خوازۆكى دیارده‌یه یان چاڤلێكرنه؟
خالد ئه‌حمه‌د بادى
پشكا (3)
یێ دووێ: خوازۆكا دووێ یا سعوودى یه كو ناڤێ وێ (عائشه) بوو ل زۆنا به‌له‌د یا باژێرێ (جه‌ده) و زۆر یا بناڤ وده‌نگ بوو وهه‌ر ده‌م ل ناڤ جاده و كۆلانێن باژێرێن سعوودیێ دگه‌ریا جلكێن وێ د دریایى و پیس وبێ سه‌روبه‌ر بوو ژیێ عائیشایێ نێزیكى (100) سه‌د سال بوون و زۆر یا خوازۆك بۆ و به‌رده‌وام ل ناڤ بازار و به‌ر ده‌رگه‌هان بوو، خه‌لكى ژى پاره ددانێ و هاریكاریا وێ ژى دكر و به‌رنیاس ببوو ل وه‌لاتێ سعوودیێ و ده‌مێ دمریت راستى دیار و ئاشكه‌را بوو، چونكو وه‌سیه‌تنامه‌ك راده‌ستى كه‌سه‌كێ نێزیكى خوه پشتى مرى وه‌سیه‌تنامه هاته خوادندن ئێكسه‌ر دیار بوو كو زۆریا زه‌نگینه وگۆژمێ (3) سێ ملیۆن ریالێن سعوودى بوون، ئانكو دبیته به‌رامبه‌ر (800) هه‌شت سه‌د هزار دۆلار و هه‌ر دیسا زێر و زینه‌ت ب بهایێ (1) ملیۆن و(260) دو سه‌د و شێست هزار دۆلاران هه‌بوو، هه‌ر دیسا (4) چار ئاڤاهیێن مه‌زن هه‌بوون و ئه‌ڤه ئه‌و پاره‌بوون یێن د وه‌سیه‌تنامێ، ئانكو راسپاردنامێ دا هاتینه زانین و پشتى مرى هه‌مى مال و ده‌راڤ و زێرێن خوه ب تنێ د راسپاردنامه‌یا خوه دا بۆ خوازۆكان كرنه دیارى و ناڤبرى ل سالا (2014) كۆچكریه.
یێ سیێ : خوازۆكى جیهانى یێ سیێ بناڤێ (سام باجى كالى) یێ هندى یه چ كار و فه‌رمانبه‌رى نه‌بوون و خێزانا وى پێكدهات ژ (4) چار كه‌سان و هه‌ر ژ سپێدێ ژ مال ده‌ردكه‌ت و ده‌مێ ب شه‌ڤ دهاتنه ڤه مال و كۆمڤه‌دبوون (1000) هزار رۆبیه دئینانه د مال دا و ئه‌و شیا (400) چار سه‌د هزار رۆبیان ل به‌نكێ دا بكه‌ت و هه‌ر وه‌سا سام باجى شیایه چه‌ندین هزار رۆبیان بكه‌ته د وه‌به‌رهێنانێ دا، ئانكو پشك ئانكو به‌هر د به‌نكێن بناڤوده‌نگێن وه‌لاتێ هندێ دا و كرینا خانیه‌كێ مه‌زن ل زۆنه‌كا بناڤوده‌نگ (ڤێرار) ل ده‌ڤه‌را (سۆل) ئانكو جهێ زه‌نگینان.
