دهۆك.. ده‌مێ بوویه باژێر
ئیسماعیل تاهر
هه‌تا به‌رى چه‌ند ده‌هكێن كێمێن ساڵان ژى ئه‌ڤ باژێڕه گونده‌كێ مه‌زن بوو، گه‌له‌ك مرۆڤ لێ دژیان و جاران ژى لێ دبوو هه‌ڕه‌بۆشى، لێ هه‌ر گوند بوو، سروشتێ ژیانا خه‌لكێ وى یێ گوندان بوو، پترییا خه‌لكى دهه‌ژاربوون، جۆتیاربوون، كرێكاربوون، دیوارێن خانیێن وان لبنه بوون، بانێن وان گاریته و حێسیلك و ئاخ بوون، ده‌رگه‌هێن وان دار بوون و ب چلمێره‌یان دهاتنه گرتن، پاوانێن وان گوینیك بوون، رێكێن وى ئاخ بوون و دبه‌رته‌نگ بوون، ب پیا و ده‌وارا هاتن و چوون لێ دهاته كرن.
ده‌مه‌كى ئاڤا زه‌لال و پاقژكرى ب تانك و شیره و بۆڕییان لێ نه‌بوو به‌لكى پتریا مرۆڤان ئاڤا رویباران ڤه‌دخوار و باڵاڤێن خوه ل به‌ر دكرن، كته‌كێ ژى ئاڤا كانییان ب ده‌ستدكه‌فت، ئه‌گه‌ر ئێكى ڤیابا ژدهۆكێ بچیته نزاركێ یان شاخكێ، دڤیا به‌رى هینگى كارێ خوه كربا، ده‌وارێ خوه ئاماده‌كربا و چانتكێ خوه پڕى ئاڤ و خوارن كربا، چه‌كه‌ك یان داسه‌ك ژبلى گۆپاڵى ل گه‌ل خوه ڕاكربا، ئه‌گه‌ر نه‌خۆشببا یان پێدڤى ب هنده‌ك كه‌لوپه‌لان ببا، دا چیته باژێڕه‌كێ مه‌زن خوه نیشا نۆژداره‌كى ده‌ت یان بزاڤێ كه‌ت بۆ ب ده‌ستڤه‌ئینانا وان كه‌لوپه‌لان، ئه‌گه‌ر ژنه‌ك بۆ كۆڕێ خوه خواستبا، دڤیا چه‌ند مرۆڤ دابانه دگه‌ل خوه و هنده‌كا دراڤى و ئێك دوو رۆژان مابا باژێڕه‌كێ مه‌زن هه‌تا جلوبه‌رگ و زێرێن بویكێ دكڕین.
ده‌مه‌كى سازیێن میرى ل ڤى باژێڕى نه‌بوون، سه‌رپه‌رشتێ سه‌نجه‌قێ و ئه‌فسه‌ره‌كێ پله نزمێ پۆلیسان دگه‌ل دادوه‌ره‌كى و هنده‌ك پاسه‌وانان هه‌بوون بۆ سه‌رڕاستكرنا ئاریشه و گازندێن خه‌لكى، نه ژمێژه‌یه كاره‌ب هاتیه دهۆكێ، سینه‌ما و جهێ دروستكرنا ناسنامان، بازاڕ و كڕین و فرۆتن گه‌له‌ك یا كه‌ڤن نینه ل ڤى باژێڕى، خه‌لك وه‌سا دژیا وه‌كى پێشتر ل گۆندێن خوو دژیان، ئاشێن هێرانا ئارى و هه‌ڤڕانى هه‌بوون، كه‌رێن په‌زى و گاڕانێن گۆلك و چێلا هه‌بوون، خه‌لكى دیكل و مریشك و قاز د ماڵێن خوه دا بخودان دكرن، ره‌ز و چه‌م و جۆتیارى دكرن، مداره هه‌بوو و جه‌نجه‌ر و گێره هه‌بوون، خه‌لكى ئاگر دكۆچكان دا هلدكر و ئاڤ ل سه‌ر گه‌رمدكر، خوارنا خوه ژى ل سه‌ر دلێنا و نانێ سێلێ ژى ل سه‌ر دپات.
ڤى باژێڕى نه جاده هه‌بوون نه ترافیك و نه پیاده‌ڕێ، نه پۆلیس هه‌بوون و نه فه‌رمانبه‌ر، خواندنگه‌هـ و مامۆستا و وانه‌گۆتن هه‌ر نه‌بوون، زارۆیان وانه‌یێن ده‌ستپێكێ ل به‌ر ده‌ستێ مه‌لا وه‌ردگرتن و ئه‌گه‌ر شاشیه‌ك كربا هه‌ردوو پێن وان ب وه‌ریسكه‌كى پێكڤه گرێددان و دهاتنه فه‌لاقه‌دان، ئار و ساڤار و ده‌و و گۆشت ل ماڵا خوه ئاماده‌كر و ماست و په‌نیر هه‌میێ ته‌رش و كه‌واڵێ وان بوو، نه نانپێژى هه‌بوون و نه ڕوینێ كارخانان، وان دوینگ ل سه‌ر ئاگرى دشاراند ودكره كزك و دگۆتنێ ڕوینێ خۆماڵى، ئه‌و ب سه‌ر گرار و ئاڤكێن خوه دادكر.
