دۆزا كوردى د ناڤبه‌را ئیسلام و مه‌سیحیه‌تێ دا
د. نه‌سره‌دین ئیبراهیم گۆلى*
ئه‌ڤ بابه‌ته نهێنى و به‌رسڤه‌كه بۆ وێ پرسیارێ، بۆچى هنده‌ك وه‌لاتێن رۆژئاڤایێ دژى سه‌رۆك بارزانینه. چ پێنه‌ڤێت كاره‌ساتێن كوردان ب هه‌مى ئایین و پارچه‌یێن خوه‌ڤه، ل سه‌ر ده‌ستێ مۆسلمانان و نه‌خاسمه هه‌ر سێ نه‌ته‌وێن فارس و تورك و عه‌رب، ئه‌و تراژێدیانه زمان ژ وه‌سفا وان دكه‌ڤت و گوهى شیانا گوهدارى و په‌یڤا شیانا ڤه‌گێڕانا وان نینه.
پشتى قه‌نجیێن سه‌لاحه‌دینێ ئه‌یۆبى و دوینده‌ها وى ل گه‌ل جیهانا ئیسلامى كرین، ئه‌و رژدییا كورد هنده پێداگریێ ل سه‌ر دكه‌ن ڤیابا هه‌تا نۆكه جیهانا ئیسلامى پێكڤه بڕیار ل دۆر ئازادیا كوردا دابایه، لێ وان نه‌تنێ ئه‌و قه‌نجى ژبیركریه، به‌لكۆ یا ب ئاڤێ ژى داى، و “شه‌یێ وێ هند خراب یێ د سه‌رێ كوردا ڕا شكه‌ستى”، هه‌تا نوكه ژى جیهانا مه‌سیحیه‌تێ و پشتى ئه‌و شه‌ڕێن ب ناڤێ بێ ڕامانا “خاچپه‌رێستان” د ناڤ موسلماندا به‌لاڤ، كێمترین ده‌لیڤه نه‌دایه ئه‌ڤ نه‌ته‌وه سه‌رێ خوه ڕاكه‌ت و رۆژه‌كا ئارام ببۆرینیت.
كورد ژ پشتى سه‌لاحه‌دینى وه‌ره قوربانیێ ململانێیا دو جه‌مسه‌رێن ئاینى بوویه و پشتى وان ژى دوجه‌مسه‌ریا سیاسییا بلۆكێن شێعه و سوننه‌یێن موسلمان و ل دووڤ دا رۆژئاڤا و رۆژهه‌لاتا مه‌سیحى و پاشى ژى و پشتى ده‌ركه‌تنا په‌ترۆلێ ئه‌و ژى هاته سه‌ر و ل سه‌روبه‌ندێ جه‌نگێ سێیێ یێ جیهانى ل سه‌ر بابه‌تێ ئاڤێ، دێ ئه‌و “نه‌ه ژى ئێنه سه‌ر وان ده‌ها”!
هندى كه رۆسیایا مه‌سیحى بوو چ د ململانێ ل گه‌ل ئیرانا سه‌فه‌وى ـ شێعى و چ ل گه‌ل توركێن عوسمانى ـ سوننه، چویڤێ وان هه‌ر ب كوردان كه‌تیه، پاشى ژى و ل بن فه‌لسه‌فه‌یا ماركسیزم ـ لینینیزمێ مافێ وى نه‌ته‌وه‌ى ب ڕه‌نگ و ناڤ و شێوازێن جودا و نه‌خاسمه بنبڕكرن و ڤه‌گوهاستن و هشككرنا دارا ب هێزا هزرا نه‌ته‌وه‌یێ و نه‌هێلانا وێ د مێنتالیته و باوه‌رێن كوردان و … هتد، هاتیه بنپێكرن. هه‌تا كو گه‌هاندنا په‌یاما كوردان بۆ جارا ئێكه‌م د جڤاكا نێڤده‌وله‌تى و ب ڕێیا وه‌لاتێ هه‌ڤپه‌یمان یان باشتر بێژین بنده‌ستێ خوه یێ وه‌كى مه‌غۆلستان ل ناڤه‌راستا سه‌دێ بیستێ تنێ كارته‌كا فشارێ بوویه ل سه‌ر هه‌ڤڕكێ خوه یێ سه‌ره‌كى، ئانكۆ ئه‌مریكا.
هندى فره‌نسایه، پشتى ده‌یناندنا نه‌خشه و سنۆرێن نوو ل ده‌ڤه‌رێ ئاگرێ د ناڤبه‌را كوردان ل گه‌ل نه‌ته‌وه‌یێن دۆرماندۆر و نه‌خاسمه عه‌ره‌بان خۆشكریه و ب تایبه‌ت ژى بۆ راگرتنا به‌لانس و هه‌ڤسه‌نگیێ د ناڤبه‌را وان ل ده‌ڤه‌رێن ده‌ستهه‌لاتا خوه هه‌مى رێكه‌ك تاقیكریه.
