دوژمناتیـا هـەڤچاخ

فازل عومر

پێشگـۆتـن

ل سەدسالیا بیستێ، هەمی شێوازێن دوژمناتیێ دگەل كوردان و مافێن وان یێن رەوا، ب هێزا چەكی بوو. هەر وەختەكێ دو كوردان داخوازا مافەكی كربایە، ئێكسەر مەكینەیا لەشكەری و هێزێن ناڤخوە دلڤین و سەورەدەریا دوژمنەكێ دەرەكە دگەل دهاتە كرن.
لێ ل سەدسالیا بیستوئێكێ و وەكو ئەنجامەكێ جیهانیبوونا تێگەهان و بچووكبوونا جیهانێ ب هەمی جۆرێن مەدیایێ، هێدی هێدی ئەڤ تەرزێ بەرهنگاریێ و كارڤەدانا دەولەتێ، بەر ب لاوازیێ چۆ، چونكی ئەو تاوانێن ل زیندان و بنبیڤ و كۆلانێن تاری دهاتنە ئەنجامدان، ئێدی ژ دۆزا كەسەكی و خێزانەكێ، بوونە دۆزێن جیهانی.
لاوازبوونا ڤەشارتنا تاوانان ل سەردەمێ نوو، دەولەت نەچاركرن كو هندەك ستاندەردێن سەرەدەریا مرۆڤانە بپارێزن. لێ، چونكی هەمان هشمەندی دەڤەرێ ب رێڤەدبەت، دەولەت و دەستهەلاتدار نەچاربوون، ل رێكێن دی بگەڕن بۆ دۆماندنا بندەستیا كوردان و بكارئینانا وەلاتێ وان.
سـیاسـەتـا نـوو
وا دیارە دەولەت نەچاربووینە، سیاسەتا خوە دەرهەقی كوردان بگوهۆڕن، لێ سیاسەت گوهۆرین د باوەری و هشمەندیا وان دا، نەپێكانە… لەو تنێ ئالاڤێن شەری گوهاڕتینە. ل شوونا تانك و بالەفڕان و سوپای و ڤێرا وێرانكرنا مادی، دەست ب وێرانكرنا هزری كرینە؛ كەسێ وێران ژ ئالیێ هزری ڤە، هەم خەرجی نەڤێت، هەم هۆڤاتی و خوونرشتن پێ نەڤێت. ڤەگرتن و بندەستیا هزری، گەلەك كاریگەرترە ژ ڤەگرتنا لەشكەری. گەر هزرا مرۆڤی هاتە ڤەگرتن، مرۆڤ ب پێیێن خوە و حەزا خوە خوە بندەست و كۆلە دكەت.
پلانێن بندەستكرنا نوو
1- لەقاندنا جڤاكێ(هەژاندنا جڤاكا ئارام)
پشتی سەرهلدانێ ب گشتی و پشتی 2003یێ ب تایبەتی، ئارامیەكا سەرانسەری ل جڤاكا باشۆرێ كوردستانێ پەیدا و هیڤیەكا بهێز دا پارچەیێن دی ژی كو ڕۆژا ئازادیێ گەلەك دوور نینە. گەر ئەم ب ئەوێ ئارامی و وەرار و پێشكەفتنێ هاتبنە خاپاندن و مە هزر كربت دوژمن دێ هێلن ئەم ئارام بین و ڤێرا ئاشتبین دگەل دەردۆرێ، خواندنا مە خەلەت بوو، بنیاتێ هزریێ دەستهەلاتداران ل رۆژهەلاتا ناڤین و ئارمانجا هەبوونا ئەڤان دەولەتان، دگەل ئاشتی و ئارامی و وەرارێ و پێكڤەژیانێ ناگونجت. بناخەیێ ئاڤابوونا ئەڤان دەولەتان لسەر پێكڤەنەژیانێ بوویە.
