ده‌لیڤێن كاری یان دانا مۆچان
هاتنه خارا بهایێ پتروَلێ ل بازارێن جیهانێ، ئابوورێ هه‌رێمێ ئێخسته د سه‌روبه‌ركێ خراب دا و بوَ ئه‌گه‌ر قه‌یرانا دارایی درێژتر لێ بهێت و ببیته گروَڤه‌ك حكومه‌ت هه‌موو شكه‌ستنێن خوه پێ بڤه‌شێریت و هه‌موو خزمه‌ت و به‌رنامێن ئابووری براوه‌ستینیت، ب بورینا ده‌می ره‌وشا دارایی ل هه‌رێمێ یا به‌ر ب خرابی و مه‌ترسیێ ڤه دچیت، ل شوینا حكومه‌تا هه‌رێمێ دان پێدانێ ب شكه‌ستنا سیاسه‌تا خوه یا ئابووری بكه‌تن و هزر د پلان و ستراتیژیه‌كا نوو دا بكه‌ت بوَ قوَرتال بوون ژ ڤێ ره‌وشێ، ئه‌ڤه سه‌رێ دوو سالایه هێشتا یا ل هیڤیێ به‌غدا جاره‌كا دی پارا بهنێریت و ل ناڤبه‌را هه‌ولێر و سلیمانیێ پارڤه‌كه‌ن و بوَدجه‌یا لایه‌نێن سیاسی و ده‌زگایێن راگه‌هاندنێ و رێكخراوێن بناڤێ جڤاكێ مه‌ده‌نی بده‌ن، كو ئه‌ون ئه‌گه‌رێ ڤان هه‌موو قه‌یرانان.
ئابوورێ هه‌رێما كوردستانێ پێدڤی ب ریفوَرمه‌كا بنه‌ره‌ته بوَ ده‌ربازبوون ژ قه‌یرانا و كه‌فتنا سه‌ر رێكا گه‌شه‌پێدانێ، ئه‌ڤێ چه‌ندێ ژبلی روویێ ئابووری ره‌هه‌نده‌كێ سیاسی هه‌یه، مه دڤێت ل ڤێره باس ل كه‌رتێ تایبه‌ت بكه‌ین وه‌ك پشكه‌ك ژ چاره‌سه‌ریێ، ژبه‌ركو هێشتا مه كه‌رتێ تایبه‌ت نینه و هه‌موو بزاڤێن ئابووری یێن حكومه‌تێ هه‌تا نوكه بۆ گه‌شه‌پێدانا كه‌رتێ گشتی بووینه تا موَچه‌خوَر گه‌هاندینه (1342 ) هزاران ، له‌و هه‌رێم سالانه پێدڤی ب پتری 8 ملیار دولارانه بتنێ بۆ دابینكرنا موَچان بیێ هیچ خزمه‌ته‌كا دیتر پێشكێش بكه‌ت، راسته داهاتێ تاكه كه‌سی بتنێ موَچه‌یه، ژبه‌ر نه ئه‌كتیڤیا كه‌رتێن ئابووری به‌لێ نوكه خزمه‌تێن حكومه‌تێ نه‌شێن بگه‌هنه دانا موَچان ژی .
هه‌موو فاكته‌رێن ڤه‌گوهاستنێ ژكه‌رتێ گشتی بۆ كه‌رتێ تایبه‌ت یێن هه‌ین، تنێ نیازا حكومه‌تێ نه‌بیت، ژبه‌ركو هه‌تا نوكه حكومه‌تێ هیچ پرۆژه‌یه‌ك، پلانه‌ك، ستراتیژیه‌ته‌كا ده‌ست نیشانكری نه دانایه بوَ ئاڤاكرن و گه‌شه‌پێدانا كه‌رتێ تایبه‌ت ، ئه‌ڤه‌ژی جاره‌كا دی گرێدایی فاكته‌رێن سیاسی یه ژبه‌ركو ب هزاران كه‌س بووینه خودان موَچه بیێ كو مافێ وان بیت بتنێ بوَ ده‌نگدانێ و وه‌فاداریا سیاسی، هه‌كه ئه‌ڤه ل كه‌رتێ تایبه‌ت بایه بێگومان دا هه‌ر ئێك مافێ خوه وه‌رگریت و ب ملیونان دولار دا بوَ گه‌نجینا حكومه‌تێ زڤڕن.
