تێكست و پرسگرێكێن وەرگێرانێ
مستەفا سەلیم ئاكرەیی
هەلبەت وەرگێران هاتیە پێناسەكرن وەك پروسەك دڕێكا زمانیدا ژبۆ گهورینا پێزانینێن زانستی ڕۆشەنبییری وئۆبوری دناڤبەرا باژەرڤانیێن مروڤایەتیێدا ، هەر ل چاخێن كەڤندا وەرگێڕانێ گرنگییا خو هەبوویە ل ئەنجامێ تێكەلیا مروڤا و باژەرڤانیا كۆ دێ دڤێ ڕێكێدا سەرهەلی كەلچەر و زمان دابونەڕێتێن ئێك بووینە ، ب ئەگەرێ كارێ بازرگانیێ وئۆلێن ئایینیدا لەوما بوویە دیاردەكا پێدڤی لسەر ئاستێ هەمووجیهانێ .
هەرچەندە وەرگێرانێ گرنگییا خویا هەی وەلێ نەتشتەكێ هیسانە كۆ هەمی كەسەك پێ ڕاببیت چونكە ئەوێ وەرگیرانێ ژمانەكی بیانێ بۆزمانێ دایك بكەت ئان بەروڤاژی دڤێتن وەرگێر شەهرەزایەكا مەزن هەبیتن نەتنێ دزمانیدا وەك ئاخفتن بەلكی پێدڤییە ئەو هەمی ڕینما و شێواز و ڕێزمانێ وی زمانی بزانیت ئەگەرنە بێگۆمان ئەو وەرگێران دێ یا شاشبیتن ڕامانا وێ تێكستێ هەمیێ دێ گهوڕیتن و چێدبیت مە گەلەگ ئەڤ دیاردە ب چاڤێن خوە دیتبن ، دلێرەدا (سپینوزا) دبێژیت : دەما كو ئەز ل وەلاتێ فەرەنسا دركەفتم و بۆ وەلاتەكێ دی چووم ، ئەز هەمی باكراوەندێ خویێ فەرنسی دێ بجێهێلم ودێ ئێخمە سەرزمان و دابونەڕێتێن وی مللەتی.
گەلەك جورێن وەرگێرانێ هەنە وەك وەرگێرانا زانستی وئەدەبی وئەكادیمی ولەزوكی(فوری) وهەروەسا وەرگێرانا فلمێن سینەمایی ، هەلبەت هەرئێك ژ ڤانە یاسایێن خۆ یێن تایبەت هەنە بۆ وەرگێرانێ ئەگەر ژڤان یاسایان دەربچیت دێ وەگێڕان ب شاشیڤە هێتەنڤیسین لەوا ژ وەرگێرانێ گەلەك شاشی و ئاریشە وپرسگرێك دروستبن ژوانا:
ئێك: جیاوازیا ڕامانێ دناڤبەرا هەڤپەیڤاندا(مرادفات) دزمانەكیدا ، بۆ نموونە گەلەك وەرگێر هەنە دیڤچوونا نەڕێتێن(عرف)ێ زمانی بیانی ناكەن و لسەر نەڕێتێ زمانێ خۆیێ دایك وەرگێڕانێ دكەت كۆ ئەڤەژی شاشایەكا مەزنە و چێدبیت هەمی ڕامانا تێكستێ بگوهوریت وب شاشیڤە بهێتە وەرگێران و ئەڤەژی دیاردەكا بەرچاڤە دوەرگێرانا كوردیدا نەخاسمە ئەو وەرگێڕێن نەبسپۆر دزمانێ عەرەبیدا، چونكە هەرزمانەكی تایبەتمەندیێن خو هەنە كۆ یێ جیاوازە ل زمانێ دی ، ئەگەر ئەم وەك دیفاكتو بەرێ خوە بدەینە زمانێ عەرەبی دێ بینین كۆ هەڤپەیڤ دزامانێ عەربیدا ڕەهانینە تنێ دڕامانا كاریدا(فعل) هەڤپەیڤە (مرادف) لێ ل پێڤاژوویا دەمی یان جهیدا یاجیاوازە هەما ڕامان ناگەهینیت نموونە پەیڤێن (هیمان ، عگشان ، چمێ‌ن –صاد – غلیل- لهبان –لهپان – مغلول ناهل – هیڤان وهتد..) هەرهەمی ڕامانا تێهنیێ ددەن ، لێ هەرئێك ژڤانە بۆ تشتەكی دهێتە گۆتن بۆ نموونە: چمێ‌ن دهێتە گۆتن بۆ وی كەسێ تێهنی ل بیابانێ و (هیمان) بۆ تێهنیێ عشقێ و(عگشان) بۆمروڤ وئاژەل و دارودرەختان دهێتە گۆتن هتد..لێ جهێ داخێیە گەلەك جاران هەلبەستڤان ڤان پەیڤان ب شاشیڤە ب كاردئینن دهەلبەستێدا دەما كۆ وەردگێرَنە بۆ سەر زمانێ عەربی ب مەرەما ب هێزكرنا زمانی.