هندى ئه‌ڵمانیایا جه‌نگێ جیهانیێ دوویێ بى بۆ هنده‌ك به‌رژه‌وه‌ندیان، بزاڤێن خوه ل كوردان نێزیككرنێ كرینه و تنێ و وه‌كى گه‌له‌كێن دیتر وه‌كى كارته‌كێ ل دژى هه‌ڤڕكێن خوه بكارئیناینه.
هندى به‌ریتانیا یا ئه‌نگلۆساكسۆنه ژپێخه‌مه‌ت پاراستنا به‌رژه‌وه‌ندیێن خوه ژ یاریكرن ب چاره‌نڤیس و دۆزا كوردى بۆ خوه مژوولاهیه‌ك مه‌زن دروستكریه. هه‌رده‌م د وى بابه‌تى دا هلكێشان و داكێشان یا پێكرى ل دووڤ ویست و حه‌زا خوه. ئه‌ڤ وه‌لاته به‌رى هاتنا ئه‌مریكا بۆ ناڤ هه‌ڤكێشێن سیاسیێن ده‌ڤه‌رێ مه‌زنترین ئاسته‌نگ بوو ل به‌ر گه‌هشتنا ده‌نگێ زه‌لالێ كوردان بۆ جیهانا ده‌رڤه و بۆ ڤێ چه‌ندێ هه‌ر پرۆپاگنده و ڕێكه‌ك جه‌ڕباندیه. هه‌تاكۆ بزاڤێن كوردان ل ناڤ خه‌لكێ جیهانێ ب بزاڤێن ئاینى و … ناڤێن پشكه‌فتى و كلاسیكیێن هه‌ڤشێوه دایه‌ناسین، ل ده‌مه‌كى كو هه‌ر وى وه‌لاتى و ل جهێن دیتر و بۆ به‌رژه‌وه‌ندیێن خوه پشته‌ڤانیێن بێ وێنه ل بزاڤێن ئایینى دكرن و نموونه ژى وه‌هابیزم و ئیخوانیزم و به‌هائیزم و سه‌یهۆنیزم و … هتد، بووینه كو هنده‌ك ژ وان بزاڤێن رادیكالى و توندهاژۆ بووینه.
پشكداریا وى وه‌لاتى د په‌یماننامه‌یێن جوداجودایێن نێڤده‌وله‌تى و نموونا هه‌رى زیندى ژى سه‌عدئاباد مه‌زنترین به‌لگه‌نه ڤێ چه‌ندى نیشاندده‌ن، ژ بلى دژاتیكرنا ئه‌و شۆڕه‌شێن كورد تێدا گه‌له‌ك ل ئارمانجێن خوه نێزیك دبین وه‌كى شێخ مه‌حموودى و شۆڕه‌شا ئێكێ یا بارزان ل چه‌رخێ بیستێ.
به‌ریتانیایێ هه‌مى ده‌مه‌كى ژپێخه‌مه‌ت پاراستنا سۆزا خوه و پێداگرى ل سه‌ر ئێكپارچه‌یا وه‌لاتێن كو كورد تێدا بنده‌ست و نه‌خاسمه ئێراقا نوو، یا ڤیاى كورد لاواز و په‌رته‌وازه و شه‌پلى بن، هه‌تاكو هه‌كه ب نرخێ كوشتن و جینۆسایدا وان بیت. پشتى هاتنا ئه‌مریكا ژى بۆ ناڤ هه‌ڤكێشه‌یێن سیاسى ل ده‌ڤه‌رێ و نه‌خاسمه د ده‌رگه‌هێ هنده‌ك وه‌لاتێن ڤێ ده‌ڤه‌رێ، چ ئه‌وێن عه‌ره‌ب و ژ كه‌رب یان ترسا شێعه و ئیرانێ ئه‌و رێك بۆ خۆشكرى، و چ ئه‌وێن نه‌عه‌ره‌ب یێن ژ ترسا عه‌ره‌ب و مۆسلمانان پشتا خوه ب رۆژئاڤاڤه گرێداى، هێشتانێ ژى باندۆره‌ك مه‌زن یا ل سه‌ر بڕیارێن چاره‌نڤیسسازێن ده‌ڤه‌رێ و نه‌خاسمه ژى بابه‌تێ گرێداى ب كوردان ڤه یا هه‌یى. مه‌زنترین به‌لگه ژى بۆ ڤێ گۆتنێ دژاتیكرنا وى بى بۆ ریفراندۆما سه‌ربخۆیا كوردستانێ بى. ئه‌و كارێ ب باوه‌را گه‌له‌ك بسپۆر و شه‌هره‌زایان باشترین و دروسترین و دیمۆكراسیترین و ئاشتیخوازانه‌ترین رێك