دۆئالیزما ترس و هزرا ئازاد
دۆئالیزما ترس و هزرا ئازاد
جوان عزه‌ت/ پشكا ئێكێ
مرۆڤ گوهه‌رینه‌ره، به‌لێ گوهه‌رینه‌ره ب چ؟ گوهه‌رینه‌ره ب ئه‌و تشتێ دبیته هه‌لگرێ فه‌لسه‌فا به‌رپرسیاریێ، د ڤى مللى دا ئازادى ژى نه ب تنێ كارتێكه‌ره، به‌لكو كارلێكه‌ره ژ بۆ ده‌ستڤه‌ئینانا بها و ئێدیه‌مێن هێز و هه‌بوونا مرۆڤى، ده‌مێ هزرا ئازاد دهێته هه‌لبژارتن، پرسیاره‌ك خوه زه‌ق دكه‌ت، كو پێشتر ل جهێ هزرا ئازاد مینا به‌دیله‌كێ بوو، ئه‌و ژى ترس/وه‌هم. ترس هزره‌كه ژ دوو دلیێ په‌یدا دبیت، ئانكو مرۆڤ دبیته دوو مرۆڤ. گومانبوونا مرۆڤى به‌رامبه‌ر سنته‌رال بوونا ئارامى و سه‌قامگیریا جڤاكى رێك گرتنه ل به‌رده‌م دروستبوونا ترسێ ب تایبه‌تى ئه‌و ترسا ل سه‌ر هزرا ده‌ستهه‌لات و ژینگه‌ها كومه‌لایه‌تى دهێته دروست كرن.
گه‌له‌ك جاران مرۆڤ بۆ خوه جۆره وه‌همه‌كێ دروست دكه‌ت بێ كو بزانیت ئه‌و وه‌هم دێ باندۆرێ ل هه‌ست و هزر و ده‌روونێ مرۆڤى كه‌ت، ترس كوشتنا هه‌مى كایه‌یێن ژیانێ نه نه‌مازه مه‌عریفه و ئاستێ خودگه‌رایێ/ جه‌وهه‌رێ تێگه‌هشتن و ره‌نگێ جیاواز. كوشتنا هزرێ ئه‌نجامێ مه‌زنبوونا ترسێ یه، كو رۆژ بۆ رۆژێ مرۆڤ به‌ر ب مرنه‌كا نه زیندى بچیت.
ده‌مێ ئه‌م دبێژین، جڤاك هینگێ دهێته وێ رامانێ، كو جڤاكێ مرۆڤى به‌رامبه‌ر وێ گوهه‌رین و لڤینا هزرێن نوى مرۆڤێ كورد هزردكه‌ت، ترس بۆنیه‌كا سرۆشتى یه، به‌لێ د ئه‌سل دا ترس د بنگه‌ها ژینگه‌هێ دا چێكریا وێنه‌یه‌كێ ده‌زگایى یه. كا چاوا مرۆڤ وه‌كو بوونه‌وه‌ر ژ دایك بوویه‌كێ ئازاده، ئها وه‌سا په‌یوه‌ندیا مرۆڤى ل گه‌ل هاڤێتنا پێنگاڤا هوشیاریێ ب ئازادیا فیزیكى ڤه په‌یوه‌ندیه‌كا پاراستیى یه. ئه‌ڤه ناهێته وێ واته‌یێ كو مرۆڤێ هزر ئازاد به‌شه‌كه ژ كوشتنێ، به‌لكو پشكه‌كه ژ وێ ئه‌جنده‌یا هشیاریێ یا كو به‌رێ مرۆڤى دده‌ت رێكا بوون و دیاركرنا ره‌هێن ئاسته‌نگان د خالێن چاره‌سه‌كرنێ دا و مرۆڤى ده‌ربازى قووناغێن ریفۆرمان دكه‌ت.
