگرین، دێ بینین كو جڤاكێن كو نەشیاینە هەڤسەنگییەكێ دناڤبەرا مودێرنیتە و داب و نەریتان دا پەیدا بكەن، ب گەلەك شێوازان زەرەرمەند بووینە. هندەك جاران وان جڤاكان ب تمامی داب و نەریتێن خۆ ژ بیر كرینە و بەر ب مودێرنیتەیێ چووینە، كو ئەڤ چەندە ژی بوویە ئەگەرێ هندێ كو ناسنامەیا وان یا كولتۆری و پێكهاتا جڤاكێن وان لاواز ببیت. ل هەمبەر ڤێ ئێكێ، جڤاكێن دی بەرخوەدان ل هەمبەر مودێرنیتەیێ كرییە و خوە ب داب و نەریتان ڤە گرێداییە، كو ئەڤە ژی پێشكەفتن و وەرارا وان ئاستەنگ كریە.
هزركرنا مە ل دۆر مودێرنیتێ و داب و نەریتان دڤێت پتر بهێتە نووكرن. ئەم دشێن رێزێ ل داب و نەریتان بگرین، لێ دڤێت ئەم رەخنەیێ ژی لێ بگرین. هەروهەر دڤێت ئەم فێرێ دەرهاڤێژ و بەرهەمێن مودێرنیتەیێ ببین و لسەر رابهێین، لێ نە ب شێوەیەكێ كوور. ئەوا ل جڤاكێن سەركەفتی دەردكەڤێت، شیانێن وانن كو هەڤسەنگیێ د ناڤبەرا هەردو پارسەنگان دا دروست دكەت و بژارەیێ بكەن كانێ چ دێ مینیت، چ دێ هێتە گوهۆرین و چ دێ هێتە دروستكرن؟.
