بەر ب هـەلبژارتـن و دەنـگدانـێ
خالد ئەحمەد بادی
پشكا ئێكێ
ئێك ژ گرنگترین بنەمایێن دیموكراسیەتێ ل جیهانێ كریارا هەلبژارتنایە, د پرۆسەیا ئیدارەكرن و كاركرنێ دا ل هەر جهەكی ل سەرتاسەری جیهانێ پرۆسا هەلبژارتن و دەنگدانێ یە, رامانا دەنگدانا گشتی ئانكو نەبوونا ئاستەنگێن مەزن د پرۆسەیا هەلبژارتنان دا یێن گرێدای وەلاتی, ژبۆ بەرپاكرن و پەیداكرنا ڤێ پرۆسێ هندەك وەلات دەنگدانێ دكەنە ئەركەكێ نەتەوەیی و كریارا دەنگدان و هەلبژارتنا گشتی ب یەك جار نە پەیدا بوویە بەلكو ب كریارەكێ كو ب درێژیا چەرخان پێشكەفتی یە و بەلكو بۆ زەلامان دوو خۆشی تێدا بوون، ئەوژی كو مافێ دەنگدان و مافێ خۆ هەلبژارتنێ هەبوویە، لێ بۆ ئافرەتێ ل دەستپێكێ چ ماف نەبوون نەدەنگدان و نە خۆ هەلبژارتن, هەروەسا سەبارەت زەلامان سەح دكرە كار مال و سامانێ وی د ناڤ جڤاكێ دا, سیستەمێ ئێكێ پشتبەستی یا لسەر دەنگدانا گشتی كری سیستەمێ فرەنسی بوو دانپێدان كری كو سیستەمەكێ نشتیمانی یە و مافێن دەنگدەرینە ئاسێ كرن ب مولكیەت و جهێ وی د ناڤ جڤاكێ دا, سیستەمێ هەلبژارتنا دئێتە هژمارتن كەڤنترین سیستەم د جیهانێ دا كو مرۆڤان بكارئینای و ل دەستپێكا پەیدابوونا ژیانێ ل سەر رویێ ئەردی، ئەڤ سیستەمە كەفتیە كاری ل ناڤ مرۆڤان و مرۆڤایەتیێ دا . هەلبەت سیستەمێ هەلبژارتن و دەنگدانێ ژی مینا هەر یاسا پەیرەو و سیستەمەكی وەرار پێشكەفتن ب خۆڤە دیتی یە لناڤ كومەلگەه ومللەتێن جیهانێ دا هاتیە پەیرەو كرن و بەربەلاڤ بوویە جڤاك و وەلاتێن جیهانێ مفا ژێ وەرگرتیە. بێ گومان سیستەمێ هەلبژارتن دەنگدان ئەرێنی و نەرێنی یێن خو هەنە ئەگەر كارێن ئەرێنی بن دبیتە جهێ خوشحالیا وەلاتیان ئەگەر دنەرێنی بن بێ گومان دبنە جهێ پوسیدەیی وپەریشانیا وەلاتیان, مەرەم ب ئەرێنی و نەرێنیان ئەوە كو ل دەمێ چار سال بداوی دهێن پرۆسەیا هەلبژارتنا دئێتە ئەنجامدانن خەلكەك ب ئازادانە قەستا سندۆقێن دەنگدانێ دكەن ژبۆ هەلبژارتنا نوونەرێن خۆ یێن راستەقینە. پرۆسەیا هەلبژارتنان چەند لایەنەكا ب خۆڤە دگریت، لایەنێ ئێكێ ژ پرۆسەیا هەلبژارتنان سەرۆكەك یان دەستەكەك نوی دئێنە هەلبژارتن بو برێڤەبرنا دەزگەهێن تەشریعی دەزگەهێن حزبی یان حكومی یان سەندیكا رێكخراو، كۆمەلە و ئێكەتیان بۆ برێڤەبرنا كاروبارێن وەلاتیان و ئەنجامدانا كار و پرۆژەیێن باشتر ژبۆ تمامكرنا كاروانێ ژیانێ و ڤەدیتنا رێكێن برێڤەبرنەكا باشتر چونكو هەر دەستهەلاتدارەكێ دەستهەلاتێ خۆ بگێریت بۆ ماوەیێ چار یان پێنچ سالان یان ژی بۆ خۆلا دوێ شیانێن وی د وان چەند سالان دا دئێنە مەزاختن هەر هزر و بەرنامەیێ ل جەم وی هەبیت هەمیێ دمەزێخیت وجێ بەجێ دكەت، دڤێت كەسەك یان دەستەیەكا دی بهێت هەلبژارتن جهێ وی بگریت بەرنامە شیان و بۆچوونێن خۆ دابرێژیت و پێشكەفتنەكێ بێخیتە د سیستەمێ دەستهەلاتی دا ژبۆ پێشڤەبرنا رەوشا وەلاتی ژبۆ خزمەتكرنا بەرژەوەندیا گشتی, پرۆسەیا هەلبژارتنان كریارەكا ساخلەمە د دەمێن گونجایی دا دهێتە ئەنجامدان, ل كوردستانێ پرۆسەیێن هەلبژارتنان گرنگییا خۆ د ناڤا جڤاكێن مرۆڤان دا هەیە ل سەرتاسەری جیهانێ ب تایبەت بۆ هەرێما كوردستانێ و مللەتێ كوردێ بێ بەهر, ل بەرێخودانا مە بۆ قۆناغێن بەریكێ دوژمنان رێك نە ددا كورد بچنە د ناڤا پرۆسا هەلبژارتنان دا ب تنێ دكرنە د ناڤ پرۆسێ دا لێ ب مەرجەكی ب خورتی دڤێت دەنگ دابا كاندیدێن رژێمێن گۆربگۆرێن ئیراقێ یێن دەستهەلات ب ئاگر و ئاسنی دكر, ئەگەر ئەم باس ل پرۆسەیا هەلبژارتنێن ل سەر دەمێن رژێمێن ئیراقێ ب تایبەت رژێما دكتاتۆرێن بەعسیان بتنێ سیناریۆ دروست بۆ ئەنجامدانا هەلبژارتنان دكرن ژ ئالیەكی ڤە پارتێن كارتۆنی دروست دكرن و ژ ئالیەكێ دی ڤە رێژەیا دەنگێن خۆ د ئەنجامان دا دكرنە (99,99%) كو دكرنە نوت و نەه پۆینت نوت ونەه كو ب راستی ئەڤ رێژەیا ئەنجامێن دەنگێن هەمی پرۆسەیێن هەلبژارتنان ل هەمی ناڤەندێن جیهانێ نە د فەرمی نە ب تنێ رێژەكا نە یاسایی یە، لێ دوژمنان ب ڤی شێوەیی هەلبژارتن دكرن.
