ده‌مێ زێڕین كه‌نگى ب ده‌میڤه گرێدایه؟
ئیسماعیل تاهر
ده‌مێ زێرین و چاخێ شاد و جڤاكێ دلخۆش ل ناڤ هه‌ر ملله‌ته‌كى بۆ راددێ په‌روه‌رده و ئاستێ بلندێ ره‌وشتێن گشتیێن جڤاكى ڤه‌دگه‌ڕیت كو ب هه‌مى راستگۆیى و دلسۆزى هاتینه پاراستن و به‌لاڤكرن ل ناڤ وى جڤاكى، ئانكو ده‌مێ زێرین ب ده‌مى ب خوه‌ڤه گرێدایى نینه، هندى ب وان تێگه‌هـ و ره‌وشتان ب خوه‌ڤه گرێدایى كا ل چ ده‌م هه‌نه و ل چ ده‌م وندا دبن، له‌و یا ڕه‌وا نینه بهێته گۆتن ساڵێن بۆرى دزێڕین بوون و ساڵێن نوكه نه دزێڕینن وئه‌ڤ تیۆرا هزرى د بنه‌ما دا یا شاشه.
بۆ نموونه ئاستێ جڤاكیێ وه‌لاته‌كێ مینا عیراقێ بۆ نموونه، به‌رێ باشتر بوو ژیێ نوكه چنكو:
ساڵێن بۆرى دلسۆزى و هاریكارى و مرۆڤاینى و قه‌نجى و رێزگرتنا مه‌زنان و گوهداریا دایكوبابان ژنوكه باشتر و به‌ربه‌لاڤتربوو.. ئه‌گه‌ر ژى ددیارن كو ساڵێن بۆرى یان ده‌مێ زێڕینێ مه ئه‌و سالۆخه‌ت هه‌بوون و نوكه ژبه‌ر ژێك پچیانا جڤاكى و به‌رژه‌وه‌ندیێن كه‌سایه‌تى هاتینه ونداكرن، له‌و ئه‌ڤ زاراڤه ل ناڤ خه‌لكێ مه دهێته گۆتن.
لێ ل ناڤ ملله‌ته‌كێ مینا سه‌نگافۆرا تیۆر به‌روڤاژى یه، ساڵێن بۆرى دكۆڕ وهشك و زڤر وتارى بوون، چنكو ئه‌و بها و ره‌وشت ل ناڤ وان دنوینه!.. به‌رێ كوشتن و تالانكرن و هه‌ژارى و زۆردارى و مافخوارن وه‌كى ئاڤڤه‌خوارنێ هه‌بوو ول رۆژا نیڤرۆ دهاته كرن، كرێكارێن راكرنا گلێشى چاوا به‌رمایكێن هاڤێتنێ ژ جاده و كۆڵانان ڤێددان وه‌سا ته‌رمێن مرۆڤان ڤێددان!.. بڕیارێن دادگه‌هێ وه‌كى ماستى و ساڤارى ل بازارى دهاتنه فرۆتن، پۆستێن سازى وكۆمپانیان دفرۆتن وه‌كى ئه‌ڤرۆ مریشك و زه‌یت ل ماركێتان دهێنه فرۆتن، باوه‌رنامه‌یێن زانكۆیێ وه‌كى چایێ وقه‌هوێ ب ئه‌رزانترین بها دهاتنه به‌لاڤكرن!.. لێ ئه‌ڤه ده‌هـ ساڵه‌كه قانوون رۆلێ خوه دگێڕیت و مافێن گشتى هاتینه پاراستن ل گه‌ل ره‌وشا ئارامیێ وكارێ بارزگانى و په‌یدابوونا ره‌وشه‌كا هه‌ره باشا دارایى ل ڤێ گزیرتا سه‌د ساڵه خه‌ون ب ژیانه‌كا هۆسا ڤه ددیتن.
دبیت هنده‌ك وه‌لاتێن مینا كوێت و تونس و بۆسنه و جامایكا و تایوان و مۆلدوڤیا ژى وه‌كى یا سه‌نگافۆرا بیت، بۆریه‌كێ وێران و نوكه‌یه‌كا شاد و دلخۆش و پێشكه‌فتى، و یا هنده‌كێن دى وه‌كى یا مه بیت كو به‌ره به‌ره ژ ژیانه‌كا شاد به‌ر ب ژیانه‌كا وێرانا جڤاكى هاتبیته ڤه‌گوهاستن، دزى و برنا هه‌یێ گشتى مشه بوویه و بازرگانان ده‌ست ب سه‌ر هه‌مى تشتان دا گرتى و گه‌نجینه‌یا ده‌وله‌تێ ڤالاكرى.