كلتوورێ كوردى كلتوورێ چێكرنا ترسێ یه، ماده‌م مرۆڤ خۆلقنه‌رێ به‌هریێن جودا یه، ئه‌رێ بۆچى نابیته خۆلقێنه‌رێ قه‌بوولكرنێ ژى؟ ئه‌وا كو شرۆڤه‌كرنا هه‌رتشتى ب شێوازێ وه‌هم و ترسێ پێشكێشى هزرا مرۆڤى و مروڤایه‌تیێ كریى و هه‌تا تاك گه‌هاندیه ئاستێ لیبرالیزمێ، هه‌ست و ئیداراكن مرۆڤه‌كێ ئازا بوویه، چونكو جڤاكى به‌رده‌وام پێدڤى ب گوهه‌رین و بوونا په‌یوه‌ندیێن ئازاد یێن مرۆڤان هه‌یه، هه‌تا كو بشێت سه‌ركێشیێ د هزرا ئازاد دا بكه‌ت و ژینگه‌ها سه‌قامگیر ئاڤا بكه‌ت.
چێدبیت بۆ مه وه‌كو جڤاك نه یا نۆرمال بیت ئه‌م هزرا ئازاد هه‌لبژێرین، به‌لێ د هه‌مان ده‌م دا یا نورماله ئه‌گه‌ر مه ره‌وشه‌كا نه‌ئارام و ئالووز و تژى ژ هزریێن نێگه‌تیڤ هه‌بیت. ئه‌ڤ بارودوخه هزرێن ئازاد ره‌ت دكه‌ت و ئه‌قلێ هێزێ بكاردئینیت، چونكو حه‌قیقه‌تێ د سایكۆلۆژیا مرۆڤى دا بوون نامینیت و د واقع دا ئه‌قل نابیته ده‌رئه‌نجامێ چێكرنا سیسته‌مه‌كێ نوى. له‌ورا پێدڤیه بزانین ژینگه‌هێن ئازاد دهێن دروست كرن دا كو فه‌رهه‌نگێن بهادار و واقعى خوه دناڤ ژیانا مرۆڤان دا بببینن. به‌روڤاژى ژینگه‌ها كوردى یا هاتیه دروستكرن، دا كو مرۆڤان دوورى ژیان و لێكدانا به‌رهه‌مێن دیاركرى بۆ دابینكرنا هزر و ئالاڤێن سه‌رده‌م بكه‌ت. ئه‌ڤجا ب هزرا من، ئه‌گه‌ر وه‌هم هه‌بیت هینگى راستیا ئازاد ژى نابیت، ئه‌گه‌ر راستى هه‌بیت، هینگێ وه‌هم نابیت. ب ڤى ره‌نگى مرۆڤ دبنه به‌رهه‌مه‌ك ژ به‌رهه‌مێن مه‌عریفێ بۆ چێكرنا یاسا و رێسایێن ژیانێ.
دوئالیزما ترس و هزرا ئازاد
جوان عزه‌ت/ پشكا: دوویێ
گه‌لۆ تاك ژ ئاشۆپێ چ فێر بوو؟ ئه‌رێ جڤاك د دروستبوونا كه‌لتووركرنا ترسێ دا گه‌هشته چ ئه‌نجام؟ هه‌روه‌سا ئه‌رێ ترس دشێت مرۆڤه‌كێ ژ نه‌زانینێ خلاس بكه‌ت و لۆبیه‌كێ چاره‌سه‌ریێ په‌یدابكه‌ت؟ د ڤێ پشكێ دا ئه‌وا من دڤێت بگه‌هینم لاپه‌رێ رۆژنامێ و خوانده‌ڤانان ئه‌وه ئه‌م هنده‌ك هزركرنێن كویرتر و خواندنێن به‌رفره‌هتر بده‌ین په‌روه‌رده‌یا كه‌لتۆر و و ژینگه‌ها خوه، داكو بزانین كا ئاشۆپ ژ چ په‌یدادبیت و چاوا دبیته وێنه‌یه‌كێ خه‌یالى د ناخێ مرۆڤى دا!.
