تیرۆر و سالڕۆژا ساخله‌میا ده‌روونى
سالڕۆژا جیهانی یا ساخله‌می یا ده‌روونى (صحه نفسی) (10/10) ب سه‌ر جیهانێ دا گرت، به‌لێ هێشتا ئاگرێ شه‌ڕێ تیرۆرێ به‌ڵا خوه ژ جیهانێ و مرۆڤاتیێ ڤه‌نه‌كریه. تیرۆرێ ب هزاران گوند و شار وێران كرینه و خه‌لكێ وان ئاواره و ده‌ربه‌ده‌ر كرینه و گه‌له‌ك هاتنه كوشتن و گه‌له‌ك ژى د ده‌ریاى دا خه‌ندقین. تنێ ل ئه‌لمانیا پترتر ژ ده‌ه هزار زارۆكێن ئاواره ژ خێزانێن خوه ڤه‌قه‌تیاینه و به‌رزه‌نه. هزاران په‌ككه‌فتى و نه‌ساخێن ده‌روونى هاتنه سه‌ر هه‌مى ئێش. هه‌مى ئه‌ڤان كاودانێن دژوار و نه‌خۆش زیانێن كوژه‌ك بۆ سایكۆلۆژیا تاكێ مرۆڤان ل جیهانێ ب گشتى و ده‌ڤه‌رێ ب تایبه‌تى هه‌بوون. كه‌س و كارێن قوربانیان و ئه‌وێن ژ ڤان كاره‌ساتان قورتال بووین هه‌تا هه‌تایه وان ڕۆژێن ڕه‌ش و نه‌خۆش و ته‌حل و تارى و دژوار ژبیر ناكه‌ن.
په‌ككه‌فتى دێ ب ده‌هان سالێن دی د وێ ئیزایێ دا ژین. نه‌خۆشێن ده‌روونى هه‌تا مرنێ تامێ ژ ژیانێ نابینن و پشتى مرنێ ژى دێ ئێش و نه‌ساخیێن وان بۆ نڤشێن د دووڤ دا هێته ڤه‌گۆهاستن و ڤه‌بڕینا وان نه‌ساخیان نینه. بۆچى؟ و كى به‌رپرسیاره؟ ڕاسته پشكه‌كا سه‌ره‌كى ژ ڤێ ڕه‌فتارا دڕندانه بۆ سروشتێ مرۆڤى ب خوه دزڤڕیت، به‌لێ ئایا تنێ ئه‌و فاكته‌ره ئه‌گه‌رێ ڤێ هه‌مى خرابیێ یه؟ پا بۆچى هه‌مى وه‌ناكه‌ن؟ دڤیا ئه‌گه‌رێن دی ژى ل پشتا تیرۆرێ هه‌بن. ئه‌و ئه‌گه‌ر دیار و ئاشكرانه. هنده‌ك مرۆڤێن مه‌ژى هشك و هشكباوه‌ر و دۆگماتى و تووندهاژوو و ده‌مارگیر هزر و بیروباوه‌رێن خوه یێن پیس و ڕزى تێكه‌لى ئێك ژ جوانترین لایه‌نێن ژیانا مرۆڤایه‌تیێ، ئانكو ئایینى، دكه‌ن. هه‌كه ئایین د قووناغێن خوه دا خه‌تیرا ڕێكا تارى و ژیانا مرۆڤاتیێ بوویه، پشتى ماوه‌یه‌كى ژ لایه‌نێ هه‌لپه‌رستێن خوه و حه‌ز و خوه‌په‌رێستیێ ل خه‌لكى بوویه ژه‌هره‌ك و هزاران مرۆڤ كرنه قوربانی خوه. ئایین ژ لایێ خودایێ مه‌زن و دلۆڤان و ب ڕێكا پێغه‌مبه‌ران هاته هنارتن بۆ به‌خته‌وه‌ریا مرۆڤاتیێ، به‌لێ هێدى هێدى، كه‌فته د ده‌ستێن نه‌یاران دا. به‌نى ئیسرائیلیان ئایینێ موساى(س) كره هێجه‌ت و خوه كره گه‌لێ خودێ یی هه‌لبژارتى “شعب الله المختار” و هزاران سالان زۆردارى ل مرۆڤاتیێ كر. مۆغێن زه‌رده‌شتى پشتى وى ئایینێ زه‌رده‌شتێ شه‌هید كره ئامرازه‌ك تا خوه پێ زه‌نگین بكه‌ن و ل سه‌ر ملێن خه‌لكى بژین. زه‌لامێن كه‌نیسان ل ئورۆپایێ ب سه‌دان سالان ئایینێ مه‌سیحیه‌تێ وه‌كى چه‌كۆچه‌كى بكار ئینان بۆ قۆتان و كوشتن و سه‌رژێكرن و سه‌پاندنا هزرێن