داكو خه‌لكێ غه‌ززه‌یێ نه‌ئێته ئه‌نفالكرن گرنكه حه‌ماس ڕێ بده‌ت ده‌ستهه‌لاتا فه‌له‌ستینى ڤه‌گه‌رێته غه‌ززه‌یێ
محه‌مه‌د عامر دیڕشه‌وى
ناڤونیشانێ گۆتارێ دخوازیت، مرۆڤ هۆكارێن لێكترازانا بریارا فه‌له‌ستینى بزانبیت و ئه‌رێ چاوا و ب چ ئاوایى حه‌ماسێ ده‌ستته‌لاتا فه‌له‌ستینى ژ غه‌ززه‌یێ ده‌رێخست.
ئه‌ڤ لێكترازان ڤه‌دگه‌ریت بۆ دو هۆكاران:
ئه‌رێ چاره ڕێكه‌فتنا ئۆسلۆیه (1993) و دو ده‌وله‌ت، ئێك بۆ فه‌له‌ستینییان و ئێك ژى بۆ ئسرائیلیان و هه‌ردو ده‌وله‌ت دانپێدانێ ب ئێك بكه‌ن (بۆچوونا فه‌تح)، یان ژى چاره ئه‌وه ڕێكه‌فتنا ئۆسلۆ بێت هه‌لوه‌شاندن، ده‌وله‌تا ئسرائیلێ بێته ژناڤبرن و ل شوینا وێ ده‌وله‌تا فه‌له‌ستینیان بێت دامه‌زراندن (بۆچوونا حه‌ماس)، بریارا فه‌له‌ستینى بوویه دوكه‌ر. دوكه‌رییا بریارا فه‌له‌ستینى ل ڤێره ژى ڕاناوه‌ستیت، به‌لكو شێوه و سیسته‌مێ سیاسیێ ده‌وله‌تا داهاتیا فه‌له‌ستینى ب خوه هۆكارێ نه‌پێككرنێ یه. “فه‌تح”ـا فه‌له‌ستینى و دامه‌زرێنه‌را ئیدارا نوكه ل فه‌له‌لستینێ ده‌وله‌ته‌ك مه‌ده‌نى دڤێت و بزاڤا به‌رگرییا ئیسلامى ل فه‌له‌ستینێ (حه‌ماس) ژ لایێ خوه‌ڤه ده‌وله‌ته‌ك دینى ئیسلامى دڤێت.
به‌رى 18 سالان بۆ جارا دووماهیێ هه‌لبژارتن ل فه‌له‌ستیێنێ هاتن ئه‌نجامدان. ب خێرا پتر ژ 41% ژ ده‌نگێن غه‌ززه‌یێ حه‌ماسێ شییا ب زێده‌ییا 3،02% ده‌نگان پرانییا په‌رله‌مانێ فه‌له‌ستینێ بده‌ستڤه‌بینیت (2206). پشتى شه‌ڕه‌كێ خویناوى حه‌ماسێ ل 14 تیرمه‌ها 2007 سه‌ركه‌فتنا خوه یا له‌شكرى تۆمار كر و هێز و ده‌موده‌زگه‌هێن ڕێڤه‌به‌رییا فه‌له‌ستینى ژ غه‌ززه‌یێ ده‌ركرن و ئسماعیل هه‌نییه بوو سه‌رۆكوه‌زیرێ یه‌ك لایه‌نیێ حه‌ماسێ و حاكمێ غه‌ززه‌یێ. نه‌هه‌ولێن مه‌حموود عه‌باس، سه‌رۆكێ هه‌لبژارتیێ فه‌له‌ستینى، بۆ لادانا هه‌نییه هاتن چه‌سپاندن و نه‌ژى هه‌ولێن ده‌وله‌تێن عه‌ره‌بى و ئیسلامى (دوجاران ل قاهیره، جاره‌كێ ل ده‌وحه و جاره‌كێ ل غه‌ززه‌یێ) شیان هه‌ردو لایه‌نێن فه‌له‌ستینى پێكبینن.
