توركیا, رۆژهه‌لات و رۆژئاڤا و په‌یوه‌ندی ل گه‌ل عیراقێ بۆ چ سه‌رده‌م دزڤرن؟
عوسمانیان نێزیكی 600 سالان حوكم ل جیهانێ و رۆژهه‌لاتا ناڤین دكر و ل دووماهیێ ئه‌و شیان ئه‌رده‌كێ باش و خۆش بده‌ستخوه بێخن, د شه‌رێ نه‌خشێ جیهانێ دا ل سه‌ر رووێ ئه‌ردی, مه‌وقعێ ده‌وله‌تا توركیا گه‌له‌كێ گونجایه د نه‌خشێ سیاسی و ئابووریێ جیهانێ دا, له‌و ئه‌ڤرۆ پتریا وه‌لاتان ل جیهانێ ب تایبه‌ت ده‌وله‌تیێن زلهێز و ئه‌ڤێن خودان به‌رژه‌وه‌ندی ل رۆژهه‌لاتا ناڤین, چو جاره‌كێ نه‌ڤێت په‌یوه‌ندیێن خوه ل گه‌ل وه‌لاتێ توركیا تێكبده‌ن, خوه توركیا چه‌ند شاشیان ژی ل هه‌مبه‌ری وان وه‌لات و هاوپه‌یماناندا بكه‌ت, بۆ نموونه نه‌رێدانا ئه‌مریكا بۆ ده‌ڤه‌را ئه‌نجه‌رلیك بۆ لێدانا رژێما گۆربه‌گۆر و نه پشكداریا توركیا ل گه‌ل وان نێزیكی 30 وه‌لاتێن هه‌ڤپه‌یمان ئه‌ڤرۆ ل جیهانێ دژی داعشێ شه‌ڕی دكه‌ن.
ئه‌ڤرو ل جیهانێ و ژبه‌ر به‌رژه‌وه‌ندیێن ئابووری و سیاسی وره‌گه‌زپه‌رستی و جڤاكی, هه‌ر ده‌وله‌ته‌ك پێكۆلێ دكه‌ت, په‌یوه‌ندیێن خوه خورتتر و خۆشتر لێبكه‌ت, ل گه‌ل ده‌وله‌تێن جیران یان ده‌وله‌ته‌كا دیتر, ب تایبه‌ت په‌یوه‌ندیێن ڤی سه‌رده‌می یێن ده‌وله‌تێن زلهێز و خودان پێشه‌سازیه‌كا باشی, دگه‌ل ده‌وله‌تێن خودان سامانیێن سروشتی.
وه‌لاتێ توركیا ژی, خودان جهه‌كێ جوگرافیێ هه‌ره باش و گرنگه, چ وه‌كو ده‌ریا یان وه‌كو ئه‌ردێ هشك, بۆ لڤاندنا بازرگانی ب گشتی د ناڤبه‌را دو كێشوه‌راندا, له‌و ئێك ژهۆكارێن گرنگ و سه‌ره‌كی یه, كو بوویه خودان كه‌سایه‌تیا سیاسیا بلند و كار و چالاكێن سیاسی و ئابووری و بازرگانی یێن مه‌زن هه‌نه, هه‌روه‌سا جهه‌كێ فه‌له‌كی هه‌یه و كاریگه‌ریا خوه هه‌بیت وه‌كو كه‌ش و هه‌وا ب تایبه‌ت ل سه‌ر كه‌رتێ گه‌شتوگوزارێ, نه‌خاسمه سیاسه‌تا حوكمه‌تا توركیا پشتی سالا2002ێ, وه‌لاتێ توركیا گه‌له‌ك پێشكه‌فت د هه‌موو بیاڤان دا, ئه‌و ژی پشتبه‌ستن بۆ ده‌مێ نێزیكی دو خولێن حوكمه‌تێ دا ل سه‌ر داهاتێ كه‌رتێ تایبه‌تێ گه‌شتوگوزارێ بوو و ل ڤان چار سالێن داویێ ژی پشتبه‌ست كره ل سه‌ر سیاسه‌تا بازرگانیا په‌ترولێ.
هه‌روه‌سا توركیا, ئانكو گه‌له‌ك جاران دبێژنێ (ئاسیایا بچووك) كو كوراتیا وێ د ناڤبه‌را دو بازنا ب (36-42)پله‌یه, هێلا وێ ب درێژیا (45 ـ 26) پله‌یه, ژ باشووری و كێشوه‌رێ ئاسیا و ئه‌ورۆپا, كو دبێژنێ (پشكا ئاسیه‌وی, ئه‌لئه‌نادۆل و پشكا ئه‌ورۆپا, ته‌راقیا).
