جه‌مسه‌رێن تیرۆرێ
زیگمۆند فرۆید ل سالا 1894 چه‌ند تێگه‌هێن نوو ئینانه ناڤ زانستێ پسیكۆلۆژیایێ كو باشترین ناڤ بۆ وان هه‌میان ” به‌رگریا ده‌روونی ” (defense mechanism ) كو ل هنده‌ك ژێده‌ران ب فرت و فێلێن ده‌روونی دهێته نیاسین. هژمارا وان چه‌نده‌كن و ئێك ژ وان تێگه‌هێن دناڤا ڤان میكانیزما دا هه‌ین هێجه‌تگرتنا مێنتالی (rationalization یان التبریر) كه مه‌به‌ست ژێ ئه‌و كه‌سه‌ك بۆ ره‌فتارێن خوه هێجه‌تا بگریت و بۆ ڤێ مه‌به‌ستێ ژی به‌لگه‌یێن وه‌سا بئینیت كو گه‌له‌ك جاران وه‌سا دهێته هزركرن كو دڕاست و لۆژیكن، به‌لێ د راستیدا وه‌سا نینه و ئه‌و ڤێ چه‌ندێ تنێ ژبۆ پاراستنا كه‌ساتیا خوه ژ بێ ڕێزی و هه‌ستكرن ب گۆنه‌هباریێ ئه‌نجام دده‌ت [ 3: 66 ]. ئه‌ڤ چه‌نده ل سه‌ر ئاستێ نه‌ستی (لاشعوری) روو دده‌ت و دبیت جۆرێن ساده و د كاودانێن خێزانی دا بیت [ 2:1248 ]، و دبیتن ل سه‌ر ئاستێ مه‌زن ژی رووی بده‌ن. سه‌دامی بۆ هه‌می تاوانێ خوه ئه‌ڤ میكانیزمه بكاردئینا و هێجه‌تا وی نه‌ته‌وه‌یێ عه‌ره‌بی بوو، بۆ ستالینی هێجه‌ت ئایدیۆلۆژیایا پرۆلیتاریایێ هه‌بی، و بۆ هیتله‌ری ژێگرتی بوونا نه‌ته‌وه و نه‌ژادێ ئاریایی خۆش هێجه‌ت بوو، ئه‌ریێل شارۆنی لایه‌نێ ئایینی كربووه هێجه‌ت و بۆ بن لادنی خه‌لافه‌تا ئیسلامی هێجه‌ته‌ك دیتر بوو [ 1:234]. هه‌ر ئێك ژ وان كۆمه‌كا تاوانێن دژی مرۆڤاتیێ ئه‌نجامدان و د هزرا خوه دا بۆ ڤێ تاوانێ هێجه‌ته‌ك پێشكه‌شكرن كو ژ لایه‌كێ وه پێ رازی بكه‌ن و د ڤی كارێ هۆڤانه‌دا به‌رده‌وام بن و ژ لایه‌ك دیترڤه قه‌ناعه‌تێ ب خه‌لك و كه‌سێن دیترێن لایه‌نگر و دژ پێشكه‌ش بكه‌ن.
ئه‌ڤرۆكه نه‌ته‌وه‌یێن كوردستانێ یێن تووشی ته‌وژمه‌كا تیرۆریستانه بووین كو وان ژی وه‌كی یێن به‌ری خوه ئه‌ڤ میكانیزمێ به‌رگریێ یێ كریه بنه‌مایێ كاروكریار و تاوانێن خوه و هێجه‌تا خوه یا كریه ده‌یناندنا خیلافه‌تا ئیسلامی و ب ڤێ چه‌ندێ دخۆڕن و كریارێن هۆڤ و دڕندانه‌یا خوه پێ پنی دكه‌ن و ڤه‌دشێرن. ل ڤێ به‌ینێ دا دو جه‌مسه‌رێن په‌یدا بووین. جه‌مسه‌ره‌ك لایه‌نگرێن ڤێ ته‌وژما تووندرۆ و ره‌فتارێن نه‌شرین و دڕندانه‌نه و ب هه‌می شیان و جۆرڤه هاریكاریا وان دكه‌ن و بۆ خوه و وان و ره‌فتارێن هه‌ر دو لایه‌نان هێجه‌تان دگرن و ڤێ خه‌لافه‌تا نه‌د جهێ خوه دا ، ب تشته‌ك ره‌وا دده‌نه نیاسین و ب ڤێ چه‌ندێ پێش خوه و وانڤه هێجه‌تێ دگرن و كار و ره‌فتارێن وان یێن دوور ژ هه‌ر پێڤه‌ره‌كێ ئایینی و لۆژیكی و مرۆڤی، ب كاره‌ك ئاسایی دهژمێرن و باوه‌را وان ئه‌وه بۆ دامه‌زراندنا خه‌لافه‌تا ئیسلامی ب ڤی ره‌نگی ئاسایه ئه‌و هه‌ر ره‌فتاره‌كێ ئه‌نجامبده‌ن هه‌تا كو هه‌كه هزاران مرۆڤ تێبچن و قۆربانی ببن هه‌كه‌ر مۆسلمان ژی بن.