هه‌كه به‌رێخودانه‌كێ بۆ پێشڤه‌چوونا ئابووری بكه‌ی دێ بینی كه‌رتێ تایبه‌ت هێزا ئابووری یا وه‌لاتان نیشان دده‌ت، كارێ حكومه‌تێ رێكخستنا كه‌رتێ تایبه‌ته و پشته‌ڤانیكرنا وێ یه، پاراستن و چاڤدێریكرنا هه‌ڤسه‌نگیا بازاری یه نه‌كو ئه‌وژی ببیته بازرگان و بكه‌ڤیته د ناڤ بازاری دا، ب په‌یره‌وكرنا كه‌رتێ تایبه‌ت گڤاشتن ل سه‌ر ئابوورێ نه‌ته‌وه‌یی نامینن و هه‌موو خه‌لك پێكڤه دێ كار كه‌ت و بیته خودان به‌رهه‌م، خالا دیتر دڤێت حكومه‌ت كار بكه‌ت بۆ ره‌خساندنا ده‌لیڤێن كاری نه‌كو داببینكرنا موَچان، دامه‌زراندنا خه‌لكی د كه‌رتێ گشتی دا دبیته ئه‌گه‌رێ بێكاریا ڤه‌شارتی و كوشتنا هێز و شیانێن وان بتایبه‌ت یێن گه‌نجان، ئه‌ڤه‌ژی دێ ئێته چاره‌كرن برێكا ده‌ركرنا قانونه‌كێ مافێن كاركه‌رێن كه‌رتێ تایبه‌ت وه‌كی مافێن كاركه‌رێن كه‌رتێ گشتی د پاراستی بن.
ل كوردستانێ ل دووڤ ئامارێن فه‌رمی پتری 20 هزار كوَمپانی هه‌نه، كوَمپانی ژی ده‌زگایه‌كه دڤێت رۆلێ خوه هه‌بیت و هه‌كه بكه‌ڤنه سه‌ر رێكا دروست، هوسا دێ بزاڤه‌كا مه‌زن كه‌ڤیته ئابوورێ نه‌ته‌وه‌یی و بازرگانی به‌رفره‌هتر لێ ئیت، هوسا دێ كوَمپانی پێدڤی ب هێزا كاری بن و هه‌كه‌ر هه‌ر كوَمپانیه‌ك سالانه ئێك ده‌لیڤا كاری دابین بكه‌ت سالانه دێ 20 هزار ده‌لێڤێن كاری ل هه‌رێمێ هه‌بن، ئه‌ڤه دێ بیته باشترین ئاڤاكرن بۆ كه‌رتێ تایبه‌ت، هه‌لبه‌ت گه‌له‌ك ژ ڤان كوَمپانیان خه‌لك دایه كاری وه‌ك مول و ماركێتێن مه‌زن و هنده‌ك كومپانیێن پترولێ لێ پتریا كومپانیان بۆ هنده‌ك مه‌ره‌مێن تایبه‌ت هاتینه توماركرن و كارێ خوه یێ دروست ناكه‌ن، حكومه‌تێ هه‌ر وه‌كی بخوه و بوَ مفایێ هنده‌ك كه‌س و كوَمپانیێن خودان ده‌ستهه‌لات ده‌لیڤه دایه كه‌رتێ تایبه‌ت كو هنده‌ك ده‌لیڤێن كاری په‌یدا بكه‌ن، بازرگانی و وه‌به‌رهێنان بتنێ بۆ وان كار و پرۆژانه یێن پاره و داهات ژێ دێتن بۆ هنده‌ك كه‌سان، نه‌كو بۆ ژێرخانا ئابووری و وان پرۆژێن مفا بگه‌هیته هه‌موو خه‌لكی. گرنگی دان ب كه‌رتێ تایبه‌ت و ب قانوونی كرنا گریبه‌ستێن كاری ل گه‌ل كرێكاران و مافێن وان كرێكاران وه‌كو یێن كه‌رتێ گشتی بیت دێ گه‌شه‌پێدان و بزاڤ كه‌ڤیته سورا ئابووری و دێ هه‌لێن كار زێده‌بن و دێ بارسڤكیه‌كا باش بیت بۆ حكومه‌تێ.
