بیره‌وه‌ریێن ئادارێ… مێژوو و سه‌ربۆر
محه‌مه‌د ئیبراهیم ئامێدى
بیره‌وه‌رێن ئادارێ و نه‌ورۆزێ ب خۆشی و نه‌خۆشیان ڤه، درووشم و سیمایێ دیرۆكا ملله‌ته‌كێ ئاشتیخواز و خه‌باتكه‌ره د بیاڤێ بزاڤا رزگاریخوازیا كوردی و بریارا چاره‌نڤیسی دا، وه‌ك مه‌هه‌كا كوردی یا پڕ هه‌لكه‌فت و ئاهه‌نگ و روودان. هیڤیدارین ئه‌م هه‌می پێكڤه خه‌مخۆر و دلسۆزێن ڤێ چه‌ندێ بین، بكه‌ینه سه‌ربۆره‌كا خورت و هه‌ستیار و هانده‌ركێ ئه‌كتیڤ بۆ ئێكرێزیا ملله‌تێ كورد و ئێك گۆتارا سیاسی و هه‌لویست و د ئێك سه‌نگه‌رێ خورستی دا بین. پێخه‌مه‌ت پاراستنا ده‌ستكه‌فتێن ملله‌تێ كورد و كوردستانیا كو ڤه‌رێژا خه‌بات و رۆژێن سه‌خت و دژوار و تێكۆشینا جه‌ماوه‌رێ كوردستانێ یه و یا بابێ روحی یێ نه‌ته‌وه‌یا كورد بارزانیێ نه‌مر مسته‌فا و هزاران شه‌هیدێن سه‌رفه‌راز و سه‌ربلند و هه‌رده‌م ساخ، ب ده‌هان شۆره‌ش و داستان و سه‌رهلدانان.
1/3/1979 وه‌غه‌ركرنا بابێ رۆحى یێ نه‌ته‌وا كوورد بارزانیێ نه‌مر (مسته‌فا). پشتى ژیه‌كێ پڕ خه‌با ت و جانفیدایێ و ده‌ربه‌ده‌رى و پشكداری د سه‌ركردایه‌تیا شۆره‌شێن بارزان1932 و 1943 و 1945 و وئیلۆنێ 1961 دا كرى، سه‌خمه‌راتى بده‌ستڤه‌ئینانا مافێ كوردان یێ ره‌وا. و سه‌ربه‌خوه‌یا كوردستانێ و پشكدارى د دامه‌زراندا كۆمارا كوردستان دا سالا 1946 و وه‌رگرتنا پلا جه‌نه‌رالیێ. ل بارزان یێ هاتیه ڤه‌شارتن ل گه‌ل ئیدرسێ جانه‌مه‌رگ و مه‌زارێ وان یێ بوویه جهێ سه‌ره‌دانا هه‌مى كورد و كوردستانیان ژ هه‌ر چار پارچێن كوردستانێ و جیهانێ. 1/3/1936 سه‌رهه‌لدانا دێرسمێ ل باكۆرێ كوردستانێ هه‌لدا ب قوومانداریا سه‌ید ڕزا دێرسمی، سیاسه‌تا ئه‌تاتوركى دژى ڤێ شۆره‌شێ راوه‌ستیا و هه‌لوه‌شاند و نێزیكى هه‌شت هزار مرۆڤ ئیباده‌كرن. و ل 10/9/1939 سه‌ید ڕزا هاته سێداره‌دان. 1/3/1918 حوكمه‌تا ئه‌لمانیا ویساما برۆنزی دا نڤیسكار و مێژووڤان (محه‌مه‌د ئه‌مین زه‌كی) ژبه‌ر خزمه‌تا وی بۆ ملله‌تێ كوردی د بیاڤێ ره‌وشه‌نبیری و مێژووڤانیی دا. .1920/3/1 جه‌نه‌رال (شه‌ریف پاشا) یاداشنامه‌ك پێشكێشی كۆنگرێ ئاشتیێ كر ل پاریسێ پایته‌ختێ فره‌نسا تێدا داخوازی ژ جڤاكێ ده‌ولی كر، به‌رپرساتیا ملله‌تێ كورد هه‌لبگرن د بیاڤێ چه‌سپاندنا مافێ ره‌وا وچاره‌نڤیسێ كوردان.
