تاكه‌كه‌س و بنگه‌هێ جڤاكى
جوان عزه‌ت/ پشكا سیێ
هه‌ر جڤاكه‌كێ ل سه‌ر بنگه‌هێ ده‌وله‌تێ هاته دامه‌زراندن، هینگێ تاكه‌كه‌س ژى د وێ ده‌وله‌تێ دا ژ سیسته‌مان یێ بێ به‌هرنابیت، به‌لێ ئه‌گه‌ر جڤاك نه بوو جڤاكه‌كێ ده‌وله‌تگه‌رایى، هینگێ تاكه‌كه‌س ژى نه‌شێت پشتا خوه ب چ پێكهاته‌یان گه‌رم بكه‌ت، به‌لكو پشت گه‌رمیا وى ل سه‌ر وان پیڤه‌رێن بووینه بره‌نسیپ بۆ وى و جڤاكى مینا، هۆز، بنه‌مال، پارت و…هتد دێ مینت.
له‌ورا ل سه‌ر ڤێ رێكخستنێ ژى ده‌وله‌ت نه پێكهاته‌یه‌كا بچووكه، كو تاك خوه تێدا نه‌بیت، به‌لێ ئه‌و په‌یوه‌ندیه‌كه ب ئاست، زمان و ئازادیا تاكه‌كه‌سى ڤه گرێدایه، هه‌لبه‌ت ئه‌گه‌ر بێژین ئه‌رێ مه ئه‌و تاكه‌كه‌س ئاڤاكریه، كو بۆ بنگه‌هێ جڤاك و ده‌وله‌تێ ببیته خێروبێر؟ ب هزرامن نه‌خێر، چونكو تاكێ كورد هێشا نه‌بوویه ئه‌و تاك بزانیت كا جوداهى د ناڤبه‌را مرۆڤ و مرۆڤى، جڤاك و جڤاكى، ده‌وله‌ت و ده‌وله‌تێ چی یه، هه‌روه‌سا هێشتا ب دروستى ل خوه نه‌گه‌ریا یه و خوه نه‌نیاسى یه، كا ئه‌و كى یه، چ دڤێت و بۆچى هاتیه هه‌بوونێ؟
دا ئه‌م گوتنا سارته‌ر ل بیرا خوه بینن ده‌مێ گۆتى، “ئه‌م چ دنڤیسین، بۆ كێ دنڤیسین و مه‌به‌ستا ژ نڤیسینێ چییه؟” واته ل ڤێره مه‌به‌ستا سارته‌ر ئه‌و بوو، كو ئه‌و نڤیسانا بهێته وجودێ ل سه‌ر بنیاته‌كێ هزرى، زیندى و په‌یوه‌ندیه‌كا ئاڤاكرى بیت، هه‌تا نڤیسه‌ر و خوانده‌ڤان/ وه‌رگێر ب دروستى وان پیڤه‌ران فام بكه‌ت، پاشى ب رێكا وان خوانده‌ڤانان ئه‌و پیڤه‌ر بگه‌هن بنگه‌هێ جڤاك و مرۆڤى، له‌ورا ده‌مێ ئه‌م ل سه‌ر چاوانیا بوویه‌ر و ئاسته‌نگان را دوه‌ستین، پێدڤیه ب رژدى وان بۆیه‌ر و ئاسته‌نگان ژى راڤه و داڤه‌بكه‌ین هه‌تا ب شێوه‌كێ مه‌عریفى پێشكێشى هزرا تاكه‌كه‌سان ببیت.
مه‌رجێ كو تاكى بكه‌ته تاكه‌ك خودان پره‌نسیپێن سه‌ره‌كى، ل گۆر دیتنا من ئاڤاكرنا جڤاكه‌كێ مودێرن و ئازاده، دوور ژ په‌یام و هزرێن كه‌لتوورى، بنه‌مالى، فیودالى و… هتد بیت، ژ به‌ركو نووخوازیا جڤاكى ژ وێ چه‌ندێ ده‌سپێكه‌ت ده‌مێ تاكه‌كێ به‌رهه‌مدار و هشیار دهێته هه‌بوونێ و ئاراسته‌ى ئه‌تیك و پره‌نسیپێن جڤاكى دبیت.