ئەڤجا، بۆ تێكدانا ئارامیێ و ڕاوەستاندنا وەرارێ، ئێكەمین میكانیزما تێكدانێ؛ تێكدانا ئارامیا جڤاكێ ب خوەیە. وەختێ جڤاك ژ ناڤدا نەئارام بت، هیچ تشت ئارام نابت. كورتترین رێك بۆ نەئارامیا جڤاكی، هەژاریە ئان هەلئاڤساندنا چینا هەژارە. ل هەرێما كوردستانێ، ب نەبوونا چاندنەكا مۆدێرن و سازتنێ، مووچەی چینا ناڤین ڕادگرت و ڤێڕا ئارامیا جڤاكی هەبوو. ئەڤجا، نەدان و ئالۆزكرنا مووچەیان ب ئەڤی رەنگێ هەیە، د بنەكۆك دا، هەلوەشاندنا چینا ناڤینە و ڤێرا هەلوەشاندنا ستوونا ناڤینا جڤاكا كوردستانێیە، و تاكو نهۆ، بەغدا د ئەڤێ پلانێ دا سەركەفتیە، نەخاسمە سەرمایەدارێن كوردستانێ ل گەلیەكێ دی دژین!! و ئەز پلانەكا كاروەرانە و كاریگەر نابینم ئەڤ پیلانە سەرنەگرت.
ب دیتنا من، ئەڤە خەتەرترین شەرە دگەل پاشەڕژا مە دهێتەكرن و پێدڤیە، ئەڤرۆ نە سوبەهی، مە پلانا پووچكرنا ئەڤێ پیلانێ هەبت.
2- كـەرسـتەیێن هـۆشـبەر
ل ئەڤان سالێن دوماهیێ، بكارئینان و بازرگانیا كەرستەیێن هۆشبەر بوویە دیاردە ل كوردستانێ و شەهرەزایێن ئەڤی واری، گلۆپا سۆر هلكریە، و دبێژن: هەكەر ڕێگری نەهێتەكرن، نەدوورە ل نێزیك نە دوور، ببتە ئاڕێشەیا پتریا خێزانان.
كەرستەیێن هۆشبەر هەكەر بۆ هندەكان بازرگانیەكا پارەبارین بت و بۆ هندەكێن دی خوەشیا بەنگیبوونێ و ژ دنیایێ دەركەفتن بت، بۆ هندەك دەولەتان و هندەك سیاسیان، چەكەكێ وێرانكەرترە ژ بۆمبا ئەتۆمی. كەرستەیێن هۆشبەر كەسەكی تەنێ ژ بەرهەمداریێ و جڤاكێ دەرنائێخن، لێ جڤاكێ پێكڤە وێران دكەن.
لەو، ئێك ژ چەكێن دژی هەڤبەندیێن خێزانێ و بەرهەمداریا مرۆڤان بكاردهێت، كەرستەیێن هۆشبرن؛ كەسێ هۆشێ وی چۆ، مرۆڤانیا وی دچت. لەو كەسێ بەنگالۆ (بەنگ-ئالۆدە) قالبەكێ ڤالایە ژ هەمی بەهایێن جڤاك كار پێ دكەت.
ل ئەڤان سالێن بۆرین، جەنگا هەلوەشاندنا جڤاكا كوردستانی ژ ناڤدە، ب كەرستەریێن هۆشبەر، بوویە راستیەكا بەرچاڤ.