یێ چارێ: خوازۆكى چارێ دیسا یێ هندى یه ب ناڤێ (كرێش، كرێشنا كۆمار گێتا) ل بۆمباى ل هندێ. مینا هه‌مى خوازۆكێن دى جلكێن دڕیاى و بێ سه‌روبه‌ر و شێوازه‌كێ كرێت و نه‌شایسته و هه‌رده‌مى دلێ خه‌لكى بۆ رادكێشا، ئانكو دلێ وان دما پێڤه و ل كۆلانێن مۆمباى و لبه‌ر دیواران و كولان و گه‌ره‌كان دگه‌ریا و رۆژانه دشیا (1500) رۆبیان ببه‌ته مالا خوه یا كو دكه‌ڤیته نێزیك سیتى تانك (city tank) ل شوقێن جێرنى ل تالا سیبار كو ده‌ڤه‌ره‌كا ب ناڤوده‌نگ و راقى یه و زوى ب زوى زه‌نگینێن وانان نه‌شێن ل وێره ئاكنجى ببن.
یێ پێنجێ: خوازۆكى پێنجێ یێ ئه‌مریكى یه و ناڤێ وى (ئیرۆیێن كورێن) ئانكو كورى ژیێ وى د سه‌ر سالێن نۆتان دایه و خه‌لكێ باژێرێ نیۆیۆرك ل زۆنا منهاتن و ئه‌ڤ خوازۆكه یێ جودابوو ژ یێن دى و ئه‌ڤى خوازۆكى هه‌مى ده‌مان ئه‌و كار نه دكر ل هنده‌ك جاران كارێ كۆمیدیایێ دكر ل گه‌ل جاكى گێلۆن و واكى ئالێن و ئه‌ڤى خوازۆكى شوقه‌كا مه‌زن هه‌بوو ل منهاتن ووبهایێ شوقا وى ب تنێ نیڤ ملیۆن دۆلارن و رۆژانه (150)دۆلار وه‌ردگرتن و رۆژانه پتر ژى وچ خه‌رجیات نه‌بوون ژ كیستێ خه‌لكى دخوار و ڤه‌دخوار و تشت ژى خه‌لكى ددانێ ئه‌ڤ كه‌سه یێ جودا بوو چونكو بۆ خوه شوقه پێ دكرین و پارێن زێده ژى دبوون ددانه كۆمه‌له‌كا خێرخوازى وو چاره‌سه‌رى بۆ زارۆیێن نه‌خۆش پێ دكرى و هاریكاریێن هه‌ژاران دكرن و ب تنێ یه‌ك جار ب بهایێ (3,5) سێ ملیۆن و نیڤ دۆلاران ده‌زگه‌ه و ئامیرێن چاره‌سه‌ریێ پێ كرین بۆ زارۆیێن نه‌خۆش و زۆر كارێن دى دكرن بۆ نموونه پارێن خوه ددانه ب رۆژنامه و ئه‌و رۆژنامه و ل رۆژهه‌لاتێ منهاتن دفرۆتن.
خوازۆكى دیارده‌یه یان چاڤلێكرنه؟ پشكا (4)
خالد ئه‌حمه‌د بادى . یێ شه‌شێ:. خوازۆكى شه‌شێ یێ ل سه‌ر ئاستێ جیهانێ (لێكس میداس) ئانكو لاكشمى داس، خه‌لكێ كالكاتا شیمالى یه وئانكو كالكاتا باكۆره و هه‌ر ل ژیێ شه‌ش سالیێ كارێ خازۆكیێ كریه و هه‌تا گه‌هشتیه (40) چل سالیێ دا ژى و هه‌ر یێ به‌رده‌وام بوو و هه‌مى ده‌مێن خوه دبۆراندن ب خوازۆكیێ ڤه دبۆراندن و كێم پاره دمه‌زاختن ویێن دى ئێكسه‌ر دبرنه به‌نكه‌كێ و دهه‌لگرتن و ل دووڤ پێزانینێن ل سه‌ر ناڤبرى هه‌ین كو پتر ژ (600) شه‌ش