ئه‌و جڤاكێ دهێته دروستكرن هه‌ر تشتێ وى نه‌وه‌كو جڤاكێ به‌رى وى یه، ده‌مێ دو جۆرێن لێكگوهه‌رینان هه‌بن، گرنگه مرۆڤ قه‌بیل بكه‌ت، یا ئێكێ ئه‌و گوهۆرینا ژ مرۆڤى ده‌ست پێ كه‌ت یا دوویێ ئه‌و گوهۆرینا ژ جڤاكى په‌یدا دبیت. ئه‌م ترسێ دكه‌ینه خزمه‌تا بازنه‌كرنا خوه دا. له‌ورا ئه‌م نه‌چار دبین هه‌ر تشته‌كێ په‌یوه‌ندى ب په‌روه‌رده‌یا مه یا ئازاد ڤه هه‌ى بكوژین و هزر تێدا نه‌كه‌ین. به‌رامبه‌رى ڤێ چه‌ندێ نه‌سازكرنا زه‌مینه‌كاریێ جهێ خوه دناڤ ژینگه‌ها مه‌دا دگریت. ئه‌رێ كا مه ژینگه‌ها خوه چاوان ئاڤاكریه؟
گرنگه باش بزانین ژینگه‌ها مه به‌رهه‌مێ كه‌د و هزرا مه نه‌بوویه، به‌لكو ژینگه‌ها مه ئاراسته‌یێ هزر و په‌روه‌رده‌یاكه‌سانێن به‌ریا مه بوویه، چێدبیت د هزرا خوانده‌ڤانى دا شێوازه‌كێ دیتر یێ پرسێ هه‌بیت، ئه‌رێ كا ئه‌و چیه وه‌دكه‌ت ئه‌م پتر د بریارێن خوه دا ببینه كه‌سێن ترسۆنه‌ك دول؟ سێ خالێن سه‌ره‌كى د ڤێ پرسێ دا رۆلێ خوه د بزڤزن ئه‌و ژى بنگه‌هێ په‌روه‌رده‌كرنا خێزانى، دروستبوونا ره‌فتارا ژینگه‌هى و نه‌سیسته‌مكرنا تاكى وه‌كو فه‌رد و جڤاكى وه‌كو مه‌عریفه. وه‌ختێ ئه‌ڤ هه‌ر سێ خالێن گرنگ ئاستێ خوه یێ مه‌عریفى ژ ده‌ست دده‌ن، هینگێ تاكه‌كه‌س دویرى په‌یوه‌ندیێن بێ ترسى و بریاردان و هه‌لویستگه‌رایێ دبیت و ل جهێ وێ باوه‌رى و لێكتێگه‌هشتن و پێشكه‌فتنا وى خوه د ئاستێ دره‌نگمانێ دا دبینن.
بێنڕه هه‌ر سیسته‌مه‌كێ دیمۆكراسى و مه‌ده‌نى بیت، ئه‌وى سیسته‌مى قانوونا به‌رهنگاریێ هه‌یه و دشێت ل سه‌ر بنه‌مایێن بێ پره‌نسیپى زال بیت و به‌رامبه‌رى وێ ئه‌و یاسا یا بوویه ئه‌نجام، كو مرۆڤ تێدا فێرى جۆره په‌روه‌رده‌كا زانستى و سیسته‌ماتیك ببیت. سه‌ره‌راى وێ چه‌ندێ تاكه‌ك هوشیار و خودان پله‌یه‌كا به‌رز د قوناغا گوهه‌رینێ دا په‌یداكریه، كو گوه و چاڤێن وى هه‌رتشتى ب یاسا و بها ببینت. به‌لێ مخابن دناڤ سیسته‌مێ نه دیموًكراسى دا هه‌ر تشت به‌روڤاژیه و د یاسا یا وى هه‌ر تشتێ دى نه پێدڤى ب گوهه‌رین و لڤین و خوه‌راسته‌ڤه‌كرنێ یه. ب ئه‌نجام مرۆڤه‌كێ پۆست سیسته‌م دروستبوویه. كو ژیانێ وه‌كو داهێنان و ئاڤاكرن و ڤیان و بها و پره‌نسیپ نه‌بینیت و هه‌ولنه‌ده د ئه‌ركێ ناسناما نه‌ته‌وه‌ى و په‌روه‌رده‌یا مه‌ده‌نى و به‌رهه‌مهێنانا مرۆڤى بگه‌هیت.
