بۆچی پێشگرێ سایكۆلۆژی؟
دبیتن هنده‌ك كه‌سان پێ سه‌یربیتن بۆچی بسپۆره‌كی سایكۆلۆژی هه‌ر بابه‌ته‌كا دڤی بواری دا دنڤێسیتن ووشه و زاراڤه‌یێ سایكۆلۆژی د گه‌لدا بكاردئینین، بۆ نموونه سایكۆلۆژیایا ژبیركرنێ، سایكۆلۆژیایا وه‌رارێ، سایكۆلۆژیایا پیراتیێ، سایكۆلۆژیایا زمانه‌وانیێ و. .. هتد. چ گۆمان تێدا نینه به‌رسڤا ڤێ پرسیارێ یا ئاسان و ساده‌یه. چونكی وه‌ك دیاره سایكۆلۆژیا وه‌ك چه‌مك و تێگه‌هه‌ك، وه‌كی گه‌له‌ك تێگه‌هێن دیترێن زانستی، یا ژ زمانێ یه‌ونانیا كه‌ڤن هاتی كه ژ دوو پشكان پێك دهێت: پسیك یان سایك كه ئاماژه‌یه بۆ ناخ، یان ده‌روون (نه‌فس) و هه‌می ئه‌و كریارێن به‌رهه‌مێ پرۆسێسه‌كا ئالۆزا ناڤخۆینه، و پاشگرێ لۆژی ئانكۆ ڤه‌كۆلین و توێژاندن. بگۆتنه‌ك دیتر، سایكۆلۆژی ئانكۆ زانستێ كۆ ڤه‌كۆلینێ ل سه‌ر یان لدۆر ده‌روونێ مرۆڤی دكه‌تن.
لێ هه‌ر زانسته‌ك بۆ ته‌كه‌زكرن ل دۆر ئه‌نجامێن ڤه‌كۆلینێ بزاڤێ دكه‌تن بابه‌تێ ڤه‌كوَلینا خۆ دیار بكه‌تن. كیمیا و فیزیك ڤه‌كۆلینێ لسه‌ر بابه‌تێ خۆ یێ سه‌ره‌كی، كه ئه‌تۆمه(Atom)، دكه‌تن و ئه‌نجامێن خۆ ل دۆر وێ ڕادگه‌هینیتن. بابه‌تێ ڤه‌كۆلینا زانستێ سایكۆلۆژێ، ب جیاوازی دگه‌ل زانستێن په‌تی، كو بووژه‌نی(مادی)نه، ره‌فتاره، كه ب چاڤان دهێته دیتن و هه‌ستكرنا وێ هه‌ر ئه‌ڤ چه‌نده‌یه، سه‌رباری هندێ كو دناڤبه‌را زانایێن رێباز و قوتابخانه و تیۆرێن جیاواز ل سه‌ر ڤه‌كۆلینا ره‌فتارێن مرۆڤی ناكۆكییه‌ك مه‌زن یا هه‌ی و بیروباوه‌رێن جیاوازێن ل دۆر هه‌ین، به‌لێ ب شێوه‌یه‌كی گشتی ئه‌ڤه ماوێ پتر ژ سه‌د سالانه، هه‌ر ژ دامه‌زارندنا ئێكه‌م تاقیگه‌ها فه‌رمی ژ ئالیێ ڤیلهێلم ڤۆنتێ ئه‌لمانی ل باژێڕێ لایپزیگ ل سالا(1879) هه‌تا نۆكه ره‌فتار ئه‌و بابه‌ت و ئه‌له‌مێنته یێ كۆ زانستێ سایكۆلۆژی وه‌كی بابه‌تێ خۆیێ سه‌ره‌كی بۆ ڤه‌كۆلینێ ته‌كه‌زێ ل سه‌ر دكه‌تن، و دبیتن ل ئایینده‌ی دا زانایێن سایكۆلۆژی و زانست بگه‌هیته ئاسته‌كی و ئه‌نجامه‌كێ كو بۆ خۆ وه‌ك زانستێن په‌تی، فیزیك و كیمیایێ كه ئه‌تۆم یێ هه‌ی، تشته‌ك یان پێكهاته‌یه‌ك دیتر كڤش بكه‌تن، كه وه‌ك چه‌وا فرۆیدی تێگه‌هێ نه‌ستی یان نه‌خواستی ژ مێنتالیته‌یا كه‌ساتیا مرۆڤی كڤش كر و ده‌رگه‌هه‌ك مه‌زن لبه‌ر ڤێ زانستێ ڤه‌كر كه بڕێكا وێ ده‌لیڤه‌یه‌ك بیتن بۆ به‌رهه‌م و داهینانێن نوی. به‌لێ ئه‌وا پێدڤیه بهێته گۆتن ئه‌وه كه زانستێ سایكۆلۆژی گرێدایه ب مرۆڤی ڤه و هه‌ر جهه‌ك مرۆڤ لێ هه‌بیتن و بچیته وێرێ ئه‌ڤ زانسته ژی دێ دگه‌لدا بیتن، به‌لكۆ ژی گه‌له‌ك ژ به‌رهه‌م و داهینانێن مرۆڤی و پێشكه‌فتنێن شارستانیه‌تا مرۆڤایه‌تیێ قه‌رداری ڤێ زانستێ نه، كه زانایا بنه‌ما و پره‌نسیپ و یاسایێن وێ بۆ پێشڤه‌چوَنا زانستی و مرۆڤایه‌تیێ بكار ئیناین. له‌وما هه‌ر بابه‌ته‌كێ بسپۆرێن سایكۆلۆژی ڤه‌دكۆلن و دنڤێسن، بابه‌تێ ره‌فتارێ بخۆ ڤه‌دگریتن و زانستێن مرۆڤایه‌تی چ جاران نه‌شێن خۆ ژ ڤێ تێگه‌هێ قۆرتالبكه‌ن.
لێ یا فه‌ر ئه‌وه ئه‌ڤ زانسته ڕۆژه‌كێ بگه‌هیته ئاسته‌كێ پێشكه‌فتنێ بشێتن وان ئه‌گه‌رێن بۆماوه‌یی یێن كۆ دبنه ئه‌گه‌رێ تووندوتیژی، ده‌مارگیریێ، خۆپه‌رێستی و گه‌له‌ك ساخله‌تێن كۆ بۆ ماوێ هزاران سالانه ژ زیانێ پێڤه‌تر مفایه‌ك نه‌گه‌هاندیه مرۆڤایه‌تیێ ژناڤ ببه‌تن و نه‌هێلیتن ئه‌ڤ هه‌می مالوێرانیه ل جیهانێ رووی بده‌تن یاكۆ دۆماهیك نموونا وێ ل جیهانێ شه‌پۆلا ته‌وژما تیرۆریزمێ و نه‌خاسمه ده‌وله‌تا داعشه.