شه‌رێ حه‌فتی چرییا ئێكێ یا ئه‌ڤ ساله ئێكه‌م شه‌ڕ نه‌بوو دژى ئسرائیلێ ژ كه‌رتێ غه‌ززه‌یا ب سه‌ر ئسرائیلێ دا بچیت، به‌لێ گرنگترین شه‌ڕ بوو و خوه‌نده‌ڤان و بینه‌رێن میدییایێ شاهدێن ڕۆژانه‌نه لسه‌ر ئاگرێ گه‌شێ ڤى شه‌ڕى و شه‌ڕ به‌رده‌وامه. خه‌لكێ غه‌ززه‌یێ یێ بێگونه‌ه باجا ڤى شه‌ڕى دده‌ت. ژ لایه‌كێڤه خه‌لكێ غه‌ززه‌یێ تێت بكارئینان وه‌كو مه‌رتال ل دور باره‌گایێن له‌شكرى و ژ لایه‌ك دیڤه ئه‌ڤ خه‌لك ب بێڕه‌حمانه دكه‌ڤیت لبه‌ر ئاگرێ تۆپ و مۆشه‌ك و باله‌فڕێن شه‌ڕى یێن ئسرائیلێ.
ڕاسته، هاوار و گازیێن ناڤده‌وله‌تى و مرۆڤان هه‌نه، كو شه‌ڕ بێت ڕاوه‌ستاندن، به‌لێ ئسرائیلێ جۆره ڕه‌واتییه‌ك دایه به‌رده‌وامییا شه‌ڕى: حه‌ماسێ مرۆڤێن مه‌ده‌نى ژ ئسرائیلێ ڕه‌ڤاندینه، حه‌ماس د لیستێن ته‌رۆرێ دایه، حه‌ماسێ تۆنه‌ل و كارگه‌هێن چه‌ك و ته‌قه‌مه‌نى ل بن ئه‌ردێ غه‌ززه‌یێ چێكرنه و دڤێت حه‌ماس و تۆنه‌ل و كارگه‌ه بێن ژناڤبرن. هێشتا زوویه مرۆڤ پێشبینییا ئاشتیێ بكه‌ت، به‌لكو نه ته‌نها پێشبینییا ئاشتیێ زۆر یا زه‌حمه‌ته، پێشبینییا بارێ ده‌ڤه‌رێ پشتى ڤى شه‌ڕى زه‌حمه‌تتره. چونكى ئه‌گه‌ر مرۆڤ تاریخێ بخوینیت، دێ بینیت ڕویدانێن گرنگ و نه‌قشه‌یێن جوگرافى و سیاسى پشتى شه‌ڕان دهێن چێكرن، ڤێجا چ لسه‌ر ئاستێن هه‌رێمى بیت (شه‌ڕێ سیه سالا و نه‌قشه‌یا جوگرافى سیاسى ل ئه‌ورۆپا، شه‌ڕێ ناڤخوه‌یێ ئه‌مریكا و خه‌ریتا ئه‌مریكا، شه‌رێ حوزه‌یرانا 67و سنوورێن ئسرائیل…) یان ژى لسه‌ر ئاستێن جیهانى (شه‌ڕێ ئێكێ و دووێ و نه‌قشه‌یێن جوگرافى سیاسى یێن پشتى شه‌ڕى).
