خەلاتێ نۆبل یێ وێژەیێ وەرگرت

شەمال ئاکرەیی

ل درەنگییا رۆژا پێنجشەمبی یا بۆری، ٩ی ئۆکتۆبەرا ٢٠٢٥ێ، کۆمیتەیا خەلاتێ نۆبل یا سویدی راگەهاند کو نڤیسەرێ مەجەرستانی (هەنگاری) لازلۆ کراسناهورکایLaszi Krasznahorkai ژبەر بەرهەمێن وی یێن وێژەیی یێن سەرنجراکێش و خۆدی دیتنێن جودا و ب تایبەتی ژ بەر رۆمانا وی یا بناڤێ «خەمگینییا بەرخۆدانێ» Melancholy of Resistance ، خەلاتێ نۆبل یێ سالا ٢٠٢٥ێ دێ ژێڕا هێتە پەخشین کو دهێتە چاڤەڕێکرن ل١٠ی دیسەمبەرا ٢٠٢٥ێ د رێورەسمێن فەرمی یێن پارڤەکرنا خەلاتێن نۆبل دا، وی خەلاتی وەربگریت.
رۆمانا بێزارییا بەرخۆدانێ، ل سالا ١٩٨٩ێ چاپبوویە و روودانێن وێ ل دۆر باژێڕەکێ تژی تنگژینن. تیمەکا سێرکێ یا نەنیاس کو چ تشتان نماییش ناکەت ژ بلی نەهەنگەکێ مەزن، سەرا وی باژێڕی ددەت. ئەڤ تیما سێرکێ کێلەشۆکەکێ ل وی باژێڕی دروست دکەت و وەسا خۆیا دبیت کو جیهانێ ئیدی دێ بەر ب دووماهیێ ڤە چیت.
کۆمیتەیا سویدی یا خەلاتێن نۆبل، ئەڤ نڤیسەرێ مەجەرستانی یێ ٧١ سالی هلبژارت کو دهێتە هەژمارتن ئێک ژ ناڤدارترین نڤیسەرێن وی وەلاتی یێن د ژیانێ دا مایی و ناڤێ وی ل ڤان سالێن دووماهیێ د پێشبینیێن رەخنەگرێن وێژەیی دا هەبوو بۆ وەرگرتنا خەلاتێ نۆبل.
پشتی بدەستڤەئینانا خەلاتێ نۆبل، لازلۆ بۆ رادیۆیا سویدی (S.R) گۆت: « ئەز گەلەک یێ کەیفخۆشم و د هەمان دەم دا یێ ئارام و نە ئارامم!»
د راگەهاندنا کۆمیتەیا خەلاتی نۆبل دا، هاتییە: «کراسناهورکای نڤیسەرەکێ ئەفسانەییە و د کەڤیتە د خانەیا نڤیسەرێن مەزن دا یێن وەکو فرانس کافکا و تۆماس بیرنهارد دا و ب شێوازێ خۆ یی بێهۆدەیی و تژی ژ تەنز و ئایرۆنیک ژ نڤیسەرێن دی یێ جودایە».