بى و نه‌ته‌وێ كورد ب هه‌مى ئۆل و لایه‌نانڤه ب نێزیكى (93%) ده‌نگ بۆ ئازادیێ و سه‌ربخۆیێ دا و نیشاندا ئه‌ڤه هیڤى و خه‌ونا هه‌ر كورده‌كیه. به‌لێ به‌ریتانیا ب ڕێیا پشته‌ڤانیا هنده‌ك كه‌س و لایه‌نان ل كوردستانێ، ئه‌وێن تێهنى پاره و ده‌ستهه‌لاتێ و شووشتى ژ بهایێن ئێكگرتن و ئێكرێزیا نه‌ته‌وه‌یى بین و ده‌یناندنا كه‌نالێن پێشكه‌فتى و راگه‌هاندنه‌كا تژى زڕنابێژێن بناڤۆده‌نگ، و گرێدانا وان ب خوه و حوكمه‌تا ژبه‌رئێكچوویا به‌غدایێ و خه‌لكێن دیترێن هاوكۆف ل كوردستانێ و ده‌ڤه‌رێ و جیهانێ، شیان وێ ئاسته‌نگا نه‌شیاى ل ده‌مێ ئه‌نجامدانا وێ بكه‌ن، تۆلا خوه ل هه‌مى وان كه‌س و لایه‌نانڤه بكه‌ن یێن پشكدارى د سه‌رخستنا وێ پرۆسا جهێ شانازیێ د هه‌مى دیرۆكا كوردان دا، ڤه‌كه‌ن. ئه‌وى وه‌لاتى ب ڕێخستنا خیانه‌ت و كاره‌ساتا 16 ئۆكتۆبه‌ر نیشان دا بۆ سه‌رنه‌گرتنا خه‌ونا كوردان ئاماده‌یه ده‌ستێ خوه بدته مه‌زنترین دوژمنێ خوه و ئه‌و ژى ئیرانه. ب ڤێ ئێكێ چه‌ند ئارمانج بده‌ستڤه‌ئینان:
ئێكه‌م: شكستئینان ب سه‌رگرتنا ئێكجاریا ریفراندۆمێ و چوونا وێ ل سه‌ر سكه‌یێ خوه یێ ئاسایى.
دووهه‌م: وه‌سا دانه‌دیاركرن كو كاره‌ساتا 16 ئۆكتۆبه‌ر به‌رهه‌مێ ریفراندۆم و بزاڤێن “جۆداخوازیا” كوردستانیان و سیاسه‌تا بارزانیه.
سێیه‌م: تۆلڤه‌كرن ل جه‌نابێ سه‌رۆك بارزانى و بارزانیان و بارزانیدۆستان و بارزانیپه‌رستان بى، چونكى هێشتا برینێن شۆره‌شا بارزان ل نك وان نه‌كه‌وینه.
وى وه‌لاتى باش زانیبى هێدى سه‌رۆك بارزانى یێ بیه هێڤێنێ ئێكگرتن و ئێكرێزیا كوردان بۆ گه‌هشتن ب ئامانجه‌كا نه‌ته‌وه‌یى و ژ به‌ر ڤێ چه‌ندێ گۆهێ وى وه‌لاتى ل هندێ نینه كا ب چ نرخه‌كى و ژناڤچوونا كێ ئه‌و تراژێدیا بدووماهیك ئێت، یاكو ب پشتگیریا وێ بۆ هه‌ر كه‌س و لایه‌ن و وه‌لاته‌كى بیت یێن دژاتییا جه‌نابێ سه‌رۆك بارزانى و رێبازا وى دكه‌ن، و 16 ئۆكتۆبه‌ر ژێ په‌یدا دبیت. ب دیتنا وى وه‌لاتى تنێ ئه‌ڤ سه‌ركرده‌یه‌یه هزرێ د به‌رژه‌وندى و ئارمانجێن پیرۆز و بلندێن نه‌ته‌وه‌یێ خوه دكه‌ت و د ڤێ رێیێ دا گوهێ خوه ناده‌ته هیچ تشت و كه‌سه‌كى تنێ نه‌ته‌وه‌یێ خوه نه‌بیت.
دیاره وى وه‌لاتى هه‌مى شیانێن خوه بۆ ڤێ مه‌ره‌مێ مه‌زاختن و كاودانێن سیاسى و ئابوورى و سایكۆلۆژى ژى بۆ هندێ كوردستانى زوو ڤێ هزرا تڕۆهات و بێ بنه‌ما باوه‌ر بكه‌ن، یا گۆنجاى بى و نه‌خاسمه پیلان وه‌سا هاتبیه داڕشتن هێدى چ ده‌رفه‌ت بۆ راستیا نه‌مابى.
