خواندنـەك یـاسـایی ل سـەر پارێزگەهبوونا هـەلـەبجە
د. ئالان جەمال
پشتی رەزامەندیا جڤا وەزیرێن ئیراقێ ل سالا ٢٠٢٣ ل سەر پرۆەیژێ پارێزگەهبوونا هەلەبجە و رەوانەكرنا وی ب‌و پەرلەمانێ ئیراقێ، ل ر‌وژا دوشەمبی رێكەفتی١٤/٤/٢٠٢٥ جڤاتا نوونەرێن ئیراقێ دەنگ ل سەر پرۆژیەێ یاسایا پارێزگەهبوونا هەلەبجە دا ب ئامادەبوونا پتری ١٧٥ ئەندامان ئەڤ پرۆژە هاتبوو رەوانەكرنا ژلایێ لیژنا هەرێم و پارێزگەهێن نە رێكخستی ب هەرێمێ ڤە و لیژنا یاسایی ل پەرلەمانێ ئیراقێ.
پێنگاڤا بریارا پارێزگەهبوونا هەلەبجە بۆ سالا ٢٠١٣ ڤەدگەریت، پشتی رەزامەندیا سەرۆكێ هەرێمێ و رەوانەكرنا پرۆژەیێ بۆ پەرلەمانێ كوردستانێ و دەنگ بپارێزگەهبوونا هەلەبجە هاتیەدان و بوویە چارەم پارێزگە ل هەرێما كوردستانا ئیراقێ.
وەكو دیار دوماهیك پارێزگەه بریار ل سەر هاتیەدان پارێزگەها دهۆك بوو ل سالا ١٩٦٩ كو ببوو هەژدەمین پارێزگەه و ل وی دەمی رێژەیا سەرنشینێن ئیراقێ بتنێ هەشت ملیۆن كەس بوو، پشتی بۆرینا ٥٦ سالان هەلەبجە بوو نۆزدەمین پارێزگەه ل ئیراقێ دا و ب گۆرەیی دوماهیك سەرژمێری ژمارەیا سەرنشینێن ئیراقێ ٤٥ ملیۆن كەسن. ل ڤێرە دا زێدەكرنا یان ئافراندنا پارێزگە یان دەڤەرداری یان ناحیە كارەك پێدڤی و نورمالە و ئەڤ پروسێسە ژیهندەك ئەگەران بخوڤە دگریت ئەوژی زێدەبونا هژمارا سەرنشینان ل دەڤەرێن جودایێن ئیراقێ دا هەروەسا قەبارێ مەزنێ جوگرافی یێ پارێزگەهێ و زەحمەتیا چاڤدێریا پرۆژەیان ب باشی و دروستی و پشتگوه هاڤێتنا دەڤەرێن دویردەست ژلایێ خزمەتگوزاریان وكاروبارێن ئیداری و دارایی ڤە، هەروەسا دابەشكرنەكا ناوچەیی یا بەلانسكری.
ئەگەر ئەم بهیێن و دیتن و خواندنەكا دەستووری و یاسا بۆ ڤی بابەتی بكەین، دێ بۆ مە دیار بیت ژلایێ دستووری ڤە بابەتێ دەسهەلاتێن زێدەكرن (استــــــــحداپ) پارێزگەهەك نوی د دستوورێ ئیراقێ دا بەحس لێ نەهاتیەكرن. ئەگەر ئەم ژ لایەنێ یاسایێ ڤە سەحكەینێ و بزڤرینە بەری سالا ٢٠٠٣ یاسا پارێزگەهان یا ژمارە ١٥٩ سالا ١٩٦٩ ئیراقی تێدا بابەتێ پارێزگەهبوونا و دوبارە كێشانا سنوورێن ئیدارەییێن پارێزگەهێن نوی د بڕگەیەكێ دا هاتیە و ل سەر ڤی بنیاتی ل هەمان سال چەندین پارێزگەه ل ئیراقێ زێدەبوون ژ وان پارێزگەها دهۆك، پشتی رزگاربوونا ئیراقێ ل سالا ٢٠٠٣ یاسایەك نوی دەركەت ل ژێر ناڤێ یاسا پارێزگەهان یا ژمارە ٢١ سالا ٢٠٠٨ و یاسا كەڤن هاتە هەلوەشاندن ب ڤێ چەندێ بنیاتێ یاسایی پارێزگەهبوونەكا نوی هاتە هەلوەشاندن، چونكی د یاسا نویا پارێزگەهان دا ب هیچ رەنگەكی بەحسی زێدەكرنا پارێزگەهەك نوی نە هاتیەكرن ئەڤ چەندە ژی بوویە جهێ مشتومرێ و گەنگەشێ و چەندین جاران داخواز هاتیەكرن كو ئەڤ یاسایە بهێتە سەراستكرن و بەندێن گرێدای بابەتێ زێدەبوونا پارێزگەهێن نوی لێ هاتیە زێدەكرن و رەزامەندیا جڤاتا وەزیرێن ئیراقێ وەرگرتیە و بۆ پەرلەمانێ ئیراقێ هاتیە هنارتن، بەلێ ژ لایێ لژنا هەرێم و پارێزگەهان ڤە هاتیە رەدكرن، بەلێ ل ڤی دەمێ دوماهیك لیژنا ناڤبری راگەهاند كار ل سەر سەراستكرنا یاسا پارێزگەهان یا ژمارە ٢١ دكەن كو ئارمانج ژێ رێكخستنا كاروبار و نویكرنا پارێزگەهانە و دڤێت بهێتە گونجاندن دگەل گەشا جهنشینی یا زیدە د ئیراقێ دا.
ئەگەر د دەستوور و یاسایێ دا بابەتەك بەحس نەهاتبیتەكرن، دێ ب رێكا پرۆژە یاسایەكێ هێتە رێكئێخستن و جڤاتا نوونەران دەنگی لسەر دەت و بیتە یاسا، ل ڤێرەدا پشتی پرۆژەیاسا پاریزگەهبوونا هەلەبجە دەنگ ل سەر هاتیەدان دێ بۆ سەرۆكاتیا كۆماری هێتە هنارتن و سەرۆك كۆمار رەزامەندیێ لسەر دەت و دێ د گوڤارا رەسمی (وەقائعا ئیراقی) هێتە بەلاڤكرن، پاشان دێ هێتە جێ بەجێكرن، سەبارەت ڤی بابەتی پشتی دەنگدان لسەر هاتیەكرن و دەربازبووی؛ كۆمەكا پەرلەمانتەران نەرازیبوونا خۆ دیاركرن و سكالا ل دژی شێوازێ دەربازبوونا یاسا پارێزگەهبوونا هەلەبجە ل دادگەها فیدرالی تۆماركریە.
ئەگەر ئەڤ یاسایە هاتە ئێكلاكرن و كەتە د وارێ جه ب جهكرنێ دا، دێ بیتە بنیاتەك یاسایی رێیەك ڤەكری بۆ گەلەك ناڤچەیێن دیێن ئیراقێ كو داخوازا پارێزگەهبوونێ بكەن، ژ وان تەلەعفەر ل پارێزگەها مووسل و زوبێر ل بەسرە و فەلۆجە ل ئەنبار و سامەڕا ل سەلاحەدین و چەندین ناڤچەیێن دیتر.