ژیانا وی
لازلۆ کراسناهورکای ل ٥ی کانوونا دووێ یا سالا ١٩٥٤ێ ل باژێرێ گیولا (Gyula) ل باشورێ رۆژهەلاتێ مەجەرستانێ ژ دایک بوویە. ل زانکۆیا سگید The University of Szeged، یاسا خواندیە، پاشی ئەدەبێ مەجەرستانی ل زانکۆیا ئۆتڤۆش لوراند Etvs Lornd University ل بوداپستێ ب دووماهی ئینایە.
کراسناهورکای د ناڤ خێزانەکا مەجەرستانی یا جوهی ژ تەخا ناڤین دا مەزن بوویە کو بەرهنگارییا رژێما کومەنیستی بوویە. هەتا سالا ١٩٨٧ێ ژ وەلاتی خۆ دەرنەکەفتبوو دەما ب رێکا هاریکارییەکا دارایی چوویە بەرلین.
ل سالا ٢٠١٥ێ، خەلاتێ مان بۆکەر یێ جیهانی یێ بەریتانی ب دەستڤەئینا. پشتی کو ئیمیری کیرتس Imre Kertsz ل سالا ٢٠٠٢ێ، خەلاتێ نۆبل یێ وێژەیی وەرگرتی، کراسناهورکای دویەمێن مەجەرستانی یە.
کراسناهورکای، نڤیسینا ئازاد کرییە پیشەنگێ نڤیسین و بەرهەمێن خۆ و گەلەک تێکهلی دامەزراوەیێن ئەدەبی یێن حکومی نەبوویە، بەلکو رێکەکا سەربەخۆ پەیڕەوکرییە.
پشتی کەفتنا کۆمۆنیزمێ، ب گەلەک گەشتان رابوویە و بڕیار دا ل دەرڤەی مەجەرستانێ بمینیت. پترییا گەشتێن وی بۆ رۆژهەلاتا ئاسیا (چین و مۆنگۆلیا) بوون و کەلتوورێ وێ دەڤەرێ، کارتێکرنەکا مەزن ل سەر هندەک کارێن وی هەبوو.
چەندین رۆمانێن وی ژ لایێ دەرهێنەرێ مەجەرستانی بێلا تار Bla Tarr ڤە بووینە فلم.
گەلەک خەلاتێن ئەدەبی وەرگرتینە. ژ یێن هەرە دیار خەلاتێ مان بوکەر یێ نێڤدەولەتی Man Booker International Prize بوو کو ل سالا ٢٠١٥ێ وەرگرت.

ژ گرنگترین رۆمان و کارێن وی:
– تانگۆ یا شەیتانی – سەمایا شەیتانی Satantango (Stntang) (١٩٨٥): ئێکەم رۆمانا وی یا گرنگە. د ڤێ رۆمانێ دا، ب ستایلەکێ جودا و پڕ ژ رستەیێن درێژ، فوکەسێ ل سەر دودلیێ و ژ ناڤچوونا هێدی هێدی دکەت و وێنەیێ گوندەکێ خراببوویی یێ سەردەمێ کۆمۆنیزمێ بەرچاڤ دکەت.
– خەمگینییا بەرخۆدانێ The Melancholy of Resistance (Az ellenlls melanklija) (١٩٨٩): رۆمانەکە ب چەندین روودانێن سه‌یر کو ل باژێرەکی د قەومن دەست پێ دکەت و تێدا ترسا ژ هەلوەشیانا جڤاکی، پەنابەریێ، و تێرامانێن هەبوونێ دیار دکەت.
– جەنگ و جەنگ War War (Hbor sh bor) (١٩٩٩): ئەڤ رۆمانە بەحسی شەیدابوونا کەسایەتیەکێ دکەت ب نڤیسین و بەلاڤکرنا بەرهەمێن هەڤچەرخ. تێدا بیرۆکەیا رەڤینێ یان به‌رهنگاریێ ب رێیا ئەدەبی دگریتە بەر.
– کاڤلبوون و خەمباری ل ژێڕ ئەسمانی Destruction and Sorrow Beneath the Heavens (٢٠٠٤): د ڤێ رۆمانێ دا، کارتێکرنێن ئەو گەشتێن وی کرین بۆ رۆژهەلاتا ئاسیا کرین دبەرچاڤن و داکۆکیێ دکەتە سەر هەرفینا ناخێ مرۆڤی و خەمگینیێ ب ستایلەکێ ئەدەبی یێ جوان. دیسان ئەوێ تێکهلییا د ناڤبەرا سروشت و کولتۆرێن مەزن و بچووک دا دروست دبن د ڤێ رۆمانێ دا کۆم دکەت.
– سیۆبۆ ل جیهانا خوارێ Seiobo There Below (٢٠٠٨): کۆمەکا کورتەچیڕۆکێن پێکڤە گرێدایی ل سەر شێوەیێ رۆمانێ، ب ستایلەکێ ئەبستراکت (تەجرید)ی کو هەلویستێن هونەری، رۆحانی، و رۆناکبیری تێدا نیشان ددەت. ئەڤ کۆما چیرۆکان ژ کارێن وی یێن هەرە دیار یێن هاتینە وەرگێران بۆ سەر زمانێن دی دهێتە هژمارتن.
– زڤڕینا بارۆن وینکهایم بۆ نیشتمانی Baron Wenckheim‌s Homecoming (٢٠١٦): ژ کارێن وی یێن ڤێ دووماهیێ دهێتە هژمارتن یێن کو دەنگڤەدانەکا بەرفرەهـ وەرگرتی. د ڤێ رۆمانێ دا تڕانەپێکرن و حەسرەت و تێرامانێ سەبارەت ب ناسنامە و ڤەگەڕیانێ بۆ کەڤنەشۆپییا ژ دەستدایی کۆم دکەت.
– بەربەلاڤبوون ٠٧٧٦٩ Herscht 07769 (٢٠٢١): ژ نووترین رۆمانێن لازلۆ یە. کارەکێ فەلسەفی و تێڕامانییە، بەحسی هەرفین بەهایان دکەت د جیهانەکا گێلەشۆکی دا. رۆمان بزاڤێ دکەت داکو وێ بێسەربەرییا دێ ل پشتی ڤێ داکەفتنا رەوشت و پرەنسیپێن روحی یێن مرۆڤێ مۆدرێن سەرهلدەت، خۆیا بکەت.