د گوتاره‌كێ دا بۆ ڕۆژناما ئه‌ڤرۆ مه سێ سیناریۆ نڤیسیبوون بۆ شه‌ڕێ حه‌ماس و ئسرائیلێ و هه‌رسێ ژى زه‌حمه‌ت، ب تایبه‌ت زه‌حمه‌ت و ته‌حل بۆ خه‌لكێ غه‌ززه‌یێ. غه‌ززه لسه‌ر ئه‌نفالكرنێ یه، غه‌ززه وا دهێت ژناڤبرن. چاره چییه؟
یه‌ك ژ هه‌رسێ سیناریۆێن مه باس ژێ كرى، ئه‌وبوو، كو حه‌ماس بێت ڕازیكرن؛ لایه‌نێ سیێ بكه‌ڤیت دناڤبه‌را ئسرائیلێ و وێرانكرنا غه‌ززه‌یێ دا و لایه‌نێ سیێ دشێت ببیت نه‌ته‌وێن ئێكگرتى و هنده‌ك وه‌لاتێن عه‌ره‌بى، مینا عه‌ره‌بستانا سعوودى و وه‌لاتێ مسرێ. د حالێ حازر دا، به‌س ئه‌ڤ سیناریۆ دشێت خاپۆركرنا غه‌ززه‌یێ و ئه‌نفالكرن و په‌ناهبه‌ركرنا خه‌لكێ فه‌له‌ستینێ ڕاوه‌ستینیت. ئه‌ڤ سیناریۆ دشێت ئاڤا ڕۆیێ حه‌ماسێ و ژیانا به‌رپرس و چه‌كدارێن حه‌ماسێ تا ڕاده‌یه‌ك باش بپارێزت و به‌رپرس و چه‌كدارێن حه‌ماس لسه‌ر وه‌لاتێن لایه‌نێ سیێ بێن دابه‌شكرن. ژ لایێ دیڤه مه‌به‌ستا ئسرائیلێ ژى ب ده‌ستڤه‌دئێت، بۆ ژناڤبرنا تۆنه‌ل و كارگه‌هێن بنئه‌رد یێن چه‌كى ل غه‌ززه‌یێ. بێگومان پرسیارا گرنگ ئه‌وه، ئه‌رێ ڕێڤه‌برنا كه‌رتێ غه‌ززه‌یێ دگه‌ل بجهئینانا ڤێ سیناریۆیى دێ چاوابیت؟
ب كورتى دڤێت هه‌ر فه‌له‌ستینى ب خوه، خوه بڕێڤه ببه‌ن. هه‌ر ل جهدا هه‌لبژارتن دێ نه‌یا پراكتیكى بیت. له‌وان ته‌نها چاره د چارچووڤێ ڤه‌گه‌راندنا ده‌سته‌لاتا حوكمه‌تا فه‌له‌ستینى دئێت دیتن، نه‌مازه ڤێ ده‌سته‌لاتێ (فه‌تح) ل دوماهی هه‌لبژارتن ڕێژه‌یه‌كا باشا ده‌نگان ژ غه‌ززه‌یێ ب ده‌ستڤه‌ئینابوون (نێزیكى 37%).
ئه‌رێ كى دكاریت حه‌ماسێ قایل بكه‌ت ده‌سته‌لاتا فه‌له‌ستینى، ئه‌وا حه‌ماسێ ب چه‌ك و شه‌ڕ ژ غه‌ززه‌یێ ده‌رێخستى، جاره‌ك دى ڤه‌گه‌ریت كه‌رتێ غه‌ززه‌یێ؟
دو لایه‌ن هه‌نه، دشێن كارتێكرنێ ل بڕیارا حه‌ماس بكه‌ن:
1)جمهورییا ئیسلامییا ئیرانێ: هاریكاریێن ئیرانێ بۆ حه‌ماس ب ڕه‌نگه‌ك نهێنى تێن پێشكێشكرن، له‌وان ئه‌وێن ژمارا ڤێ هاریكاریێ ب 23 ملیون دولار/هه‌یڤانه ته‌خمین دكه‌ن، نه‌شێن ئاخفتنا خوه ئیسبات بكه‌ن. به‌لێ هه‌ر چاوا بیت ئیران لایه‌نێ سه‌ره‌كییه، كو هاریكاریێ پێشكێشى حه‌ماس دكه‌ت. ب خێرا ڤێ هاریكاریێ حه‌ماسێ چه‌ك په‌یدا كرییه و شیایه زالبیت لسه‌ر ده‌نگێن غه‌ززه‌یێ. بێگومان جمهورییا ئیسلامى سیاسه‌تا خوه هه‌یه و به‌رژه‌وه‌ندیێن خوه یێن نیشتمانى یێن تایبه‌ت. د حالێ حازردا گه‌له‌ك یا دویره، ئیرانێ بڤێت شه‌ڕێ غه‌ززه‌یێ ڕاوه‌ستیت، به‌رده‌وامییا شه‌ڕه‌كى ل ڕۆژهه‌لاتاناڤه‌ڕاست چ نه‌بیت، دبیت مایێ كێمكرنا فشارێ لسه‌ر ئیرانێ و ئیرانێ دكه‌ت بكه‌رێ سه‌ره‌كى ل ده‌ڤه‌رێ. نائێت باوه‌ركرن، كو جمهورییا ئیسلامى به‌رژه‌وه‌ندیێن وه‌لاتێ خوه ژ بیر بكه‌ت و بكه‌ڤیت هزرا پاراستنا جان و رحێن خه‌لكێن غه‌ززه‌یێ، له‌وان دێ گه‌له‌ك زه‌حمه‌ت بیت، جمهورییا ئیسلامى ژ حه‌ماس داخواز بكه‌ت، ڕێ بده‌ت ده‌موده‌زگاهێن ده‌سته‌لاتا فه‌له‌ستینى ڤه‌گه‌رن غه‌ززه‌یێ.
2) بزاڤێن ئیخوانان. حه‌ماس بزاڤه‌كا ئیخوانایه، هه‌رسه‌ركه‌فتنه‌كا حه‌ماس بده‌ستڤه‌تینیت، دلێ ئیخوانا ل هه‌ر جهه‌كێ دونیایێ پێ گه‌ش دبیت و ئه‌ڤه بوو هه‌لوه‌ستێ ئیخوانان لبه‌رامبه‌ر وێ ده‌ربا حه‌ماسێ ل ئسرائیلێ دایى ل ڕۆژا شه‌رێ حه‌فتى چرییا ئێكێ. ئه‌ڤرۆ ژى هه‌ر ئیخوانن داخواز دكه‌ن، كو له‌شكر بێن ئاماده‌كرن و ل هاوارا حه‌ماس بچن. به‌لێ ئه‌ڤ داخواز ته‌نێ بۆ لڤاندنا هه‌ستێن خه‌لكى دئێت دیتن و نه‌یا پراكتیكی یه له‌شكر بچن غه‌ززه‌یێ و له‌شكر بچن غه‌ززه‌یێ ژى، ئه‌و نه‌شێن خاپۆركرنا غه‌ززه‌یێ و كوشتنا خه‌لكێ سڤیل ڕاگرن، به‌لكو دبیت بهانه‌كا دیتر بۆ ئسرائیلێ غه‌ززه‌نێ ته‌خت بكه‌ت و خه‌لكێ غه‌ززه‌یێ هۆڤانه ژناڤ ببیت. له‌وا چاره و به‌لكو ژى ته‌نها چاره، ئه‌وه كو بزاڤێن ئیخوانان، پێخه‌مه‌ت ڕاگرتنا خاپۆركرنا غه‌ززه‌یێ و ئه‌نفالكرنا خه‌لكێ بێگوناهێ غه‌ززه‌یێ، ژ حه‌ماس بخوازن، ڕێ بده‌ت ده‌سته‌لاتا فه‌له‌ستینى ڤه‌گه‌ڕیت غه‌ززه‌یێ و وێ حێجه‌تێ بۆ ئسرائیلێ نه‌هێلن، كو كاڤلكرنا غه‌ززه‌یێ ته‌نها بۆ نه‌هێلانا ده‌سته‌لاتا حه‌ماسیێ یه و ژناڤبرنا تۆنه‌ل و كارگه‌هێن چه‌كى یێن لبن ئه‌ردێ غه‌ززه‌یێ.