به‌لێ مخابن رێژه‌كا كێم یا تاكان د ناڤ جڤاكێ مه دا هه‌یه، كو هه‌ست پێ بكه‌ت ئێدى خودان ئه‌زموون، بزاڤ و به‌رپرسیاریه، ب راستى ئه‌ڤه ژى جه‌وهه‌رێ هه‌بوونا ئه‌قلى ڤه‌دگوهێزیته ئاستێ نه‌بوونێ، چونكو مه تاكه‌ك هه‌یه دووره ژ ڤاكته‌رێ دووڤچوون و هێزا ئه‌قلى، ئه‌گه‌ر ژى نه‌بوونا چاره‌نڤیسه‌كێ ب ئه‌نجام و سیسته‌مه‌كێ ستراتیژى یه، فه‌یله‌سۆفێ سه‌رده‌مێ ره‌وشگه‌ریێ كانت ده‌رباره‌ى هه‌بوونا تاكه‌كه‌س و ئه‌قلى دبێژیت: “پێدڤیه تاكه‌كه‌س تاكه‌كێ ئازاد و نه‌ترس بیت، هه‌تا بشێت ئه‌قلێ خوه سه‌ربه‌خوه بكاربینیت”. ل ڤێره مه‌به‌ستا كانت ئه‌وه، كو تاكى هه‌تا وى راده‌یى هێزهه‌بیت بشێت به‌رهنگاریا ئه‌قلێ ئازاد بگریت و به‌رامبه‌ر كاره‌ساتان ب شێوه‌كێ ئه‌قلانى راوه‌ستیت، له‌ورا ل ژێر هزرا وى ره‌وشنگه‌ریا تاكى شیایه زالى هزرا پاشكه‌فتى بببیت.
ئه‌نجام: ل سه‌ر ڤى پیڤه‌رى پێدڤییه، تاكه‌كه‌سى شیانێت وێ چه‌ندێ هه‌بن، كو ئیدى به‌رهه‌مدانا ئاستێ خوه یێ كه‌سى ، مه‌عریفى و ره‌وشنگه‌رى بكه‌ته ئه‌نجامێ ڤه‌ژینا نوى، ئه‌گه‌ر نه ئه‌ز باوه‌رم ئیدى نه ئه‌م دبین ئه‌و جڤاك یێ، كو هه‌رده‌م د پرسان دا زیندى دمینیت و نه ئه‌م دبین ئه‌و تاك یێن، كو بشێن سه‌نترالیا ئه‌قله‌كێ ئازاد و رێكخستى كنترول بكه‌ن. له‌ورا ده‌رباره‌ى دورهێلێ كو نها مه هه‌یه، گرنگه ئه‌م جیهانه‌كا جودا ئه‌وا ب ناڤێ جیهانا هزرى و مرۆڤى بئافرینین، هه‌تا بشێن جڤاك و تاكه‌كێ ئازاد بینین هه‌بوونێ.
تاكه‌كه‌س و بنگه‌هێ جڤاكى
جوان عزه‌ت/ پشكا چارێ.
ئه‌و جڤاكێن كو دخوازن ببن جڤاكێن خودان هزره‌ك شارستانى و مه‌ده‌نى، هه‌لبه‌ت ئه‌وان جڤاكان خواستیه هه‌بوونا تاكه‌كه‌سى ل سه‌ر پیڤه‌رێ شارستانى و مرۆڤایه‌تیێ دامه‌زرینن، چونكو د ئه‌سل و ئه‌ساسێن وى جڤاكى دا نه‌خشه‌یه‌كێ رێخستى هه‌بوویه.
له‌ورا د ڤێ مژارێ دا ئه‌م دێ ل سه‌ر هنده‌ك ره‌هێن جڤاكى كوردى راوه‌ستین، ئه‌رێ كا د بنیات دا جڤاكێ مه چ خوازتى یه؟ یان چاوا ئه‌تیك و بنگه‌هێن خوه سه‌ره‌ده‌ركرینه و تاكه‌كه‌س ل سه‌ر چ بنه‌ما دایه په‌روه‌رده و ئاڤاكرن؟
هه‌لبه‌ت ده‌سپێكێ جڤاكێ كوردى ل سه‌ر هنده‌ك رێك و ته‌وه‌ران ژیان دابوو به‌رده‌وام كرن، چونكو ل سه‌ر هه‌مان نه‌ریتێ كه‌ڤن هه‌ول ددا هه‌ڤواته‌یا ئازادى و ژیانێ سه‌ره‌ده‌ربكه‌ت، ئه‌و ژى نه‌ریته‌كێ دوورى گه‌ردۆنێ مرۆڤى و ئایدویۆلوژى بوو، ژ به‌رهندێ هه‌تا نها ژى حه‌تا راده‌یه‌كێ ڤى جڤاكى خواستى یه پتر ل سه‌ر دیرۆكا سروشتى ژیانێ پرۆسێس بكه‌ت، له‌ورا ئه‌و بوویه‌رێن كو ئه‌ڤرو د ناڤ جڤاكێ مه دا سه‌ر هلدده‌ن ئه‌نجامێ نه‌پێگریریكرنا دیرۆك/ جیهانا هزرى و فه‌لسه‌فى یه.