كه‌سوكى ل سه‌ر وان. و ل دووماهیكێ ژى ئایینێ پیرۆزێ ئیسلامێ و محه‌مه‌دێ ئه‌مین (س) كه‌فته بن ده‌ستێ هنده‌ك هه‌لپه‌رێستێن دفن بلند و نه‌هێلان ئه‌و په‌یاما پیرۆز هه‌مى مرۆڤاتیێ به‌خته‌وه‌ر بكه‌ت و ل نیڤا ڕێكێ پرۆسا به‌لاڤبوونا وێ ڕاوستیا و بۆ هنده‌كان بوویه چه‌كه‌ك تا ل شوینا چه‌سپاندنا ئازادیێ و دادپه‌روه‌ریێ و یه‌كسانى و برایه‌تى و ڤیانێ، ترس و پرس و برس و كوشتن و تالانكرن و وێرانى و سه‌رژێكرن و كوێله‌كرنا مرۆڤان و ..هتد، ببنه بهایێن سه‌رده‌مێ نوكه. به‌لكو كه‌سه‌ك بێژیت ئایا ئه‌ڤه‌یه په‌یاما ئایینان؟ و به‌رسڤ ژى بێگۆمان نه‌خێره. ژێده‌رێن ڕه‌سه‌نێن هه‌مى ئایینان دژى ڤێ هزرێ و تیرۆرێنه و به‌لگه‌یێن ڕاسته‌قینه نیشان دده‌ن ئایین هه‌لگرێن درووشمێن پیرۆز و بهایێن جوانن كو تێدا بهایێ هه‌ره سه‌ره‌كى ژى مرۆڤ ب خوه‌یه.
چ بهێته‌كرن دا ئایین نه‌بیته ژێده‌رێ گه‌فه‌كرن ل سه‌ر سایكۆلۆژیا و ده‌روونێ مرۆڤاتیێ؟ چ گۆمان تێدا نینه مرۆڤێ سه‌رده‌م یێ د ئاریشه‌یێن هه‌مه جۆر دا به‌رزه بووى. ژ لایه‌كى ڤه هژمارا ئاكنجیێن سه‌ر ئه‌ردى زێده دبیت و ڕێژا خوارن و ڤه‌خوارنێ یێ كێمتر لێ دهێت و هه‌روه‌سا ژى پیسبوونا ژینگه‌هێ دلێ مرۆڤان یێ ژ ژینگه‌هێ ڕه‌ش كری و..هتد، و پشتى ڤان هه‌مى خه‌مێن مه‌زن تیرۆر و هزرا ده‌مارگیرییا ئایینى ژى یا هاتیه سه‌ر هه‌میان. له‌وما مرۆڤایه‌تى پێدڤیه جاره‌كا دی هزرێ د ئایینده‌ى و دیتنا ڕێكێن پێشگیرى (وقایه) دا بكه‌ت و ل چاره‌سه‌ریێ بگه‌ڕیت. پێدڤیه ژێده‌رێن ڕه‌سه‌نێن ئایینى ژێده‌رێن به‌لاڤبوونا ئایینان بن نه‌ك ئه‌و ژێده‌رێن به‌رهه‌مێ هزر و بیروباوه‌رێن هنده‌ك كه‌س و لایه‌نێن ده‌مارگیرن، و نه‌ك مفاى ناگه‌هیننه هیچ ئایینه‌كى به‌لكو ژى مه‌زنترین زیانن بۆ وان. پێدڤیه ئه‌ڤ ژێده‌رێن لاوه‌كى نه‌مینن و ئه‌و كه‌سێن ل دام و ده‌زگه‌ه و كه‌نالێن ڕاگه‌هاندنێ و په‌روه‌رده‌یی دا كار بۆ به‌لاڤكرنا هزر و بیروباوه‌رێن دژى ئایینى و تووندڕه‌وى و ده‌مارگیرانه و دۆگماتیزمێن تیرۆریستى دكه‌ن بهێنه سزادان و چالاكیێن وان بهێنه ڕاگرتن، دا تیرۆر بگه‌هیته نزمترین ئاستێ خوه یان ژى نه‌مینیت و دارا تیرۆرێ ژى هشك ببیت.
ل سالڤه‌گه‌را ڕۆژا جیهانی یا ساخله‌می یا ده‌روونى سلاڤ ل هه‌مى قۆربانیێن ده‌ستێن تیرۆرێ و تیرۆریزمێ و نه‌خاسمه نه‌ساخێن سایكۆلۆژى بن و نه‌فره‌ت و نه‌مان ل تیرۆریستان بن و سلاڤ ل پێغه‌مبه‌رێن دلۆڤانیێ و دادگه‌ریێ و دژى تیرۆرێ بیت.
* بسپۆرى پێداگۆگى و سایكۆلۆژیایێ/ فاكۆلتیا په‌روه‌رده/زانینگه‌ها زاخۆ