داستانا قۆناغا پۆست مۆدێرنێتە یە..
ئازاد دارتاش
١ – ٢
چەمكێ تێكستا ڤەكری (OPEN TEXT) ژ ئالیێ ڕەخنەگر و فەیلەسوفێ ئیتالی (ئومبرتو ئیكو)هاتیە داڕێژتن، لگۆر پرانییا پێناسەیان تێكستا ڤەكری ڤەگێرانەكا درامی، مەعرفی یە، دكاریت لسەر تەڤ ژانرێن ئەدەبی كار بكەت، هەڤتێكستی لگەل تەڤ ژانرێن ئەدەبی و هونەری هەیە و مفای ل دان و تەكنیك و ستایلێن وانا وەردگریت، و ب شێۆازەكێ نەچاڤەرێكری و ب بكارئینانا میكانیزم و تەكنیك و شێۆازێن ژانرێن دی یێن ئەدەبی و هونەری (چیرۆكێ و مایكرۆچیرۆكێ و بەخشانێ و سترانێ و شانۆیێ …هتد)، دگەرێت و گەشەی دكەت، ل دۆر فۆرم وێ د. ئیسرا حوسین جابر دبێژیت: ( تەرەزەكێ نڤیسینێ یە ب بیفۆرمی یێ سالۆخدایی یە) ، چێكرنەكا ئەدەبی یا خۆلقێنەرە رەهو ریشالێن خۆ یێن دێرین و مۆدرن هەنە، مینا داستانایە، بەلكو دێ كارین بێژن داستانا قۆناغا پۆست مۆدێرنێتە یە، خۆدی پیڤانێن ئەستاتیكی و مەعرفی و ئەفسانەیی و ئایینی و سوفی یە، لسەر وان تێكستان دهێتە بجهئینان ئەوێن ب فۆرمەكێ نەمازەییێ دهێتە نڤیسین، تێكهەلی یێ د نێڤبەرا ڤەگێرانا شعری و ڤەگێرانێن دی دا دروست دكەت، تێدا ریالست و ئەفسانە، وێنەیێ سروشتی و یێ خەیالی تێكهەلی هەڤدبن.
تێكستا هەنێ دەربرینێ ژ ناخێ مرۆڤێ بەهرەمەند و بریندار و غەمگین و خۆدی دیدگا و نێرینێن كویر دكەت، هەمبێزا گۆهارتنێن هزری و چاندی ئەوێن ئەو تێدا دەربازبووی دكەت، بەلكو دەربرینێ ژ ئەزموونا وی وەكو تاكەكێ هۆشمەند و خۆدی بیرۆكە و پرۆژە دكەت، لێ وێ ئەزموونێ وەكو خۆ ژ مەڕا ڤەناگێریت بەلكو تێگەهەلی ئاشۆپ و هیڤی و خواستێن خۆ دكەت، د. رباب هاشم دبێژیت: (د تێكستا ڤەكری دا، هەر وەكو داهێنەر یێ سیرەتا ژیانا خۆ دنڤیست لێ نە وەكو ئەو ژیای بەلكو ئەوا ئەو هیڤیدكەت و دخۆازیت وێ ژیانا ژیابا و بژیت) ، ئەزموونا خۆ یا تایبەت تێكهەلی ژیانا گشتی دكەت، دایەلۆگێ لگەل ئەلیمێنتێن سروشتی و دەوروبەرێ خۆ و ئەوێ دیار و نەدیار دكەت، هەول ددەت خۆیندنەكێ د ئەزموونێن ئەوێ دی دا بكەت، دونیایەك دی یا مژدار د هوندری وێ دا جهگیر دبیت، وێ دونیایێ هندەك خالێن هەپشك لگەل ژیانا ریالستی هەنە، لێ پترییا پێكهاتەیێن وێ بەرهەمێ خەیالا داهێنەری نە.
د تێكستا ڤەكری دا دانەر لسەر گشت ژانرێن ئەدەبی بازددەت، یا ڤەكری یە لسەر گشت ستایلێن ڤەگێرانێن هونەری، لێ بێی كو دەستبەرداری ڤەگێرانا بنەرەتی بیت ئەو ژی ڤەگێرانا شعری یە، لسەر چەندین ئاستان كار دكەت، تێدا پێشنیار گەلەك پترن ژ گۆتنان، د نێڤ خۆدا واقعی و ئەفسونی تەڤلی هەڤدكەت، هەر وەها د. رباب دبێژیت: (ئەو تێكست مینا باژێرەكێ مەزنە ژ هەموو ئالیەكی ڤە دێ كارین بچینە هوندر) ، تێكستا ڤەكری بیاڤەكا بەرفرەه ژ وەرگری ڕا دبەخشیت كو ب كاریت ئازادانە گەشتا خۆ د ئاڤاهیێ وێ دا بكەت و دویر ژ دەستهەلاتا دانەری و تێكستێ، دێ كاریت ئەو ژی دەستهەلاتا خۆ پراكتیزە بكەت و تێكستەكا دی لسەر ئاڤابكەت، ب گۆتنەك دی تێكستا هەنێ ب خۆ تێرا خۆ ناكەت، بەلكو پەیوەندی ب ئەوێ دی ( وەرگرێ پۆزتیڤ) ڤە هەیە، هەلبەستڤان هەست دكەت د تێكستا وی ل جەم وی تەڤاڤ نابیت، مینا گیانەوەرەكێ زیندی یە و هەردەم ب رێیا پەیوەندیێن خۆ ب جیهانا دەرەكی ڤە د گەشە و وەرارێ دایە، ل ڤێرێ شێۆاز و ستایلێ نڤیسینێ و جوانییا پەیڤان و هەڤسەنگی یا دەستەواژەیان و تێندانا وانا ب كۆمەكا ئاماژە و نیشانەیان و لۆژیكا وێ یا ناكۆكە لگەل پیڤەرێن سەقامگیربوونێ.
تەكەزێ لسەر لێڕامانێ و ئینتێزە و هزر و خەیالێ و هێزا ئاماژەیان و ڤارێبوونێن زمانەڤانی و پرسیارێن هەبوونگەرایی دكەت، ب ستایلەكێ گران دهێتە دارێژتن، وەها باندۆرێ ل وژدان و هش و سۆزێن وەرگری دكەت، وی ڕادكێشیتە هوندری جیهانا خۆ یا مژدار و پر یاریێن هونەری و زمانەڤانی، ئەڤ سیما و ساخلەتە یێن گۆنجایی نە لگەل تیۆرێن قوناغا پۆست مۆدێرنیتە، لگەل دانێن تیۆرا (بەرسڤدانا وەرگرتنێ و وەرگرێ هوندری) یا ڤولڤگانگ ئایزەری و تیۆرا (ئەستاتیكا وەرگرتنێ و ئاسۆیێن پێشبینیێن خۆیندەڤانی) یا تیۆرڤان هانز روبرت یاوسی و هەتا لگەل تیۆرا (مرنا دانەری) یا فەیلەسوفی فرەنسی رولان پارتی.
النص المفتوح، د. أسراء حسين جابر، جامعة المستنصرية uomustansiriyah.edu.iq/ p.d.f..https النص المفتوح: مفهومه و مرجعياته، د. رباب هاشم حسين/ الحداثة و ما بعد بعد الحداثة، موقع متخصص بالثقافة و الفلسفة و النقد الحداثي و ما بعد الحداثي.
هەمان ژێدەر.
