بۆچی میدیا رۆژئاڤایێ هه‌مى كریارێن كوشتنا خه‌لكێ بێ تاوان ب تیڕۆر نابینن!؟
ئیسماعیل عه‌لی
ل سالێن داویێ، كوشتنا ل جادده‌یان یا خه‌لكه‌كی یان فێرخوازێن زارۆیان یێن بێ تاوان ل وه‌لاتێن رۆژئاڤا، تایبه‌ت ل ئه‌مریكا و ئه‌ورۆپا یا د زێده‌بوونێ دا. نموونه د ڤان رۆژان دا زه‌لامه‌كێ بریتانی، یان یێ ل بریتانیا ئاكنجی، دژیێ سیهان دا، كو سه‌روسیما و پیستێ وی یێ ئه‌ورۆپییان، ب چه‌قۆویه‌كا درێژ، وه‌كو شیرى، ل باژێره‌كێ بریتانی ب ناڤ خه‌لكى سڤیل كه‌ت و ژماره‌یه‌كا وان ل گه‌ل دو پۆلیسان برینداركرن. د ناڤ وان دا، ب مخابنى ڤه، زارۆیه‌كێ ١٤ سالی ژبه‌ر هێرشا وى گیانێ خوه ژ ده‌ستدا.
ئه‌ڤه ژی وه‌كو گه‌له‌ك هێرشێن دى، میدیا بریتانی ب تیرۆر ناڤنه‌كر، به‌لكو بناڤكر وه‌ك هێرشه‌كا ب شیرى Sword attack لسه‌ر خه‌لكێ سڤیل یێ بێ تاوان. بێگومان ئه‌ڤه نه‌رازیبوونه‌كا ژلایێ جڤاكێن دیێن بیانی ل وێرێ، ژ وان خه‌لكێ موسلمان.
مه‌به‌ست ژ نه‌رازیبوونێ، به‌لكى نه‌ئه‌وه بۆچی ئه‌ڤ كریاره ب تیرۆرێ ناڤنه‌كری، لێ دورست مه‌به‌ستا وان ئه‌گه‌ر ئه‌و زه‌لامێ سپى پێست نه‌بایه یان ناڤه‌كێ ئه‌ورۆپى نه‌بایه، و ل جهێ وی ئێكێ ئه‌سمه‌ر یان ره‌شپێست بایه، و ناڤ و ئایینێ وى موسلمان با، پتریا پێشبینیا ژ میدیا وان دهاته‌كرن ئه‌و كه‌س ب تیرۆرست بۆ خه‌لكی دابا نیاسین.
ل ڤێره به‌رى هه‌ر بریاره‌كێ د نڤێسین و كۆمێنتێن خوه دا بده‌ین، دڤێت ده‌سپێكێ تیرۆر و رویدانێن ل دژى سڤیلێن نه تارگێتكرى بكه‌ین. تیرۆر كریاره‌كا توند و تیژییا نه مرۆڤی یا گه‌له‌ك ئالۆز و تێكشێلایه، نه‌تنێ گرێدایه ب ئایینه‌كی یان ره‌گه‌زه‌كى یان گرۆپه‌كێ مرۆڤان. ب كورتى و دا گوتار درێژ نه‌بیت، ئێك ژ شاره‌زایێن سایكۆلۆژیستی د تیرۆڕێ دا دبێژیت «هه‌ر كه‌سه‌ك ب كریارا گه‌ف و توند و تیژیێ دژی خه‌لكێ سڤیلێن بێ تاوان ڕابیت، ئه‌وى مه‌ره‌مه‌ك سیاسی ب كریارا خوه هه‌یه».
ل ڤى واقعحالێ ئه‌ڤرۆ ئه‌م تێدا دبوورین، نه‌خاسمه ژ بۆیه‌را ناڤدارا ١١سپتمبه‌ر ل ٢٠٠١ ل واشنتۆنێ، تیرۆر پتر ب رێیا میدیا غه‌ربى ب ناڤێ ئیسلاما تیرۆر هاته بناڤكرن. ل وێرێ مه‌به‌ست نه ئیسلام وه‌ك ئایین، به‌لكی ئیسلاما سیاسى و ئایدیۆلۆژی و ڕادیكالیه‌تا وێ ژلایێ گرۆپێن توندباوه‌ر ژ فێرخوازا ئۆسامه بن لادن ى تا گه‌هشتییه یێن داعشان كو سیسته‌مێ گلۆبه‌لى یێ نوى، وه‌كر گه‌له‌ك گرۆپ نوونه‌راتییا ملله‌ته‌كى یان ئایینه‌كی بكه‌ن و ئه‌و ئه‌كته‌ر شیان لسه‌ر حوكمه‌تێن گه‌له‌ك وه‌لاتان ب توند و تیژیێ زال ببن.