3- ڤـاڕێبوون ژ دۆزا نـەتـەوەیـی
چ ب ناڤێ مۆدەرنیزمێ و مرۆڤانیێ، ئان ژیانێ د چارچۆڤەیەكێ مەزنتر دا ژ هۆز و نەتەوەی، وەكی چارچۆڤەیێ دینی ئان ئایدیلۆجیەكا چەپ ئان ژی جیهانا مرۆڤانیێ (هیۆمانیزمێ) د چارچۆڤەیێ دیمۆكراسیێ و وەلاتینیێ دا… بەردەوام مەژیێ مرۆڤێ مرۆڤێ ل بەر شێلكا میمێن بەرهەڤ پەیتە كو سەردەمێ نەتەوەخوازیێ نەمایە و سەردەمێ رێزبوونێیە دگەل كۆمێن مەزنتر؛ چ مرۆڤانی بت، ئان گرۆپێن ئابۆری بن، ئان گرۆپێن دینی بن،…هتد. لێ ئەڤە نابێژن: بۆچی دەولەتێن نەتەوەیی سینۆرێن خوە خراب ناكەن و ستەما نەتەوەیی بەتال ناكەن؟ بۆچی گرۆپێن دینی مە ب ناڤێ دینی و ئایینی تەپەسەر دكەن و دەرگەهێن جەنگێن بێهۆدە ل بەر مە ڤەدكەن؟ و كەس نابێژت: كەنگی مرۆڤانیێ ئەو هێزا سیاسی ئان جڤاكی هەیە، مە وەكو كۆم همبیز بكەت و ژ دێوێ دەولەتێن نەتەوەیی و دینی و ئایدیۆلۆجست بپارێزت؟
هندی چاڤێ خوە ل جیهانێ دگێڕم، تنێ، پەقۆشكێن هیڤی و خەونبەخش دبینم و (نهۆ) چارەسەریێ بەس د دەولەتا نەتەوەیی دا دبینم.
د سەر ئەڤێ هەمیێ را، دنیایە هەكەر ب هزرەك ژ ئەڤێن سەلال (ئایدیۆلۆجیەك دنیایی ئان دینی؛ وەلاتینی و مرۆڤانیێ) ڕازی بین و ژ قالبێ خوە دەركەڤینە ناڤ قالبەكێ بەرفرەهتر، فەرە ژ خوە بپرسین: ئەرێ ئەم دێ ب چی چینە دگەل وان؟
4- شـكاندنـا بـاوەریـێ
خەتەرترین ئالاڤێ، وەكو نەتەوە، جەنگ دگەل مە دهێتە كرن؛ شكاندنا باوەریێیە.
ل ئەڤان سالێن بۆرین و ژ ئەنجامێ جەنگا سایكۆلۆجی دگەل كوردان (بۆ نموونە؛ بێ هیڤیكرن ژ شۆڕشان و ئەنجامێن وان) ئان قەبە كرن و تایبەتكرنا هەڤڕكیێن سیاسی یێن ناڤخوە ئان هندەك رەفتارێن كەسی و سیاسیان وەكو بناغە بۆ سەرنەگرتنا هەمی ئەزموون سیاسیێن كوردان و د ئەنجام دا، بێهیڤیكرنا كوردان ژ سیاسەتێ وەكو میكانیزم و ئالاڤەكێ ئازادی و سەرفەرازییێ.
بێ هیڤیكرنا كەسێ كورد ژ خەباتا سیاسی، بێهیڤیكرنا مرۆڤێ كوردە ژ خوە و ڤێرا؛ جوانكرنا بندەستیێ و دووڤالانكیێیە. شكاندنا باوەریا كەسێ كورد ب ئەنجامێن خەباتا سیاسی ئێك ئارمانجا سەرەكە هەیە؛ كەسێ كورد تێبگەهت و باوەر بكەت، كو كەسێ كورد بوونەوەرەكێ نەسیاسیە و پێدڤیە وارێ سیاسەتێ بۆ یێن دی (ترك و فارس و ئەرەبان وەكو نموونە) ڤالا بكەت و خوە بدەتە دەست.
پرسیار ئەوە: بەرانبەر ئەڤان ئێریشێن ئابۆری و هزری و سیاسی و سایكۆلۆجی… مە وەكو تاكێ كوردستانی و وەكو دەستهەلاتا وەلاتی؛ چ پلان هەیە؟ و كارڤەدانێن مە وەكو كەس چنە؟
ئەرێ مە ل هەر ئاستەكێ هەبت، پلانا دژی پیلانێ هەیە؟
ئەرێ ئەم ئەڤان پیلانان دبینین و دێ شێین خوە ل بەر بگرین، گەر مە شیانێن بەرهنگاریێ و چارەكرنێ نەبن؟

کۆمێنتا تە