خه‌لكێ دهۆكێ رۆژانه نێزیكی 600 ته‌نێن گلێشی چێدكه‌ن
ئه‌ڤرۆ، ئه‌میر ئه‌ترووشی:
رۆژانه نێزیكی 600 ته‌نێن گلێشی دگه‌هنه كارگه‌ها كواشێ یا ژێك ڤاڤارتنا گلێشی، لێ ژ به‌ر كو ئێك كارگه‌هـ ب تنێ و ب ئێك شێفت كار دكه‌ت كو دبیته 25% ژ هێزا كاركرنێ، ب تنێ رۆژانه 150 ته‌نێن گلێشی دهێنه وه‌رگرتن ئه‌ڤ رێژه هه‌می ژی ناهێته ڤاڤارتن و گلێشێ مایی دهێته بنئاخكرن. گلێشێ ل ڤێ كارگه‌هێ دهێته ڤاڤارتن ژ ئه‌له‌منیۆم، كارتۆن، شیش، پلاستیك و كه‌ره‌سته‌یێن دی یێن جوراوجور پێك دهێن، هه‌روه‌سا گلێشێ ئۆرگانیك دهێته گوهۆرین بۆ كۆمپۆس و په‌ینێ كیمیاوی.
ئه‌ندازیار حازم عه‌بدی، رێڤه‌به‌رێ كارگه‌ه كواشێ ل پارێزگه‌ها دهۆكێ بۆ ئه‌ڤرۆ دیار كر، د شیاندایه هه‌ردو كارگه‌هـ كار بكه‌ن و ئه‌گه‌ر هه‌ر ئێك دو شێفتا كار بكه‌ت د شیاندا هه‌یه هزار ته‌نێن گلێشی ژێك ڤاڤێریت. لێ ژ به‌ر بڕینا بودجه‌یێ حكوومه‌تا هه‌رێما كوردستانێ ژ لایێ حكوومه‌تا عیراقێ ڤه و دروست بوونا قه‌یرانا ئابۆری ل هه‌رێمێ د نها دا ب تنێ ئێك كارگه‌هـ و ب ئێك شێفت كار دكه‌ت.
رێڤه‌به‌ریا ژێك جوداكرنا گلێشی ل كواشێ سه‌ر ب رێڤه‌به‌ریا گشتی یا باژێرڤانیایه ل پارێزگه‌ها دهۆكێ. ئه‌ڤ كارگه‌هه ل سالا 2010ێ ل ده‌ڤه‌را پێشه‌سازی یا كواشێ هاتیه دامه‌زراندن و 30 كیلۆمه‌تران ژ ڕۆژئاڤایێ باژێرێ دهۆكێ دووره. مه‌ره‌م ژ دامه‌زراندنا ڤێ كارگه‌هێ وه‌رگرتن و ڤاڤارتن و چاره‌سه‌ركرنا گلێشی یه ل سنۆرێ قه‌زا سێمێلێ و پارێزگه‌ها دهۆكێ.
خۆیاژی كر، هه‌تا سێ سالا پێش نها گلێشێ زاخۆ ژی ژ بۆ ڤێ كارگه‌هێ دهاته هنارتن، لێ د نها دا هاتیه راوه‌ستاندن و گلێشێ زاخۆ بۆ جهه‌كێ دی دهێته ڤه‌گوهاستن. ل سالا 2010ێ ل سه‌ر بودجه‌یێ حكومه‌تا هه‌رێما كوردستانێ، ژلایێ كۆمپانیه‌كا ئه‌لمانی كارگه‌هه‌ك ژ بۆ ڤاڤارتنا گلێشی هاته دانان، ل سالا 2014ێ ژی كارگه‌ها دووێ هاته دامه‌زراندن ب بهایێ 45 ملیۆن دۆلاران.
پشتی په‌یدابوونا كرێزا ئابۆری جهێ خۆشحالیێ یه كو د دو سالێن بۆری دا ژ لایێ رێكخراوه‌كا ئیتالی و رێكخراواVNG یا هوله‌ندی ب هاریكاریا رێڤه‌به‌ریا كارگه‌ها كواشێ هاتیه كرن ژ لایێ دابینكرنا كرێكاران بۆ به‌رده‌وامیدان ب كارێ كارگه‌هێ.
ل رێڤه‌به‌ریا كارگه‌ها كواشێ 150 فه‌رمانبه‌ر هه‌نه، 20 ژ وان فه‌رمانبه‌رێن گرێبه‌ستن و 130 ژی فه‌رمانبه‌رێن به‌رده‌وامن، هه‌ر چه‌نده پێدڤیه كۆمپانیا هیزل یا راكرنا گلێشی ل زاخۆ ل گۆر گرێبه‌ستا ل گه‌ل وه‌زاره‌تا شاره‌وانی ئیمزاكری 90 كرێكاران دابین بكه‌ت، لێ چ جاران ئه‌ڤ رێژه ژ كرێكاران دابین نه‌كرینه و به‌رده‌وام هژماره‌كا كێم یا كرێكارا دابین كرینه، ل ڤی ده‌مێ دووماهیێ رێژه‌یا دابینكرنا كرێكاران ب ئاوایه‌كی كێم كرینه كو نها ب تنێ 24 كرێكاران به‌رهه‌ڤ دكه‌ت، ئه‌ڤه ژی دبیته ئه‌گه‌ر كارتێكرن ل كارێ ژێك ڤاڤارتنا گلێشی دبیت.