یا پتر جهێ تێبینیێ ل ڤان وه‌لاتان كو ئایینێ سه‌ره‌كی كریستیانى یه، هه‌ر چه‌نده پێگیرى ب ڤى ئایینى یا د كێمبوونێ دایه، ب ده‌لیڤه دبینن كه‌سێن ئیسلامى، ئه‌گه‌ر نه‌بێژین موسلمان، ب تیرۆرێ ناڤبكه‌ن، هه‌ر جاره‌كێ تاوانه‌كا كوشتنێَ ل جادده‌یێن وان بكه‌ن، نه‌خاسمه ل دێر و كاتدڕائیێن وان. ژبه‌ركو جهێ داخێ یه، هه‌ر تاوانه‌كا رۆیداى، ئه‌وان به‌رى تاوانا خوه ب ده‌نگه‌كێ بلند یا ب ئینگلیزى گازى كرین:God is greatest, ئانكۆ خودێ یێ مه‌زنترینه؛ (الله أكبر). دویڤرا ئێكسه‌ر تاوانباران دانپێدان ب كریارا خوه كرینه كو وان تاوان دژى كافران كرین، هه‌ر چه‌نده ئه‌و یێ لسه‌ر ئاخ و و رزقێ وان كافرا دژین.
ئه‌ڤه دبیت هۆكاره‌ك بێن ئه‌سمه‌رپیست و ئایین ئیسلام بێته ناڤكرن وه‌ك تیرۆرست. هه‌ر چاوا بیت، تیرۆر په‌یڤه‌كا به‌رفراوانه و تنێ ڤی لایه‌نی ناگریت حێجه‌تێ لسه‌ر ئۆل و ره‌گه‌ز و نه‌سه‌بێ خه‌لكه‌كی بگرن.
بۆچوونێن ساسی یێن جودا د ڤان بۆیه‌ران دا هه‌نه كه هه‌ر تیرۆره‌كا هه‌بیت ب ئایینه‌كی ڤه بێته تۆمه‌تباركرن. بۆ نموونه، ئه‌گه‌ر كه‌سه‌ك هێرشه‌كێ لسه‌ر خه‌سته‌خانه‌كێ بكه‌ت، دبیت ئه‌وى مه‌ره‌م ب كوشتنا هنده‌ك نوژدار و سێرژنتان هه‌بیت ئه‌ڤێن دبێژن هه‌ر وه‌لاتیه‌كا ژن یا دوگیان ئازاده زارۆیێ خوه ژبه‌رخوه ببه‌ت. وه‌لاتی هه‌نه دژی ڤێ بریارێنه یا ژ لایێ حوكمه‌ت و په‌رله‌مانى ڤه هاتیه ئیمزاكرن. تنێ چاره ئه‌وه ترسێ بێخنه دلێ نوژداران دا دژایه‌تیا بریارا حوكمه‌تێ بكه‌ن.
ئانكو هه‌ر تاوانه‌ك دژی سڤیلان جۆره‌كه، وه‌ك هنده‌ك ڤه‌كۆله‌ر دبینن، ژ ره‌نگێن تیرۆرێ. له‌وا، ئه‌وا ئه‌ڤرۆ ئه‌م ل وه‌لاتێن ئه‌ورۆپا یان ئه‌مریكا دبینین، ئه‌و كه‌سێن تاوانبار هه‌می نه خودان ئێشێن ده‌روونینه، به‌لكی حوكمه‌ت و پارت و هێزێن سیاسی ئه‌وێن تووشی خه‌مۆكیێ كرین و دڤێت حوكمه‌ت د سیاسه‌تێن خوه بخه‌بتن.
ژلایه‌ك دی ڤه، دڤێت هه‌ر تاوانه‌كا دژی سڤیلان، ئه‌گه‌ر مه‌ره‌مه‌ك سیاسی ل پشت هه‌بیت، میدیایێن واب تیرۆرێ ناڤبكه‌ن.
مخابن، به‌رى چه‌ند ساله‌كا كه‌سه‌كێ كریستیانی یێ هشكباوه‌ر هێرش لسه‌ر مزگه‌فته‌كێ ل له‌نده‌ن كر و ژماره‌یه‌كا نڤێژكه‌را كوشتن و برینداركرن، به‌لێ سزا ژ هه‌میان گرانتر ئه‌و ب كه‌سه‌ك هشكباوه‌ر extremist ناڤكر نه‌ك تیرۆرست.
لدوماهیێ، ئه‌م پشتا چ لایه‌نێن دژی مرۆڤاتیێ ناگرین و ب توندی دژی ئیسلاما سیاسینه، به‌لێ وه‌سا دیاره رۆژنامه‌گه‌ریا وه‌لاتێ رۆژئاڤایی نه‌یا بێ لایه‌نه شاشیێن خوه هه‌نه و دڤێت پتر د هویر بن د سه‌ره‌ده‌ریكرنێ دا ل گه‌ل هه‌می ئایین و ره‌گه‌زان دا بۆ پاراستنا مافێن مرۆڤی. له‌وا، ئه‌وان ب خوه ژی گه‌له‌ك بیانی كرینه چیخن ل بن پێن خوه. هه‌روه‌سا بووینه به‌رهه‌مهێنه‌رێن تیرۆریزمێ.