ل جه‌مسه‌رێ دیتر ژی نه‌ته‌وه‌یێ كورد و كوردستانیێن هه‌ین ل گه‌ل كۆمه‌كا دۆست و هه‌ڤالان، ل سه‌نگه‌رێ به‌رگریكرن ژ خوه‌نه. د ڤی جه‌مسه‌ریدا كوردستانی بێی هندێ هێجه‌ته‌ك هه‌بیت و ب ڕێیا فرت و فێلێن ده‌روونی و ب شێوه‌یه‌كێ نه‌ستی ب ڤی كاری ڕابن، ب باوه‌ریه‌كا ب هێز و هزره‌كا ئازاد و ئازادانه ره‌فتار دكه‌ن و بزاڤێ دكه‌ت مافێن ره‌وایێن خوه و یێن ژ هه‌میان ساده‌تر و سه‌ره‌كیتر كه ژیان و ئازادییه، بپارێزیتن ژ ژناڤچوونێ. هه‌كه وه‌لات و لایه‌نێن جوداجودا هه‌ر كه‌سه‌ك ژپێخه‌مه‌ت هنده‌ك به‌رژه‌وه‌ندیان د هه‌وارا كورستانیان هاتینه، ئه‌م كوردستانی، ل سه‌ر ئاستێ هه‌ستی شعوری) یێن بڤی كاری ڕابووین و هیچ به‌رژه‌وه‌ندیه‌ك دگه‌ل لایه‌ن و وه‌لاته‌كی نینه و هه‌كه پێشمه‌رگه‌هێ قه‌هره‌مان و خه‌لكێ خۆبه‌خش و ب خیره‌تێ كوردستانێ ڕابووینه ب كارێ به‌رگریكرن ژ خوه ته‌نها ئێك به‌رژه‌وه‌ندیا تێدا هه‌ی و ئه‌و ژی پاراستنا نه‌ته‌وه‌یێن كوردستانێ یه ژ نه‌مان و ژناڤچوونێ، یاكۆ دیرۆكێ نیشا مه دای و مه ئه‌زموونێن گه‌له‌ك نه‌خۆش و ته‌حل دگه‌لدا هه‌ین. ئه‌م وه‌كی جه‌مسه‌رێ دیتر هیچ به‌هانه‌كا نه‌هه ژی و نه‌لۆژیكی بۆ ره‌فتارێن خوه نائینن به‌لكۆ ئه‌م ب هه‌می ڤیانێ بۆ نه‌ته‌وه‌یێن كوردستانێ و كوردستانیان بۆ ژیانێ و ئازادیێ دجه‌نگین چونكی ئه‌ڤه سه‌ره‌تایترین مافێن هه‌ر مرۆڤه‌كینه و مه چ خیلافه‌ته‌ك و ئیمپراتۆریه‌ته‌ك ژ كه‌سێ نه‌خواستیه.
ژێده‌ر: [ 1] ابراهیم، ماجد موریس ( 2005 ). الإرهاب الڤاهره و أبعادها النفسیه، گ. (1). دار الفارابی، بیروت، لبنان، (509)ص. [ 2 ] پورێفکاری. ن. (1380). فرهنگ معاصر جامع روانشناسی وروانپزشکی وزمینه های پیوسته انگلیسی وفارسی ، جلد 1 -2 ،تهران ، 814 ص. [ 3 ] كمال ،علی(1988) النفس انفعالاتها و تمراچها و علاجها، فی جزءئین، گ،4 دار الاوسگ، بغداد (818).
