بۆچی ئیراق نەشێت فیدڕالی بیت؟
مەتین وەرمێلی
ئیراق ئەو دەولەتە، یاكو ل سالا «١٩٢٢»ب زۆری ژ لایێ وەلاتێن زلهێزێن وی سەردەمی ڤە هاتیە چارچووڤەكرن و دامەزراندن، بێی خواست و ڕا و بۆچوونێن چ نەتەوە و ئۆل و مەزهەبەكی بهێنە وەرگرتن، ژ بەر ڤێ ژی هەڕ ژ دەستپێكا گرتنا حوكمڕانیێ ژ لایێ مەلكی ڤە، هەولا چەسپاندن و نەهێلانا هەمی لایەنەكی دا.
و ئەگەر ئەم ڤێڕا بێین چیێ پشتی مەلكی هاتی ژ وی خڕابتر بوویە و باشتر نەبوویە.
كورد ژی وەكو نەتەوە كەفتنە د وی چارچووڤەیێ سەپاندیێ وەلاتێن زلهێز دا ئەوێن ب ڕێككەفتنا بناڤێ «سایكس،پیكۆ» دەڤەر پارچەكری و كوردستانا مەزن ژی كەفتیە بەر چەقۆكا بێوژدانیا وان، و كوردستانا باشور ژی بوویە پارچەك ژ وێ دەولەتا بناڤێ ئیراق.
چ دەمەكی و چ هێزەكێ د ڤێ دەولەتێ دا نەشیایە خۆ دگەل دیموكراسیەتێ و پێكڤەژیانێ بگونجینیت، ب تایبەت دگەل نەتەوا كورد. ئەڤە ژی ڤەدگەریت ژ بۆ هندێ كو تێگەهێ وان تێگەهەكێ فاشیستە و شۆفێنیە و عەقلیەتەكا زۆرا توندرەو و دكتاتۆری هەیە ژ بۆ برێڤەبرنێ.
نەتەوا كورد ئەو نەتەوا بوویە قوربانا ڤێ دەولەتا چارچووڤەكری، د سەد سالێن بۆریدا ب هزارەها قوربانی ژ پێناڤی ئازادیێ داینە.
كورد پشتی ڕزگاریا ئیراقێ ژ دكتاتۆریەتا «سەدام حسێن»ی، شیان ببنە خودان هەرێمەكا سەربەخۆ و د دەستوورێ هەمیشەییێ ئیراقێ دا ماف و ئیمتیازاتێن خۆ جه گرتن.
ئیراق د نوكە دا خودان باشترین سیستەمێ حوكمرانیێ یە ل جیهانێ، بەلێ مخابن عەقلیەتا وان یا فاشیست و شۆفێنی و دكتاتۆری و خۆسەپێن نەهاتیە گوهۆرین، ب بۆچوونا من، ئەگەر دەستوور و پەرلەمان و چاڤدێریا نێڤدەولەتی نەبایە، دا رۆژانە مە گوهـ ل كوشتارێن ب كۆم بیت.
ژبەر كو عەرەب چ وەك سونە چ ژی شیعە نەشیاینە وێ عەقلیەتا گەنی بگوهۆرن ژ بوی عەقلیەتا ئێكودو قەبوولكرنێ و پێكڤەژیانێ و سیستەمێن دیموكراسی و فیدرالی.
ئەڤە ژی بەرێ وان ددەتە دروستكرنا هێزێن میلیشیات و گرۆپێن توندرەو و سیستەمێ لەشكری و خۆسەپێن.
ئەز باوەرم ئەگەر هەرێما كوردستانێ هێزا پێشمەرگەیی نەبا و شیانێن شكاندنا ساتێرێ پێشمەرگەیی هەبایە، دەمەكە كوردستان دا ژ لایێ وان ڤە یا داگیركری بیت.
بەلێ دیسا فاشیستیا خۆ ب رێكێن دی ل سەر مللەتێ كورد دچەسپینن، و رۆژەكێ بودجەیی دبرن، رۆژەكێ هێرش دكەن، رۆژەكێ هنارتنا نەفتا هەرێمێ ڕادگرن، رۆژەكێ ژی مووچێ فەرمانبەران دڕاستینن، ئەڤە هەمی ئەو كارن یێن ژ وان د هاتنە چاڤەرێكرن و بێ دودلی ئەنجامداین.
بەلێ د بەرامبەر دا ئەرێ دێ شێن ڤێ زولم و زۆرداریێ بەرامبەر هەرێما كوردستانێ بەردەوام كەن، ب بۆچوونا من نەخێر ژبەر كو د نوكەدا هەرێما كوردستانێ شیایە بناغەكێ بهێز یێ ئابۆری و لەشكری و دبلۆماسی دابمەزرینیت و پێش بێخیت.
ئەو ب تێگەهـێن خۆ یێن گەنی رۆژ بۆ رۆژێ بۆ دونیایێ دیاردكەن، كۆ ریفراندۆما هەرێما كوردستانێ یا سالا»٢٠١٧» ژبەر چ بوو.
ئەز باوەرم ئەگەر ئیراق ل سەر وان زۆرداری و خۆ سەپێنییێن خۆ یا بەردەوامبیت، ل سەر ئاستێ نیڤدەولەتی كارتا ریفراندۆمێ كاڕا ببیت، یان ڕێك ب هنارتنا نەفتا هەرێما كوردستانێ بهێتەدان و ئەو كارتا د دەستێن ئیراقێ دا بیننەدەر، كو ئەڤە د دەمەكی دایە، ئیراق ئێك ژ وان دەولەتێن ل ژێر ڕكێفا ئیرانێ یە و پشتی ژناڤبرنا هێزێن ئیرانێ ل لبنانێ و سووریێ گەڕا ئیراقێ یە و د بەرامبەر دا كورد هەڤپەیمانێن باشێن رۆژئاڤا و ئەمریكانە و وێ زۆرداریێ قەبیل ناكەن ژ بەر هندێ ژی ب بۆچوونا من سەرەرایی عەقلیەتا وان یا گەنی، بهایێ هندێ تێبگەهن، كو ئەڤ حوكمرانیا كێم و سەقەتا د دەستان دا مایی ب خۆ بهێلن و ماف و شایستەیێن كوردان بدەن، بەری كورد بریارا خۆ یا دوماهیێ و مال ئاڤاهیێ بدەن.