ل سه‌ر ڤێ رێخستنێ ژى ئێدى پتریا جڤاكێ مه، دخواست هێدى هێدى جه‌وهه‌رێ ئه‌تیك و بنگه‌هێن خوه بكه‌ته جه‌وهه‌ره‌كێ هندابووى و چرایه‌كێ دى د تاریێ دا هل بكه‌ت، هه‌تا سه‌ره‌ده‌ریكرنا مه ژى ل گه‌ل پرۆگرێسا تاكه‌كه‌سى نه ببوو سه‌ره‌ده‌ریه‌كا سه‌رده‌ست و پێویست، ژ به‌ر هندێ ئێدى تاك گه‌هشته وێ باوه‌رێ كو ئه‌و نه‌شیا د ناڤ خوه یا خوه دا ل هه‌بوونا خوه بگه‌ریت یان خوه وه‌كو كه‌س/تایبه‌ت بناسیت.
راسته ئه‌م جڤاكه‌كین، كو به‌رده‌وام حه‌ژ پێنگاڤێن گوهۆرینێ دكه‌ین، به‌لێ د سه‌ر ڤێ را ترسا مه ژ گوهۆرینێ هه‌یه، ئه‌گه‌ر بێژین بۆچى؟ واته نه مه ئه‌و مرۆڤ دا یه ئاڤاكرن كو بزانیت، ژیان، جه‌وهه‌ر، ئه‌تیك، رول، ئارمانج، چاره‌نڤیس، هزرا مرۆڤایه‌تى، وه‌كهه‌ڤى و…هتد چیه؟ نه مه ئه‌و جڤاك ژى دا یه ئاڤاكرن كو بزانیت ئه‌و هه‌یه، داكو خزمه‌تێ بۆ ئیكلاكرنا پرسێن زیندى و جیهانا سه‌رده‌م ژ پێخمه‌ت زێهنیه‌ت و خولقاندنا بۆنه‌وه‌راتیا مرۆڤى بكه‌ت.
ئه‌ڤه ژى خاله‌كه ڤه دگه‌ریت نه‌بوونا زه‌مه‌نه‌كێ هشیارگه‌رى، چونكو ئه‌م وه‌كو كورد به‌رده‌وام ل په‌ى هنده‌ك خواندنان دا نه‌چووینه، كو هه‌ست پێ بكه‌ین مه زه‌مه‌نه‌ك ب به‌رسڤ بۆ ئه‌ڤرو دگه‌ل خوه دا ئینایه و بۆ سوباهیا مه دێ بیته زه‌مینه‌ك دوورى هزرا ده‌مارگیرى و ساده‌یى یێ، له‌ورا ده‌رباره‌ى پێداگیریا زه‌مه‌نى و تاكه‌كه‌سى مه‌حمه‌د سلێمان عه‌باس دبێژیت: “زه‌مه‌نێ ژیانێ و ئاسایى یا ژیانێ مرۆڤ به‌رده‌وام به‌ر ب ده‌رزان و ئالۆزیان بریه سه‌ربارێ وێ چه‌ندێ، ماندیبوون و بارگرانى ئه‌ڤرۆ ئیخستیه سه‌ر ملیێن تاكه‌كه‌سان، له‌ورا ئه‌ڤرۆ زه‌مه‌نێ پیرۆزى و ئه‌كتیڤبوونا نه‌رتێن تایبه‌ته”. واته پێدڤیه ئێدى جڤاكێ كوردى ژى، ئه‌و هێزه هه‌بیت وه‌كو هێزا جیهانه‌ك ب ئه‌نجام و به‌هره‌مه‌ندى بیت.
ئه‌نجام: یا كو ژیوارێ جڤاكى بكه‌ته ژیواره‌كێ ڤه‌كرى و پێشكه‌فتى، ب هزرا من ژ ئه‌نجامێ ئازادبوونا ئه‌قلێ تاكه‌كه‌سێ ئافرێنه‌ره، چونكو جڤاكێ ئافراندى به‌رهه‌مێ تاكێ بنگه‌ه دامه‌زراندى یه، له‌ورا یا ئه‌ز پێ د زانم ئه‌وه گرنگه ئه‌م هه‌ولبده‌ین ئێدى جڤاكه‌كێ ئاماده‌كار و هه‌لویستگه‌رایى دابمه‌زرینن، هه‌تا تاكه‌كه‌س ژى ببیته ئه‌و تاك یێ كو ئه‌م بزانین د هزرا ته‌یوورى، داهێنانى و ئه‌نجامى دا خودان ئه‌قله‌ك ئاڤاكه‌ر و دینامیكى یه.
