ته‌شریعا قانوونی یا جڤاتا نوونه‌ران بێی كاڕاكرنا جڤاتا فیدرال هێزا ده‌ستووری یا ته‌ڤایى هه‌یه؟
زه‌كى بانه‌سۆرى
دبیت ئه‌ڤه پسیاره‌ك بیت گرێدای چاره‌نڤیسێ گه‌له‌ك یاسایان بیت ژ سالا ٢٠٠٥تانوكه هاتینه دانان و راستڤه‌كرن ژ لایی جڤاتا نوونه‌ران ڤه ل ئیراقێ، ئه‌رێ هه‌تا نوكه ئه‌ڤ تشریعات و یاسایه قوه‌ته‌كا ته‌ڤاڤ یا ده‌ستووری ل پشت هه‌یه؛ لێ ب دیتنا من گومانه‌كا زیق یا تێدا، هه‌ر چه‌نده نا بێژم ئه‌ڤ هه‌می یاسایه نه‌ده‌ستوورینه.
لێ ده‌مێ ماده‌كێ ده‌ستووری هه‌بیت گرێدای دانان تشریعاتێن یاسای بیت و ب شێوه‌كێ رۆن و ئاشكرا ده‌ستهه‌لاتا یاسادانانێ ب دو جڤاتان ببه‌خشیت، جڤاتا نوونه‌ران و جڤاتا فیدرالی دڤێت هه‌ردو جڤات دكاڕانه. واته د حاله‌تێ ته‌همیشا جڤاته‌كێ دا هه‌ر چه‌نده نه‌شێم پشتراست بكه‌م ب شێوه‌كێ ڤه‌بڕى، كو ئه‌ڤ یاسایه ژكارخستینه ژ رویێ پالپشتیا ده‌ستووری ڤه، ژبه‌ركو سه‌رپێچى و پێشێله‌كا سه‌ره‌كی یا تێدا، لێ دبیت د كاودانه‌كێ هۆسا دا یاسا پشكه‌كا گرنگا ره‌وایه‌تیا خوه ژده‌ستبده‌ت، یانژی هه‌مییا شه‌رعیبوونا خوه ژده‌ست بده‌ت. ئه‌ڤه پتر گرێدای ره‌ئیا پتریا فقه‌هائێن قانووونى یه ل سه‌ر چاوانیا فه‌توا ده‌ستووری و نه ده‌ستووریا دارێشتنا یاسایێ د حاله‌ته‌كێ هۆسا دا.
لێ سه‌ره‌رای ڤێ چه‌ندێ ژلایێ خوه‌ڤه دشێم بێژم پێشێلا ماده‌كی یان بڕگه‌یه‌ك و ده‌قه‌كێ ده‌ستووری د وارێ دانانا یاسایێ دا، هینگێ یاسا بنه ده‌ستووری دهێته هه‌ژمارتن و ئه‌ڤه چ بهانه‌كێ هلناگریت، چونكو پێشێلا مادده و ده‌قه‌كێ ئه‌مرپێكریێ ده‌ستووریه و ده‌ستوور ب ماك و مه‌رجعێ هه‌ر یاسایه‌كێ دهێته هه‌ژمارتن.
ئه‌ڤه د مادده‌یێ (٤٨) دا ژ ده‌ستوورێ ئیراقێ دا پشتراست دكه‌ت [ده‌ستهه‌لاتا یاسادانانێ یا فیدرالی ژ جڤاتا نوونه‌ران و جڤاتا فیدرالی پێك دهێت].
ل ڤێرێ شیوازێ دارێشتنا ڤی مادده‌ی تاكیده‌كا ڤه‌بڕ و كاڕا و ئێكسه‌ره، ئانكو ده‌لیڤه‌یاچ فتوایه‌كا ته‌همیش و نه‌كارپێكرنێ تیدا نینه.
هه‌رچه‌نده د مادده‌یێ (٦١) ده‌ستنیشانا تایبه‌تمه‌ندیا جڤاتا نوونه‌ران یا د (٩) بڕگه‌یان دا كری،
لێ ل ڤێرێ تایبه‌تمه‌ندی ب رامانا ده‌ستهه‌لاتا جڤاتا نوونه‌ران ناهێت، بتایبه‌ت د وارێ تشریعا یاسای دا ب شێوه‌كێ فه‌ردی و بێ جڤاتا فیدرالی.
