خه‌لك و حوكمه‌ت و كۆمپانی
فازل عمر
ل سیسته‌مێن لیبرال كو لسه‌ر ئازادیێ و ئێكسانیێ ئاڤا دبن، قانوون ده‌ستهه‌لاتداریێ و فه‌روه‌ریێ دكه‌ت نه كه‌س. ئه‌ڤجا، رازیكرنا خه‌لكی ل سه‌رێ ژۆری دهێت، چونكی مان و نه‌مانا حوكمه‌تێ گرێدایی رازیكرنا خه‌لكیه. له‌و، حوكمه‌ت ژ بیاڤێن خزمه‌تێ خوه ڤه‌دكێشته وارێن پاراستن و رێكخستن و پلاندانانێ و چاڤدێریێ.. و خزمه‌تێ راده‌ستی كۆمپانیان دكه‌ت، داكو بچته دگه‌ل خه‌لكی و بشێن خزمه‌تێن باشتر ب نرخێن كێمتر په‌یدا بكه‌ن.
ب ئه‌ڤێ دیتنێ، گرنگترین ئه‌ركێ حوكمه‌تێ، پاراستنا خه‌لكیه ژ ئاز و چله‌كی و بێوژدانیا كۆمپانیان. نه‌خاسمه ل جڤاكێن پاشكه‌فتی، كۆمپانی د وه‌رارێدانه و كورتبینن و ئێك ئارمانج تنێ هه‌یه، ئه‌و ژی به‌س فه‌یده‌كرنه.
من ئه‌ڤ پێشگۆتنه ئینا، چونكی ئه‌م یێ به‌ره‌ڤ كۆمپانیكرنا كه‌رتێن خزمه‌تا گشتی دچین.. ئاڤێ ده‌ستپێكریه و كاره‌ب دگه‌ل ئاڕێشه‌یێن خوه، ب رێڤه‌یه.. و مه بڤێت نه‌ڤێت، كارڤه‌دانا ئه‌ڤێ وه‌رگوهاستنێ دێ گران و مه‌زن بت و نه‌دووره جڤاكی بهه‌ژینت، هه‌كه‌ر حوكمه‌تێ پلان و قانوون و كادرێ به‌رهه‌ڤ نه‌بت، بشێت هه‌ڤسه‌نگیا مافێن خه‌لكی و كۆمپانیان بپارێزن.
سێگۆشه‌یا (خه‌لك و حوكمه‌ت و كۆمپانی) ئێكه ژ هه‌ڤبه‌ندیێن هه‌ڤچه‌رخ و ئالۆز ل سیسته‌مێن دیمۆكرات، كو سووك و بازاڕێ ئازاد ئێك ژ بناغه‌یێن وییه. ب گۆتنه‌كا دی؛ هه‌كه‌ر ئه‌م هه‌ڤبه‌ندیا ئابۆری لبه‌ر چاڤ راگرین، خه‌لك ـ كۆمپانی دبنه هه‌ردو ئالیێن ته‌رازیێ و حوكمه‌ت رۆلێ رێكخستن و كۆنترۆل و چاڤدێری و بڕیارێ دگێڕت. هه‌لبه‌ت، ئه‌ڤ سێگۆشه‌یه، د قالبه‌كێ قانوونیدا كار دكه‌ت.
ل سیسته‌مێن سۆشیالستی، كو هێشتا به‌رماییك ل وه‌لاتێ مه ماینه، هه‌ڤبه‌ندی ساده‌تره؛ ژ (حوكمه‌ت ـ خه‌لك) پێكهاتیه.
چاوا بت، ئه‌م یێ به‌ره‌ڤ دانانا بناغه‌یێن لیبرالیزمێ دچین (ئاڤ و كاره‌ڤ وه‌كو نموونه) و قۆناغا وه‌رگوهاستنێ دێ گه‌له‌ك ب كێماسی و دلئێشان بت، چونكی هه‌ر جه‌مسه‌ره‌كێ ئه‌و سێگۆشه‌یا ژێگۆتی رۆلێ خوه ب دروستی نزانت: كۆمپانی دێ بزاڤێ كه‌ن ب مه‌زنترین فه‌یده شۆل بكه‌ن و دادی و ئارامیا جڤاكی و هه‌ڤسه‌نگی و پێشداچۆنا جڤاكی و ره‌وشا ئابۆریا خه‌لكی خه‌ما وان نینه. خه‌لك ب ته‌ڤایی دێ باجا ئه‌وی فه‌یده‌یێ مه‌زنێ كۆمپانی دێ كه‌ن، دێ ده‌ت و دێ بارگرانیه‌كا دی یا ئابۆری كه‌ڤته سه‌ر ملێن خه‌لكی.. كی دێ ئه‌ڤێ ته‌رازیێ هه‌ڤسه‌نگ كه‌ت؟ حوكمه‌ت یان دا به‌رفره‌هتر باخڤم؛ ده‌ستهه‌لات.
پرسیار ئه‌وه: ئه‌رێ، ل ره‌وشا نهۆیا حوكمه‌تێ و سیسته‌مێ قانوونیێ هه‌یه، حوكمه‌ت دێ شێت رۆلێ خوه د سێگۆشه‌یا (خه‌لك ـ كۆمپانی ـ حوكمه‌ت) دا بگێڕت؟
ب دیتنا من، نه‌خێر.
چونكی نه سیسته‌مه‌كێ قانوونیێ مۆدێرن هه‌یه هه‌ڤبه‌ندیا خه‌لك ـ كۆمپانی چارچۆڤه و دیار بكه‌ت، نه رێڤه‌به‌ریێن مه ل ئه‌وی ئاستینه بشێن به‌رگریێ ژ به‌رژه‌وه‌ندیا گشتی و مافێن خه‌لكی بكه‌ن و قانوونه‌كا هه‌ڤچاخ بجه بینن (كو دبت هێشتا هه‌مان قانوونا به‌رێ بت یان هه‌ر نه‌بت).
هۆسا، وه‌كو ئه‌ز دبینم؛ خه‌لكێ بێ ده‌ستهه‌لات و نه‌چار، دێ تووشی چله‌كی و سوودپه‌رێسیا كۆمپانیان بت و كه‌س نینه به‌رگریێ ژێ بكه‌ت!