دوو: دزمانێ عەرەبیدا سێ شێوازێن زمانی یێن سەركی هەنە ژوانا ( مجازی – چمنی –صریح)گەلەك جاران دوەگێرانا ڕومانێدا ئەڤ شاشیە دروستن نەخاسمە ئەگەر رومان عەربی بیت و بهێتە وەرگێران بۆزمانێ كوردی ئەگەر هویر ئەم بەرێ خوبدەینە وان تێكستان دێ بینین كۆ ئەڤ چەندە بەرچاڤ وەرنەگرتییە بەلكی ب شێوازەكێ زارەكی وەرگێرایە بێكۆ نەڕێتا وی زمانی(العرف اللغوی) بەرچاڤ وەرگریت چونكە گەلەك رستە ودەستواژە هەنە دزمانێن بیانیدا نەوەك نەرٍێتێ زمانێ مە یێ كوردییە لەوما پێدڤییە تاكۆ ئەگەر تو وەرگیرانا ئیحترافی (الترجمە اڵاحترافیە) بكەی ل هەمان وەختدا پێدڤییە رستێ وەرگێری سەرنەڕێتێ (عرف)ێ زمانێ مە ئەگەرنە دێ وەرگێرانەكا شاشبیت.
سێ : پتریا وان كەسێن نەبسپۆر دزمانێ عەربیدا دوەرگێرانێدا ڤان جۆرە شاشیان دكەن من نەڤێت نموونا بینم بەلكی دێ ئاماژێ ب وێ چەندێ دەم كۆ گەلەك جاران ئەو وەرگێر دوو كارێن بوری (فعل ماچ) پێگڤە درستێدا ئیناینە ئەڤەژی شاشیەكا مەزن چونكە چ جاران دزمانێ عەرەبیدا دوو كارێن بوری پێگڤە ناهێن درستێدا نمونە(كنا رأینا) من ئەڤ رستە دوەرگێرانا هەلبەسڤانەكیدا دیت و یادروست ئەوە بێژیت(كنا نری) چونكە مادەم كارێ بوری یی نە تەمام (كان) ل دەسپێكێ هاتییە پشتی هینگی كارێ نەبۆری هاتییە بێگۆمان دزمانێ عەرەبیدا ئاماژێ ددەتە بۆری ئانكۆ رابردو..
چوار : جیاوازی دناڤبەرا (لم – لن) گەلەك جاران ڤان هەردو ئامرازان ژێكجودا ناكەن ب شێوەیەكێ بێهودەیی ب كاردئینن چونكە هەرئێك ژڤان ئامرازا بۆپێڤاژوویا دەمەكێ دیاركری ب كاردهێن نەخواسمە ئامرازێ(لم) دەما دگەل كارێ نەبۆری دهێتن ڕامانا وێ دبەتەڤە بۆ كارێ بۆری لێ ئامرزێ (لن)تنێ بۆ نەرێكرنا كارێ بۆری دهێتن .