به‌ریتانیا ژبیرنه‌كربى ل چه‌رخێ بیستێ بازرانى ئاسته‌نگێن به‌ر سینگێ پیلانێن وێ ل كوردستانێ بووینه. بێگۆمان وان ب 16 ئۆكتۆبه‌رێ تۆلا هینگى ڤه‌دكر و خیانه‌تكار ژى دبه‌رهه‌ڤ و ل پلێ بین. گه‌له‌ك وه‌لاتێن هه‌ڤپه‌یمانى ل شه‌ڕێ داعشێ ژ بلى كو د بنه‌ڕه‌تدا بنده‌ستێن وى وه‌لاتینه، نه‌خاسمه یێن سه‌ر ب تاخمێ كۆمۆنوێلس، د ڤێ پیلانێ دا بێ به‌هر نه‌بین. (UN) ژى تنێ بووكه‌كا شووشه‌یى و لاستیكى بى د ده‌ستێن وه‌لاتێن زلهێز دا و نه‌خاسمه به‌ریتانیا ئه‌نگلۆساكسۆنى.
ته‌هاكو وه‌لاتێ ئه‌مریكا ژى د سیاسه‌تێدا ل بن بانۆرا وان كه‌سان بى ئه‌وێن د ڤێ پیلانێ رۆل هه‌ى و ب مه‌لیارها دۆلار ده‌ستكه‌تن و چوون ل وه‌لاتێ خۆ پالدان و سه‌د سالا ژى شۆل بكه‌ن هند ده‌ست ناكه‌ڤت و سه‌د سالا بخۆن ژى بدووماهیك نه‌ئێت. یێ خوه‌لى ب سه‌ر مان كورد، و سه‌رشۆڕى و شه‌همزارى دیرۆكێ و
كۆڕێن زڕده‌یكێ ژى خیانه‌تكار و زڕنابێژێن وان.
سیاسه‌تا ئه‌مریكى د ڤێ پیلانێ دا راستیه‌ك نیشاندا ئه‌و ژى لاوازیا وێ بى ل هه‌مبه‌ر هه‌ڤڕكێن خوه د جیهانا ئیسلامى و نه‌خاسمه ئیران و توركیا. پشتگرێدانا وى وه‌لاتى ب چه‌ند كه‌سێن لاواز د هه‌ڤپه‌یمانیا دژى تیرۆرێ ل ده‌ڤه‌رێ، ئه‌و لاوازى و سستى و خاڤى سه‌لماند و كورد ژ وان بێ هێڤى مان.
هه‌كه ل شه‌ڕێ چالدێران كورد بینه قۆربانیێ سه‌فه‌وى و عوسمانیان، ل كه‌ركووكێ كورد بینه قوربانیێ هه‌ڤڕكیا جیهانا ئیسلامى و مه‌سیحیه‌تێ.
هه‌رچه‌نده خواندنا هه‌ڤكێشه‌یێن سیاسى ژبه‌ر روودانا تشتێن ژنه‌شكافى ب زه‌حمه‌ته و هه‌تاكو وه‌لاتێن زلهێز ژى نه‌شێن پێشبینیان بكه‌ن، لێ پێدژیت كوردان شانسه‌كێ دیترێ ماى و ئه‌و ژى سه‌رشێتیا هنده‌ك سه‌ركردێن ده‌ڤه‌رێ و جیهانێ یه، كو ب ئه‌نجامدانا ئۆپراسیۆن و یان كریارێن سه‌یر و سه‌مه‌ر و هلكرنا ئاگرێن شه‌ڕى و گوهۆڕینا كه‌س و كاربده‌ست و سیاسه‌ت و پلانێن خوه، دبیت خوه تووشى جۆره‌كێ دفنبلندیێ بكه‌ن و هنده‌ك جاران ژى ئه‌و سه‌ركرد ببنه ئه‌گه‌رێ هندێ سه‌رێ خوه بخۆن یان ژى زۆڵم و زۆرداریێ بگه‌هیننه ئاسته‌كى “وه‌ریسێ وێ ل جهه‌كێ زراڤ ڕا بپچت”، و ده‌ڤه‌ر به‌ره‌ف شه‌ڕه‌ك مه‌زنتر د ناڤبه‌را زلهێز یان نه‌ته‌وه‌یێن بالاده‌ست و دفن بلند بچت و پارچه‌بوونێ بدووڤ خوه دا بینت.
*پرۆفیسۆرێ ه. /بسپۆرێ زانستێن سایكۆلۆژى و په‌روه‌رده‌یى/فاكۆلتییا په‌روه‌رده/ زانینگه‌ها زاخۆ
