حوكمەتا هەرێمێ د ناڤبەرا بـەرفرهبوونـێ و گورجبوونـێ دا
د. دیـار تـەیب
بابەت ڤێ گۆتارێ لسەر شێوازێ ئیدارەیا حوكمەتا هەرێما كوردستانێ یە ب چاڤێ كەسەكی كو هزر د خزمەتكرنێ و خوشگوزەرانیێ دا دكەت. هەلبەتە چ جاران پیڤەرێ بەرفرەهبوونا حوكمەتێ نیشانا خزمەتێن باشتر نینە و قەد زێدەبوونا ژمارا وەزارەتا كارتێكرن ل سەر رازیبوونا خەلكی یان پێشكەفتنا وەلاتی نەكریە. گەلەك جاران ژمارەیا وەزارەتان گرێدای بازارێ سیاسی یە بۆ دابەشكرنا وان پۆستان ل سەر ئەو لایەنێن دڤێن حوكمەتێ پێكبینن، ژ بەر هندێ جاران ب گۆرەی دانوستاندنێن لایەنێن سیاسی وەزارەتەك یان دەستەیەك زێدە دبیت یان كێم دبیت.
دەمێ سەرەدانا مالپەرێ حوكمەتا هەرێما كورستانا ئیراقێ دكەی دێ زانی كو نوكە ژمارەیا وەزارەتا ل هەرێما كوردستانێ (١٩) وەزارەتن و د گەل (٧) دەزگەه و ئەنجوومەنێن سەربخۆ. ئەڤە ل دەمەكی كو ل ئیراقێ (٢٣) نە دگەل (٨) دەستەیێن سەربخۆ. حوكمەت و وەزارەتێن ناڤەندی (مركزی) جهێ وان ل ئیراقێ نەمایە، ئەڤرۆ مە دو جۆرێن وەزارەتان یێن هەیین، ئێك وەزارەتێن فیدرال (سیادی) و دو وەزارەتێن نەفیدرال (اقلیم). لێ ل گەل ڤێ گۆتنێ هیشتا ب شێوەكێ دیار و رێكخستی ئەڤ جودابوونە نەهاتیە دیتن و ئەڤ چەندە ب خۆ هۆكارەكێ بۆ پیەدابوونا نە لێكتێگەهشتنێ د ناڤبەرا هەولێرێ و بەغدایێ دا. دیاركرنا ڤێ جوداهیا دەستهەلاتان گەلەك یا گرنگە بۆ دروستكرن و رێڤەبرنا وەزارەتان ل حوكمەتا هەرێما كوردستانێ.
ئەگەر ئەم ب تێگەهشتنا فیدرال و دابەشكرنا دەستهەلاتێ سەحكەینە هەرێما كورستانێ، دێ بۆ مە دیار بیت كو نەزەلالی د دابەشكرنا دەستهەلاتا دەولەتێ دا هەیە. هەرێما كوردستانێ د ئەرك و مافێن خۆدا چ گوهۆرین ئەنجام نەداینە پشتی دستوورێ ئیراقێ یێ سالا ٢٠٢٥ كەفتیە كاری، واتە هەیكەلیەتا حوكمرانیێ و وەزارەتان و ئەركێن وان هەمان ئەو بوون كو ل سالا ١٩٩٢ هەیین و هەبوونا دستووری هزرا حوكمرانیێ ل هەرێمێ نەگوهۆری یە. ئەڤە ژ لایەكی ڤە و ژ لایەكێ دی ڤە بەرنامەیێ هەمی لایەنێن سیاسی ل ئیراقێ و هەرێمێ ل سەر دابەشكرن و شۆڕكرنا دەستهەلاتێ یە (نە ناڤەندی) یا كارگێری و دارایی و هونەری، بۆ ناڤچە و پارێزگەهان د هەمان دەم دا پتریا وان باسێ گرنگیا بچویككرن و گورجبوونا حوكمەتا هەرێمێ دكەن.
پشتی بۆرینا پتر ژ (٣٢) سالان ل سەر دامەزراندنا حوكمەتا هەرێما كوردستانێ و كاڕابوونا چەندین كابینەیێن وەزاری، ژلایێ ستراتیژی و شارەزایا كارگێری ڤە، بۆ مرۆڤی دیاردبیت كو كارێ حوكمرانیا هەرێما كوردستانێ وەسا باشترە كو ژمارە و قەبارێ حوكمەتێ ل پایتەختی بچویكتر بیت و پتر دەستهەلات ب پارێزگەهان و ئیدارەیێن سەربەخۆ بهێنە دان. ئەڤ چەندە نەك دێ شێواز و جۆرێ خزمەتان بۆ خەلكی باشتر لێ كەت و دێ پتر هەڤڕكیا پێشكەفتنێ ئێخیتە قادا ڤان پارێزگەهان و ئیدارەیێن سەربخۆ دا، لێ تشتی باشتر دێ دویر كەت، بیت ژ كارئینانا جادێ ل دژی حوكمەتا هەرێمێ (هەولێر) ژ بۆ هندەك مەرەمێن سیاسی و هەلبژارتنان.
ژبەر ئەو كێشەیێن بەردەوام د ناڤبەرا هەولێرێ و بەغدایێ دا و دیسا ئاستێ رازیبوون و نەرازیبوونا خەلكی ژ كارێ حوكمەتێ، فەرە خودان دەستهەلات و خودان هزرا حوكمرانیێ ل هەرێمی و ئەو لایەنێن دێ پێكڤە كابینەیا دەهێ دروستكەن، پتر ل سەر ژمارە و ئەركێن وەزارەتا باخڤن و بریاڕێ بدەن، و كابینەیا نوی یا هەرێمێ یا گورجتر دبیت و ژمارەیا وەزارەتا و دەستەیان كێمتر لێ بكەن، بەلێ پتر دەستهەلات بۆ ئەنجوومەنێن پارێزگەهان و ئیدارەیێن دەڤەران بهێنە دان.