4/3/1192 وه‌غه‌ركرنا پێشه‌وایێ كورد سه‌لاحه‌ددین ئه‌یۆبى، وه‌ك قۆمانده‌ره‌كێ ب هێز و عه‌گید و خورت سه‌رپه‌رشتیا شه‌ڕێن خاجێ دكر. ئێكه ژ وان كوردێن خزمه‌تا عه‌ره‌بان و ئایینێ ئیسلامێ كرین. ل دیمه‌شقێ پایته‌ختێ كۆمارا سووریا یێ هاتیه ڤه‌شارتن. 1923/3/5 فرۆكێن ئینگلیزی باژێری سلێمانیێ تۆببارانكر 5/3/1991 ده‌ستپێكا سه‌رهلدانا كوردستانێ ل باژێرێ رانیا، دژى داگیركه‌رێن كوردستانێ ب هه‌موو ته‌خوچینان ڤه وه‌ك ئه‌لهۆیێن چیا رابوون بۆ رامالینا ده‌ڤه‌رێ ژ ره‌گه‌زپه‌رست و شۆفینیان، حه‌تا هه‌می باژێر و باژێركێن كۆردستانێ ڤه‌گرتى 6/3/1975 رێككه‌فتنا خیانه‌تكارانه یا جه‌زائیر، دژى ملله‌تێ كورد هاته مۆهركرن، د ناڤبه‌را ئیرانێ و عیراقێ ڤه، ب هاریكارى و پشته‌ڤانیا سه‌رۆكێ جه‌زائر (هه‌وارى بومودیه‌م) ل جه‌زائیر وه‌ك پیلانگیره‌كێ ل سه‌رملله‌تێ كورد، لێ به‌رسڤا ڤێ چه‌ندێ بۆ وان دوژمنان، ل 26/5/1976 شۆره‌شا گولانێ هه‌لدا 1921/3/7 شێخ مه‌حموود حه‌فید هاته نه‌فیكرن بۆ هندستانێ.
8/3/1908 جه‌ژنا ئافره‌تێن جیهانێ و كوردستانێ، كو ئافره‌تا كورد ژى وه‌ك نیڤا جڤاكی یا به‌رز و پشكداره د ڤێ بیره‌وه‌ریێ دا، ب به‌رنامه و چالاكیان 10 ئادارێ رۆژا جلوبه‌رگێن كوردی یه كو پڕانیا خه‌لكێ مه یێ شه‌ره‌فمه‌ند ل هه‌می ئاستان ڤێ رۆژێ جلكێن كوردێ د كه‌نه به‌رخوه وه‌ك نه‌ریته‌كێ سالانه بۆ پاراستنا ڤی ناسناما نه‌ته‌وایه‌تی و كلتوورێ كوردی یێ ره‌سه‌ن.10/3/1970 مۆركرنا رێككه‌فتنا حۆكمێ ئۆتونومى بۆ كوردستانێ، د ناڤبه‌را بارزانیێ نه‌مر و رژێما عیراقێ دا، ل گووندێ ناوبردان و مافێ كوردان بۆ جارا ئێكێ هاته تۆماركرن ل دستوورێ عیراقێ دا 11/3/1970 راگه‌هاندنا رێككه‌فتنا 11 ئادارێ یا مێژوویى ل به‌غدا، و ل گۆره‌پانا ته‌حریر و جه‌ماوه‌ره‌كێ مه‌زن به‌رهه‌ڤبوو، كو چ جاران نه‌هاتبوو ئه‌نجامدان د دیرۆكا عیراقێ دا. 14/3/1903 ژ دایكبوونا بابێ روحى یێ نه‌ته‌وا كورد بارزانیێ نه‌مر مسته‌فا، كو ملله‌تێ كورد ژڤان هه‌بوو ول گه‌ل قه‌ده‌رو دیرۆكێ، كو دێ سه‌ركرده‌ك هێته سه‌ردونیایێ و ب ناڤێ وى كورد دێ هینه نیاسین و دێ بیته پاریزه‌ر و به‌رڤانێ ڤى ملله‌تى و هه‌مى ژیانا خوه دێ ته‌رخان كه‌ت د بزاڤا رزگاریخوازیا كوردى دا.
14/3/1991 سه‌رهه‌لدانا باژێرێ دهۆكێ وه‌ك رۆژه‌كا دیرۆكی وه‌ك شێران، خه‌لكێ دهۆكێ یێ شه‌ره‌فمه‌ند رابوونه سه‌رخوه و دمه‌كێ كێم دا باژێر ژ ده‌ستێ رژێما ره‌گه‌زپه‌رست و شۆفێنى رزگاركر و ب ئالایێ كوردستانێ و سروودا ئه‌ى رقیب و دستقوتانان ل جاده و كولانان، ده‌ربرین ژ هه‌ستا خوه یا نه‌ته‌وه‌یى و نیشتیمانى كر. 14 ئادارێ بریارا په‌رله‌مانێ كوردستانێ، ل كوردستانێ بیته رۆژا چاندنا نه‌مامێن داروبارى و گولان وه‌ك رێزگرتن ب رۆژبوونا بارزانیێ باب مسته‌فا .. 15/3/1932 ده‌ستپێكا شۆره‌شا ئێكێ یا بارزان ب سه‌روكاتیا شێخ ئه‌حمه‌د بارزانى، دگه‌ل دا برایێ وى بارزانى مسته‌فا،وه‌ك شۆره‌شه‌كا مه‌زن دژى داگیگه‌ران و بده‌ستڤه‌ئینانا مافێ ره‌وا و حه‌تا سالا 1937 یا به‌رده‌وامبوو.. 