جوداهی دناڤبەرا كێشا زێدە و قەلەویێ دا هەیە
د.زانا صدیق ئەترووشی، تایبەتمەندێ نەخۆشیێن دل و هناڤا، دیاركر كو قەلەوی كێشا مرۆڤی دگەل بەژنا مرۆڤی یە و گۆت: ئەم بەژنا مرۆڤی لێكدانی دوێ دكەین و كێشا لەشی دابەشی وێ دكەین و هەكە ژ 25 هەتا 30ێ دەربازبوو ئەم دبێژینێ كێشا لەشی یا زێدەیە و هەكە 30 هەتا 40 بیت ئەم دبێژینێ قەلەوی و هەكە ژ 40ێ بووری ئەم دبێژینێ قەلەویا ب ئێش و یا ب مەترسیە.
د.زانا صدیق دیاركر، كو ئەگەرێن قەلەویێ ل جیهانێ گەلەكن و هەتا سالا 1990ێ كێمیا كێشا لەشی ل جیهانێ و ب تایبەت ل ئەفریقیا گەلەك بوو، پشتی هینگی هێدی هێدی قەلەوی ل جیهانێ زێدەبوو و پتر لێهات، ئەگەرێن وێ ڤەدگەرن بو ویراسەتێ كو گەلەك مال هەنە هەموو د قەلەون، دیسان هەنە گرێدای شێوازێ خوارنێ نە و دیسا هندەك گرێدای ڤەخوارنێن غازی و هێزێ و یا ژ هەموویان ژی گرنگتر، نەبوونا وەرزشێ یە و هندەك ژی گرێدای نەخۆشیانە ب تایبەت یێن ( غودا) و گۆت: كارتێكرنا قەلەویێ گەلەكە و ل سەر هەموو سیستەمێ مرۆڤی دكەت، بگرە ژ دلی كو كەسێ قەلەو ب سێ هەتا چار جاركی پتری كەسێن نورمال تووشی ئێشێن دلی دبیت ژوانژی ( زەعیفبوونا ماسولكا دلی و جەلتە) و فشارا خوینێ و دیسا كارتێكرنێ ل نڤستنێ ژی دكەت كو كەسێ قەلەو رەنگە گەلەك بنڤیت، بەلێ ل دەمێ هشیاربوونێ هەست ب خەوێ دكەت و تەركیزا وی نامینیت و هەتا بڕیارێن وی د دروست نینن، چونكو تێر نەنڤستی یە.
هەروەسا دیاركر قەلەوی كارتێكرنێ ل ماسولكە و گەهێن لەشی دكەت و دبیتە ئەگەرێ روماتیزمێ و سەوەفانێ، ب تایبەت پشتی ب عەمر دكەڤن كو گازندا ژ چوكا و پشتێ و فەقەراتێن خوە دكەن، هەروەسا قەلەوی هەودانێ دئێخیتە دناڤ گولچیسكان دا، دیسا كارتێكرنێ ل رووڤیكان دكەت كو هەردەم هەست دكەت بەرسۆژ یا هەی و تاما دەڤێ وی یا تڕشە و خوارنا وی هەرس نابیت و هەتا كارتێكرنێ ل مێلاكێ و پیستی ژی دكەت.
دەربارەی رێیێن یخوزەعیفكرنێ، تایبەتمەندێ نەخۆشیێن دل و هناڤا دیاركر، كو پێدڤیە كەسێ قەلەو خوارنا خوە رێك بێخیت، شرینی و كاربوهیدارت و چەوری كێم دناڤدا بن و هەڤسەنگیەكێ بێخیتە خوارنا خوە، نەكو گەلەك شریناهیا و چەوریان بخۆت و پروتینان كێم بخۆت، هەروەسا فێقی و زەرزەوات و وەرزش ژی گەلەك د فەرن و گۆت: هەكە كەسەكێ قەلەو ئەڤ كارە كرن و مفا نەدیت، دبیت ئەو پێدڤی ب دەرمانان ببیت، هەكە مرتسی ژی ل سەر ژیانا وی هەبیت، رەنگە پێدڤی ب نشتەرگەریێ ببیت.
هەروەسا دیاركر كو هەر كەسەك دشێت خوە زەعیف بكەت، بەلێ هەموو وەك ئێك نینن، بەلێ رەنگە كێشا هندەك كەسا زوو ب زوو كێم نەبیت و هەلبەت هەموو كەس نەشێن ب ساناهی بگەهنە رادێ بو خوە دانای و پێدڤیە پتر خوە ماندی بكەن و گۆت: قەلەوی هینگی یا ب مەترسیە دەمێ وی كەسی جەلتێن دلی و مەژی و مێلاكێ و گولچیسكان هەبن.
د.زانا صدیق، ل دور وێ چەندێ كو گەلەك كەس هەنە خوە زەعیف دكەن و دوبارە كێشا وان زێدەدبیت دیاركر، ئەگەرێن وێ چەندێ ڤەدگەرن كو ئەو كەس دوبارە ڤەدگەریتە خوارنێ و وەرزشێ ناكەت و رێنمایێن نۆشداری بجهنائینیت و رەنگە ئەو زەحمەتا وی ب سالەكێ دەربازكری بو خوزەعیفكرنێ ب چەند هەیڤان ڤەگەرینیت و هەلبەت خوزەعیفكرن یا ب زەحمەتە، بەلێ قەلەوبوون دوبارە یا ب ساناهی یە و گۆت: پێدڤیە هەر ژ زارۆكینیێ هزر ل زەعیفكرنێ بهێتەكرن، چونكو هەكە زارۆك د عەمرێ 10-12 سالیێدا قەلەو بوو، یا ب زەحمەتە پشتی مەزنبوونێ خوە زەعیف بكەت، لەورا پێدڤیە هەر ژ زارۆكینیێ دایباب چاڤدێریا شێوازێ خوارنا زارۆكی بكەن، رێكێ نەدەن گەلەك شرینی بخۆت و وەسا زارۆكی فێربكەن كو وەرزش ببیتە پارچەك ژ ژیانا وی، رۆژانە ب كێماتی نیڤ سعەتێ، نەكو حەفتیێ رۆژەك بیت یان دەمێ دەلیڤە هەبیت، هینگی دێ شێت كونترول كەت.
هەروەسا دەمێ مرۆڤ دانعەمر دبیت ژی پێدڤیە ئاگەه ژ خوە هەبیت، چونكو هەبوونا نەخۆشیان و قەلەویێ دێ كارتێكرنێ ل ژیانا وی كەت.