تایبەتمەندیێن شێوازێ وی یێ نڤیسینێ
– ئێک ژ تایبەتمەندیێن ستایل و شیوازێ وی د نڤیسینێ دا، رست و پەرەگرافێن درێژە کو هندەک جاران گەلەک د بێ ناڤبڕن، ئەڤ چەندە هەستەکێ گێژەلۆکێ بۆ خواندەڤانی دروست دکەت کو رەنگە دو سێ جاران هەمان رستە بخوینیت هەتا ژ رامانا رستەیان بگەهیت.
– مژار و بابەتێن هەبوونێ، هەرفینێ، به‌رهنگاریبوونێ و دەمی د ئازرینیت کو گەلەک ژ کارێن وی پرسیاران دەربارەی رامانا هەبوونا مرۆڤی، سەردەمی و شکەستنا ئایدۆلۆژیان و سەرهلدانا ئاژاوەیێ دا دروست دکەن.
– د کارێن وی دا، هندەک جاران، وێنەکرنا تاری بەلێ نە ب رامانا رەشبینی؛ بەلکو وەک حەزا لێگەریانێ ل جوانیێ یان رزگاریێ یان زمانەکی کو بشێت به‌رهنگاریێ بکەت دهێنە دیتن.
– د بەرهەمێن وی دا، کارتێکرنێن چاند و رەوشەنبرییێن جودا – جودا دهێنە دیتن و سەربارێ وان هەمی کارتێکرنان چاندا مەجەرییە ل سەر وی. هەر وەسا دیرۆکا پشتی کۆمۆنیزمێ و ئەزموونا وی ل رۆژهەلاتا ئاسیا، باندۆرەکا دیار ل سەر دیتنا وی یا ئەدەبی کرینە.
بدەستڤەهینەرێن خەلاتێن نۆبل، ژ بلی مەدالیایا نۆبل، پاداشتەکێ دارایی ب گۆژمێ ١١ میلیۆن کرۆنێن سوێدی (نیزیکی ئێک میلیۆن یۆرۆ) وەردگرن.

مفا ژ ڤان ژێدەر و سایتان هاتییە وەرگرتن:

– https://www.nobelprize.org/
– Washington Post
-Sipos, Andrs. Understanding Lszló Krasznahorkai: The Horror of the World and the Hope of Art.
– The Paris Review – دیدارەک ل گەل نڤیسەری
– The Guardian – گۆتارەکا شرۆڤەکاری .

کۆمێنتا تە