16/3/1988 كیمیا بارانكرنا باژێرێ هه‌له‌بچا شه‌هید، ل سه‌ر ده‌ستێ رژێما گۆر به‌گۆر دژى هه‌مى عورف و مافێ مرۆڤایه‌تیێ و شه‌رعیه‌تا دووه‌لى، وه‌ك جه‌كه‌كێ قه‌ده‌غه‌كرى بكارئینانێ. كو 5000 ژ خه‌لكێ سڤیل هاتنه كوشتن، وه‌ك شه‌هیدێن كوردستانێ، لێ جهێ داخێ بوو، ژبه‌ر سیاسه‌تا رژێما به‌عس و كاودانێن وى ده‌مى چ راگه‌هاندنه‌كا پێدڤى بۆ نه‌هاته‌كرن ل سه‌ر ئاستێ جیهانى ل وى ده‌مى، به‌روڤاژی نوكه سالانه ئه‌ڤ بیره‌وه‌ریه دهێته ساخكرن ب چالاكیێن هه‌ژی و بۆ ماوێ پێنچ چڕكه‌یان هاتنوچوون دراوه‌ستیت.. 19/3/1994 جه‌ژنا نه‌ورۆزێ بووو جه‌ژنا ره‌سمى ل توركیا بۆ جارا ئێكێ، ئاگرێ نه‌ورۆزێ دهێته هه‌لكرن ب رێوره‌سم و به‌رنامێن تایبه‌ت دهێنه ئاماده‌كرن، و ب سه‌دان هزاران كوردێن كوردستانا باكۆر پشكداردبن. 1990/3/20 (زه‌كیه ئالكان) ل كوردستانا باكۆر ئاگر به‌ردا خوه و خوه سۆت وه‌ك نه‌رازیبوون (احتجاجا) ل به‌رانبه‌ری، ئانكو ل سه‌ر وان كارێن شۆفینی و ره‌گه‌زپه‌رستی دهێنه بكارئینان دژی كوردان ژ لایێ حوكمه‌تا توركیا21../3/…. جه‌ژنا نه‌ورۆزێ، سه‌رێ سالا كوردى وه‌ك جژنه‌كا نه‌ته‌وه‌یى و مللى یا هه‌مى ملله‌تێن ئارى، ژ كورد، فارس، توركمان، ئه‌رمه‌ن، ئه‌فغان، تاجیك، ئۆزبه‌كی، ئازری، قیرغستیا، باشۆرێ رۆژئاڤا ل هند و قه‌فقاسیان. ل جه‌م مه 21 نه‌ورۆزێ دهێتن وه‌ك ڤرێژه‌كا گیرۆ دوور یا خه‌باتێ دژى سته‌مكاری و ره‌گه‌زپه‌رستیێ و پارچه‌كه ژ كه‌له‌پوورێ كوردى یێ ره‌سه‌ن1974/3/22.. پتر ژ ٢٥٠ هزار خه‌لكێ كوردستانێ به‌ر ب كۆمارا ئیرانێ ڤه‌چوون. پشتی نسكۆیا شۆره‌شا ئیلۆلێ ..25/3/1976 وه‌غه‌ركرنا جه‌نه‌رال ئیحسان نوورى پاشا پشتى شۆره‌شا ئاگرى 1927ـ1930 و ه‌ده‌رڤه‌ده‌رێ و رۆژیّن سه‌خت و نه‌خۆش و ل دووڤ پلانه‌كێ ب روودانا ماتۆره‌كێ هاته كوشتن ل ته‌هرانێ ل ڤێ رۆژێ گه‌هشته كاروانێ شه‌هیدێن بزاڤا رزگاریخوازیا كوردى.. 28/3/1991 ده‌ستپێكرنا كۆچا ملیۆنى یا ملله‌تێ كورد و به‌ر ب سنۆرێن توركیا و ئیرانێ ڤه چوون ژبه‌ر سته‌مكاریا رژێمێ و كارئینانا كمیاوی وه‌ك په‌یاده قه‌ستا هه‌ردو ده‌وله‌تان كرن ل ژێر سه‌قایه‌كێ پڕ به‌فر و باران ب ده‌هان رۆژان برسى و پێخاس و ب سه‌دان هه‌ڤوه‌لاتی بوونه قوربانى وه‌ك كاره‌ساته‌كا مه‌زن. وژدانا جیهانێ هشیاركر و هه‌ژاند و ب ئه‌نجامێن باش یێن نه‌ته‌وه‌یى و مرۆڤایه‌تى بدووماهی هات سه‌ر ئاستێ ناڤخوه‌یى و جیهانی. 1946/3/31 سه‌رۆكاتیا كۆمارا مهاباد پلا جه‌نه‌رال دا بارزانیێ نه‌مر مسته‌فا، ژ به‌ر جه‌ساره‌ت و قومانداریا وی ..31/3/1947 سێداره‌دانا پێشه‌وا قازى محه‌مه‌د، سه‌رۆكێ كۆمارا كوردستان ل مهاباد، پشتى كۆمار هاتیه راگه‌هاندن ل22/1/1946 و پشتى بۆرینا 11 مه‌ه و 11 رۆژا سه‌ر ژیێ كۆمارێ، كۆمار هاته هه‌لوه‌شاندن و ل ڤێ رۆژێ قازى محه‌مه‌د و برایێ وى سه‌یفى و كوڕمامێ وى سه‌دڕى هاتنه سێداره‌دان ژ لایێ شاهنشاهی ڤه.