ئه‌ندازیار حازم عه‌بدی، رێڤه‌به‌رێ كارگه‌ه كواشێ ل پارێزگه‌ها دهۆكێ خویاكر، د نها دا رێڤه‌به‌ریا كارگه‌ها گلێشی ژ بۆ ئاسانكرن و باشتركرنا راكرن و ژێك ڤاڤارتنا گلێشی، ده‌ست ب به‌لاڤكرنا حاویێن گلێشی ژ بۆ گلێشێ هشك ل سنۆرێ قه‌زا سێمێلێ كریه. لێ ژ به‌ر كو ئه‌ڤ كاره ل سه‌نته‌رێ دهۆكێ نه‌هاتیه ده‌ست پێكرن و رێژه‌یا هه‌ری زێده یا گلێشی ژ سه‌نته‌رێ پارێزگه‌هێ دچیت بۆ كواشێ، ڤی پرۆژه‌ی هه‌تا نوكه ب دروستی جهێ خۆ نه‌گرتیه. ئه‌ڤه ژی ڤه‌دگه‌ریت بۆ ڤێ یه‌كێ كو گرێبه‌ستا سه‌رۆكاتیا باژێرڤانیا دهۆكێ ل گه‌ل وه‌زاره‌تێ و كۆمپانیا راكرنا گلێشی جودایه و سه‌ر ب رێڤه‌به‌ریا گشتی یا باژێرڤانیان ڤه نینه و ب تنێ باژێرڤانیێن ده‌رڤه‌ی سه‌نته‌رێ پارێزگه‌هێ سه‌ر ب رێڤه‌به‌ریا گشتی یا باژێرڤانیانه و گرێبه‌ستا وان نێزیكی ساله‌كێ پاش گرێبه‌ستا سێمێلێ بوو.
رێڤه‌به‌ریا كارگه‌ها كواشێ ژ بۆ چاره‌سه‌ركرنا ئاڤا پیس یا گلێشی ژی ل سالا 2019ێ ب هه‌ڤكاری لگه‌ل كۆمپانیه‌كا فره‌نسی ب رێكا كۆمپانیه‌كا تركی ده‌ست ب چێكرنا وێستگه‌ها چاره‌سه‌ركرنا ئاڤا پیس یا گلێشی هاتیه كرن، لێ ژ به‌ر كو ئه‌ڤ وێستگه‌هه د ده‌مێ تاقیكرنێ دا ل گۆر ستانده‌رێن هاتینه دیار كرن و دیزاین بۆ هاتیه چێكرن نه‌بوو، ژ كۆمپانیێ نه‌هاته وه‌رگرتن. د نها دا ژی سكالا د ناڤبه‌را رێكخراوا (ئه‌كتد) و كۆمپانیا تركی ل سه‌ر ڤی بابه‌تی ل دادگه‌هێ یه.
پارێزگه‌ها دهۆكێ پێكهاتیه ژ سه‌نته‌رێ باژێری و شه‌ش قه‌زا و 24 ناحیان و نێزیكێ 800 گوندێن ئاڤه‌دان، نێزیكێ 900 هزار خێزان تێدا دژین و دبیته نێزیكێ ملیونه‌ك و 350 هزار كه‌سان، سه‌رجه‌مێ گشتی یێ ئاكنجیێن پارێزگه‌ها دهۆكێ ب ئاواره و په‌نابه‌ر ڤه دبیته نێزیكێ دوو ملیون و 200 هزار كه‌سان، كومكرنا گلێشی ل پارێزگه‌ها دهۆكێ د ساله‌كێ دا دبیته نێزیكێ 450 هزار ته‌نان.
ل هه‌موو جیهانێ ب تایبه‌تی پشتی چه‌رخێ 20ێ زاینی، چاره‌سه‌ركرنا گلێشی بوویه ئێك ژ ئاریشێن هه‌ره مه‌زن، دا كو كارتێكرنێن نه‌رینی ل سه‌ر ژینگه‌هێ و ساخله‌میا وه‌لاتیان بهێته كێمكرن، چه‌ند ژیان و جڤاك و پێشكه‌فتن درۆست دبیت گلێش ژی زێده‌تر دبیت، ژ به‌ر كو رێژه‌یا به‌كاربه‌ریێ زێده‌تر دبیت، له‌ورا هه‌موو وه‌لاتیان هزر د وێ یه‌كێ دا كر كارگه‌هێن جوداكرن و ریسایكلین بهێنه درۆستكرن، داوی پێشكه‌فتنێن كارگێری یێن ژینگه‌هێ ل جیهانێ به‌حس ل وێ یه‌كێ دكه‌ن پێدڤی یه ل ده‌ستپێكێ گلێش بهێته كێمكرن، پاشان چاره‌سه‌ریا كارتێكرنێن ژینگه‌هی یێن گلێشی بهێته‌كرن، دا كو كه‌ش و هه‌وا و ژینگه‌هه‌كا ساخله‌م بۆ مرۆڤ و گیانه‌وه‌ر و دار و باری ژی بهێته‌كرن، له‌ورا ل هه‌موو وه‌لاتێن جیهانێ چه‌ندین كارگه‌هێن جوداكرنا گلێشی و بكارئینانا وان بۆ چه‌ندان مادده و كه‌رسته‌یێن دی دانان و هه‌تا راده‌یه‌كێ باش شیاینه ل سه‌ر گلێشی و كارتێكرنێن وێ زال بن، به‌لێ هێشتا زۆر مایه.