سه‌د هزار دۆلاران برینه به‌نكێ وكو ئه‌ڤ گۆژمه ب تنێ نه‌بوو، به‌لكى ب هزاران دۆلار ل هنده‌ك به‌نكێن دى ژى هه‌لگرتینه كو زه‌نگینێن وانان نه شێن ڤان گۆژمێن مه‌زن كۆمڤه بكه‌ن. یێ حه‌فتێ :. خوازۆكێ حه‌فتێ ناڤێ وى (وێل ئه‌ندرسۆن) خه‌لكێ نیویۆركه و ئه‌ڤ خوازۆكه یێ جودایه ژخوازۆكێن دى، چونكو ڤى خوازۆكى كاره‌ك و شیانه‌ك و داهێنانه‌كا دى ل ده‌ف هه‌یه، ئه‌و ژى هاریكارێ ده‌رهێنه‌رى یه و هه‌رده‌م دگه‌ریا ژى وژیێ وى د (43) چل وسێ سال بوون و هه‌رده‌م ئه‌و دگه‌ریا و سه‌یێ وى ژى دگه‌لدا بوو پشتى كارێ خوه بدووماهی دئینا دچوو گه‌ریانێ، ئانكو خوازۆكیێ و دشیا هه‌ر ده‌مژمێره‌كێ دا (200) دو سه‌د دۆلاران كۆمڤه بكه‌ت و گه‌ریانا خوازۆكى ناڤبرى ب ڤى شێوه‌ى بوو ل سه‌ر تابلۆیه‌كێ بچووك دنڤێسا (بۆ من و سه‌یێ من تشته‌كى بدانه)، ئانكو تشته‌كى بهێله و ب ڤى شێوه‌ى رۆژێ سه‌دان دۆلار ب ده‌ستخوه‌ڤه دئینان كو ئه‌ڤ پارێ مه گۆتى مووچه‌یه‌كێ باشه بۆ كه‌سه‌كى. یێ هه‌شتێ: خوازۆكى هه‌شتێ یێ ب ناڤوده‌نگ ل سه‌ر ئاستێ جیهانى بناڤێ (گێرى تومسۆن) و دگۆتنێ (گێرى تكساس) یێ ساخله‌م بوو، لێ ب عه‌ره‌بانێ دهات و دچوو و گه‌ریان و خوازۆكى دكر ب بهانا وێ چه‌ندێ كو نه‌شێم برێڤه‌بچم و خه‌لكى ژى ژبه‌ر ره‌وشا وى یا ساخله‌میێ پاره ددانێ و هاریكاریا وى دكر و ئه‌ڤ خوازۆكه و ل دووڤ پێزانین و پێشبینیان دشیا دهه‌ر ساله‌كێ داك و ژمێ (100) سه‌د هزار دۆلاران بده‌ستخوه‌ڤه بینیت كو ب راستى كوژمه‌كێ زۆر زۆر مه‌زنه و هه‌ر یێ به‌رده‌وام بوو ل سه‌ر كارێ خوه یێ خوازۆكیێ. یێ نه‌هێ :. خوازۆكى نه‌هێ یێ هندى ول وه‌لاتێ هندێ (ماسۆ مالانا) هه‌رو ب جلكێن خو ه یێن پیس و دریاى و ل ماتۆرسكلا خوه یا بێ سه‌روبه‌ر سیاردبوو، دچوو جهێ وى بۆ خوه ده‌ستنیشان دكر بۆ ئه‌نجامدانا كارێ خوازۆكیێ و ده‌مێ نێزیك دبوو، ئێكسه‌ر خوه دگوهۆرى و جلكێن باش و جوان دكرنه به‌رخوه و رۆژانه هه‌شت ده‌مژمێران كارێ خوازۆكیێ دكر و رۆژانه پتر ژ (1500) رۆبیان قازانج دكرن و ئه‌و سامان و مالێ وى هه‌یى پتربوو ژ یێ بۆ پێشبینى دكر و ناڤبرى ملیۆنێر بوو وژبلی هه‌بوونا خانى و شوقه‌كێ ژى ل ده‌ڤه‌رێن زه‌گین نشین ل وه‌لاتێ هندێ.