د كه‌ڤندا ئانكو پشتى جه‌نگا جیهانیا دووێ ل سالا 1945 هزرڤان و رێبه‌رێن كێشوه‌را ئه‌ورۆپا و رۆژئاڤایێ ب شێوه‌كێ گشتى كار بۆ هندێ كر وه‌لاتێن خوه، ژ هه‌ر جۆره جه‌نگه‌كا وێرانا مینا هه‌ردو جه‌نگێن 1914 و1939 دووربێخن و ژیانه‌كا شاد و به‌خته‌وه‌ر ب خوه و وه‌لاتیێن خوه ئاڤا بكه‌ن و به‌روڤاژى كاره‌كێ ب زانابوون كر، ژیانه‌كا وێران بۆ دۆژمنێن خوه دروست بكه‌ن، ئێكه‌م پێنگاڤ ژى دو پێشهات په‌یدابوون:
ـ جه‌نگا ساڕ یا ب بریكارى
ـ چاندنا سیسته‌مێن دیكتاتۆرى
ئانكو وان سیسته‌م و مافێن مرۆڤى و سازیێن پاراستنا ده‌وله‌تێ و په‌رله‌مان و دیمۆكراتى و ئازادیا ده‌ربڕینێ و دادى و ڤه‌گوهاستنا زه‌لالا ده‌ستهه‌لاتێ ب خوه هلگرتن و ل به‌رامبه‌ر ژى دیكتاتۆر و سیسته‌مێن زڤر و نه‌هێلانا ئازادیێ ل سه‌ر مه سه‌پاندن، وان پتێن سیاسى ل سه‌ر ملله‌تێن مه زاڵ كرن و هه‌و وان ئه‌و پت پاراستن وهنده‌ك ژى كرنه په‌ند بۆ به‌رزه‌كرنا یاریا خوه یا ئه‌و كارى ل سه‌ر دكه‌ن هه‌تا به‌لانسا ده‌ستهه‌لاتێ د ناڤبه‌ران رۆژهه‌لات و رۆژئاڤا دا هاتیه گهۆڕین.
مرۆڤ ب سروشتێ خوه حه‌زدكه‌ت یێ ته‌نا و ئارام بیت، ل گۆنده‌كێ كێم هاتن وچوون هه‌ست ب ئارامیا سروشتى و بێده‌نگى و ژیانا دوور ژ باژێڕان و هه‌ره‌بۆشیا مرۆڤ و ئامیرێن ده‌ستكرد بكه‌ت، جڤاكناسێ ناڤدار دكتۆر عه‌لى وه‌ردى تیۆره‌ك بۆ ڤێ هه‌ڤكێشێ هه‌یه و ل وێ باوه‌رێ یه ژیانا ئارام یا شاد و دلخۆشه لێ یا پاشكه‌فتیه، ژیانا ب هه‌ره‌بۆشى و مشه‌كار و هاتن و چوون یا زڤره لێ یا ب پێشكه‌فتنه، دروست وه‌كى گوندى وباژێڕى، وه‌كى نیۆیۆرك و بۆخارست، وه‌كى بازارێ ئاسنگه‌را ل دهۆكێ وكانیه‌كا سروشتى ل گونده‌كى.
بێگۆمان هه‌ردو ژیان دئاسایینه، مرۆڤ دشێت خوه ل گه‌ل هه‌ردویان ژى بگونجینیت، لێ چنكو مرۆڤ د ژێكجودانه د هزر و ناخ و ره‌فتارێن خوه دا، وى ده‌مى مرۆڤ بخو دێ بڕیارا خوه ده‌ت كا جۆرێ ژیانێ هلبژێریت، یان رێبه‌رێن وه‌لاتى دێ چ بڕیارێ ده‌ن و ئێك ژ وان هه‌ردویان هلبژێرن. لێ هه‌ر ره‌فتارا مرۆڤى یه وه‌دكه‌ت كه‌نگى و چاوا ده‌مێ زێڕین په‌یدا بكه‌ت، سیسته‌مى هلبژێریت یان به‌روڤاژى.