به‌لكو ل ڤێرێ ئه‌ڤه دبیته نیشادان و تایبه‌تمه‌ندیه‌كا رۆخسار وه‌كی ناسین و رێنمایه‌كا چاوانیا كار و ره‌فتار پێكرنێ. مه‌به‌ستا من ژ رویێ بابه‌تی و صلاحیاتان ڤه، ئه‌ڤه ده‌سهه‌لاته‌كا دوقولی و هه‌ڤپشكا هه‌ر دو جڤاتێن ناڤبرییه بۆ دانانا یاسایان.
ل ڤێرێ دبیت پسیاره‌ك بهێته پێش، بێژیت بۆچێ هه‌تا نوكه ئه‌ڤ جڤاتا فیدرالی نه‌هاتیه دامه‌زراندن؟
ئه‌ز دبێژم ئه‌ڤه رێكارێن دامه‌زراندنێ ژی د ماده‌یێ (٦٥) د ده‌ستووری دا دوازحن.
لێ هه‌ر چه‌نده مه‌رج و ره‌گه‌زیێن پێكهاته و پێكئینانا وێ ئێخستینه ل ژێر هه‌بوونا یاسایه‌كا جڤاتا نوونه‌ران ب ره‌زامه‌ندیا (٢/٣)، لێ ئه‌ڤ رێككارا یاسای چ ژ راستى تو بهایێ هه‌بوونا جڤاتا فیدرالی كێم ناكه‌ت، هه‌مبه‌ر هه‌ڤپشكیا وێ ل گه‌ل جڤاتا نوونه‌ران.
لێ چونكو ئێك ژ رۆلێ سه‌ره‌كى یێ هه‌بوونا جڤاتا فیدرالی د سیسته‌مێن فیدرالی دا مل ب ملێ جڤاتا نوونه‌ران د وارێ تشریعا یاسای دا، پتر بۆ پاراستنا مافێن هه‌رێمایه ل گه‌ل مه‌ركزی ژ رویێ ((هه‌ڤپشكى و سازان و یه‌كسانیان)) پشكداریا سیاسی و یاسای و ئابووری.. هتد.
هه‌تا نوكه به‌غدا نه‌هاتیه ل ژێر بارێ دامه‌زراندنا جڤاتا ناڤبری، پێخه‌مه‌ت به‌رده‌وامیا هه‌ژمۆنا زۆرینه‌یا په‌رله‌مانی لسه‌ر به‌رپاكرنا یاسایان. ئه‌ڤه ژی ئێك ژ وان مه‌ترسیێن نه‌بوونا جڤاتا فیدرالییه ده‌رباره‌ى هه‌رێمێ، به‌رده‌وام بكه‌ڤیت ل ژێر گۆشارا دكتاتۆریه‌تا پڕانیا په‌رله‌مانی ب ناڤێ ته‌شریعه‌كا دیموكراسی.
لێ یا جهێ پسیارێ؛ ئه‌وه لایه‌نێ كوردی ژی ل به‌غدا ب دیتنا من وه‌كو پێدڤی بایه‌خێ ب هه‌بوون و رۆلێ جڤاتا فیدرالی نه دایه:
١ـ ئیك ژ رویێ بهێزبوون و پاراستنا مافێن هه‌رێمێ.
٢ـ ژ رویێ هێز و قوه‌تا ده‌ستووریا ته‌ڤاڤ بۆ ته‌شریعاتێن یاسایێن فیدرال،
سكالایه‌ك نه‌كرینه كو ئه‌ز دبینم ئه‌ڤه ژی ئیك ژ خه‌مساریێن مه‌زنه.
ب تایبه‌ت زۆرا پێدڤی بوو دادگه‌ها فیدرال پێ هاتبا هایداركرن، ما ئه‌ڤه ژی نه پیشێله‌كا ده‌ستووریا ئاشكرایه ژلایێ مه‌ركزی ڤه دژی پاراستنا مافێن ده‌ستووری یێن هه‌رێمێ.
هه‌روه‌سا خاپاندن فێلبازیه‌كا كێماسى نینه د ته‌شریعاتێن فیدرالی ب خوه‌دا.
مه‌به‌ستا من ل ڤێرێ هه‌میی ئه‌وه ئه‌م یی سه‌ره‌ده‌ریێ ل گه‌ل ده‌ستوور و یاسا و سیسته‌مه‌كێ فیدرالی د ئیراقێ دا دكه‌ین و پشكه‌كا ده‌ستهه‌لاتێ ینه، بتایبه‌ت ئه‌م وه‌كو هه‌رێم پتر رژ دبین ئێدی هه‌می خالێن لاوازێن به‌غدا د وارێ جێبه‌جێنه‌كرنا ده‌ستوور و یاسا دا سكالا یاسای تۆمار بكه‌ین پتر ژ سكالا زاره‌كی و راگه‌هاندنێ.