سنۆرێ جوگرافیا ده‌وله‌تا توركیا جهه‌كێ گه‌له‌كێ ئیستیراتیجی و باش و گونجایه, د ناڤبه‌را شارستانیه‌تا ده‌وله‌تێن رۆژئاڤا و رۆژهه‌لات, له‌و هه‌ر ژكه‌ڤندا و هه‌تا نها, ئه‌ڤ به‌نده‌رێ جیهانیێ رێیا هاتنچوونه‌كا به‌رده‌وام, د ناڤبه‌را رۆئاڤا و رۆژهه‌لات, ڤی مه‌وقعی رۆله‌كێ مه‌زنێ سیاسی و ئابووری و بازرگانی و جڤاكی و لێكگوهارتنا كلتۆرێن جڤاكان د ناڤبه‌را دو كێشوه‌ران هه‌بوویه, د مێژوویا ده‌ڤه‌رێ دا ب گشتی, ئه‌ڤه د ده‌مێ وێ پێشكه‌فتنا ڤه‌گوهاستنا كه‌لوپه‌لان و لڤاندنا بازرگانی و په‌یوه‌ندیكرنێ, كو بوویه ئه‌گه‌ر گوهۆرینێن مه‌زن چێبن ل سه‌ر نه‌خشێ جیهانیێ ئابووری و سیاسی.
زێده‌باری چه‌نسێ وه‌لاتێ توركیا, د خۆشی و په‌یوه‌ندیه‌كا موكم دانه دگه‌ل جیهانێ و گرنگیه‌كا جودا هه‌یه, ئه‌و ژی كنارێن درێژ و ستیراتیجی هه‌نه, توركیا ل سه‌ر ده‌ریایا ناڤه‌راست و ره‌ش و رووبارێ مه‌ڕمه‌ڕه و كنارێ درێژ هه‌یه, وه‌كو كنارێن ئه‌نادۆل و ته‌راقیا و گزیرتا كنارین.
ئه‌ڤـ مه‌وقعێ توركیا ژ لایێ به‌رفره‌هی و مه‌زنیا رووبه‌رێ رووبار و هشكاتیێ ڤه, ژ بۆ ڤێ هێلا ستیراتیجی و بازرگانی, یا گرنگ و ئه‌رزانه د ئێك ده‌مدا, چونكی توركیا سنۆره‌كێ هشكاتی (بری) هه‌یه ل گه‌ل شه‌ش ده‌وله‌تان, ئه‌و ژی وه‌لاتێ (یۆنان, بولگاریا, عیراق, ئیران, سووریا, رۆسی) و ژ لایێ هه‌رێمێن سروشتی ڤه ژی, توركیا دابه‌ش دبیت ل سه‌ر حه‌فت هه‌رێمێن سروشتی, ئه‌و ژی (هه‌رێما رووبارێ ره‌ش, هه‌رێما مه‌ڕمه‌ڕه, ئیجه, رووبارێ ناڤه‌راست, ناڤه‌راستا ئه‌نادولێ, هه‌رێما رۆژهه‌لاتێ ئه‌نادۆلێ, هه‌رێما باكوورێ رۆژئاڤایێ ئه‌نادولێ.
سه‌باره‌ت ڤی بابه‌تی و په‌یوه‌ندیێن عیراقێ و توركیا د دیرۆكی و موكمن و بۆ گه‌له‌ك هۆكار و بنیاتیێن مێژوویی و ئابووری و ره‌وشه‌نبیری دزڤرن, ژ په‌یوه‌ندیێن هه‌ڤالینیێ و باشكرنا جیرانیێ و گه‌له‌ك په‌یوه‌ندیێن هه‌ڤپشك د گه‌ل ئێك هه‌نه, نه‌خاسمه پشتی كو ڤان هه‌ردو وه‌لاتان ویلایه‌تا نه‌ینه‌وا چاره‌كری ل 16 كانوونا سالا 1925ێ, ئه‌و ژی پشتبه‌ستن ل سه‌ر راپۆرتا وێ لژنا نێڤدوه‌لیا بێ لایه‌ن كری, ئه‌وا سه‌ره‌دانا نه‌ینه‌وا كری و ریفراندوم كری, ئه‌وا هاتیه پێكئینان ل سالا 1924ێ, ژ لایێ ئه‌نجوومه‌نێ كۆمه‌لا نه‌ته‌وی (مجلس عصبه الامم) ڤه, هه‌ر چه‌نده توركیا هه‌تا نها ژی یا نه‌رازیه ژ ده‌ستدانا ویلایه‌تا نه‌ینه‌وا, لێ ئه‌و بابه‌ته‌كێ دیتره و پاش په‌یوه‌ندیێن وان ده‌سپێكرن یێن جارێ باشكرنا جیرانیێ (حسن الجوار) ل سالا 1926ێ, سه‌باره‌ت ده‌ستنیشانكرنا سنۆریێن هه‌ردو وه‌لاتان, ئه‌ڤجا رۆژ بۆ رۆژێ په‌یوه‌ندیێن هه‌ردو ئالیان باشتر لێهاتن, وخالێن نیگه‌تیڤ بخوه‌ڤه دیتن, بۆ زانین توركیا گه‌له‌ك جاران دانپێدان ب حوكمه‌تیێن ئێك ل دووڤ ئێكیێن عیراقێ كریه, له‌و بۆ جارا ئێكێ دانپێدان ب حوكمه‌تا عیراقێ كر ل سالا 1927ێ و پشتی ڤێ دانپێدانێ و ل سالا 1929.