ژ ڤى ئاراسته‌یى بیردانكا باژێڕان دهێته نڤیسین، ئانكو ژوێ خاڵا وه‌رار و پێشڤه‌چوون لێ په‌یدابویى و پێنگاڤێن ئێكێ یێن پێشكه‌فتنێ هاڤێتین، ده‌مێ رێكێن ئاخى یێن به‌رته‌نگ هاتینه به‌رفره‌هكرن و ترۆمبێل هاتیه باژێڕى و جاده هاتینه كۆنكریتكرن و قێركرن، ده‌مێ پیاده‌ڕێ هاتیه چێكرن و دوكان و بازاڕ ڤه‌بوین، ده‌مێ تاخ چێبوین و هه‌ر ئێكى سنوورێ خانیێ خوه زانى، ده‌مێ فرۆتنا ئه‌ردى ب وه‌ریسان بۆ میترا هاتیه گوهۆڕین، ده‌مێ باخچه چێبووین و سازیێن میرى هاتینه ئاڤاكرن، رۆژا خوارنگه‌هـ و چایخانه و په‌رتووكخانه لێ هاتینه ڤه‌كرن، رۆژا خواندنگه‌هـ ڤه‌بووین و زارۆك چووینه وانان، رۆژا مامۆستا په‌یدابوین، رۆژا گۆڤار و رۆژنامه و په‌رتووك لێ ده‌ركه‌فتین.
بیردانكا باژێڕى ئانكو گوهۆڕینا ژ رهوریشالان ژ ژیانا گوندى به‌ر ب ژیانا نوو یا باژێڕان، رۆژا ترۆمبێلێ جهێ ده‌وارى گرتى، رۆژا باجانكا جۆتیارى چوویه كارگه‌هێ و كریه قودیكا، رۆژا سێڤا وان دكره موڕه‌ببه و ترى یێ وان دكره دۆشاڤا داگرتى، رۆژا نانێ سێلێ بوویه سه‌موونه و سه‌وك و ل نانپێژییان دهاته ترشكرن و پاتن و ب پاره هاتیه فرۆتن، رۆژا جیرانى و هاریكارى و به‌خشین بوویه بازرگانى و كار و پیشه، ئانكو ئه‌و رۆژا پیشه‌ییبوون په‌یدابوویى، خه‌لكى زانى ئه‌ڤه كرێكاره، ئه‌ڤه مامۆستایه، ئه‌ڤه نۆژداره، ئه‌ڤه برینپێچ و فه‌رمانبه‌ر و ئاسنگه‌ره.
بیردانكا باژێڕى ئانكو خواندنگه‌هـ، مامۆستا، هه‌لبه‌ستڤان، نڤیسه‌ر، په‌رتووكخانه، جاده، پۆلیسێ هاتن و چوونێ، پارێزه‌ر و دادوه‌ر و فه‌رمانبه‌ر، ناسنامه، دانانا جهێ لێپرسین و زیندان و ده‌ستویرى و سیسته‌م و سه‌روه‌ریا قانوونێ.
ئه‌ڤ باژێڕه نه ژمێژه‌یه بوویه باژێڕ، گونده‌كێ مه‌زن بوو، وى ده‌مى موختار هه‌مى تشت بوو، مه‌لایى بریار ددان، ده‌مێ بوویه باژێڕ ئه‌ها وى ده‌مى ژ گۆنده‌كێ مه‌زن بۆ باژێڕه‌كێ بچویك، ساده دیتنا خه‌لكى، سنوورێ رهایێ باژێڕى، دوورگرتنا چیا، سروشتێ مرۆڤێ كورد یێ گرێدایى چاندنێ و پێدڤییا هه‌بوونا جهێ چه‌رێ، دیتنا وى یا به‌رته‌نگ بۆ به‌رفره‌هبوونێ، زۆرداریا ده‌ستهه‌لاتا سیاسى ل گشت سه‌رده‌مان هه‌مى ئه‌گه‌ر بوون ودبیت هێشتا ژى هه‌بن زوى نه‌بوویه باژێڕ، ده‌مێ بوویه باژێڕ ژى مه‌زن نه‌بوویى و باش به‌رفره‌هـ نه‌بوویى، ده‌مێ به‌رفره‌هـ ژى بوویى هه‌ر نه‌بوویه باژێڕ، ب وێ هیڤیێ ل قووناغه‌كا دى، ل ده‌لیڤه‌كا دى ببیته باژێڕ و سیمایێن باژێڕى هه‌مبێز بكه‌ت.
