دیاره كۆ دێ ترك چنه هلبژارتنێن پێشوه‌خت
وه‌لاتێ كۆ پارچه‌یا كوردستانێ یێ هه‌ری مه‌زن و نفوسا كوردانیا هه‌ری زێده دگره ناڤ خوه، دكه بكه‌ڤه به‌ر ئالۆزیه‌ك سیاسی یا نوو. ئه‌ڤ ئالۆزیا سیاسی دكاره قه‌یرانه‌كه ئابۆری ژی دگه‌ل خوه بینه. پشتی هلبژارتنا سه‌رۆكێ پارلامه‌نتۆیا تركان، هێژ باشتر دیار بوو كۆ، هه‌ر دچه دژبه‌ریێن د قادا سیاسییا تركان ده خورتتر دبن؛ ریا “لهه‌ڤكرن و دیالۆگێ” ژی كێمتر تێ دیتن.
د داویا هه‌فته‌یا بۆری ده، پشتی هلبژارتنێن گشتی، د هلبژارتنا سه‌رۆكێ پارلامه‌نتۆیا تركان ده، هه‌ر پارتیه‌كێ (AKP، CHP، HDP، MHP) نامزه‌تێ خوه نیشان دا، د ئه‌نجامێ ده د چه‌رخا چارێیا ده‌نگدانێ ده نامزه‌تێ AKP-یێ عسمه‌ت یلماز ته‌نێ ب ده‌نگێن پارتیا خوه، ب ٢٥٨ ده‌نگان هات هلبژارتن بۆ سه‌رۆكاتیا پارلامه‌نتۆیێ. هه‌ر چار پارتیان نه‌كارین “تفاقه‌كێ” ل سه‌ر نامزه‌ته‌كێ بكن.
پارتیا نیژاتپه‌ره‌ست MHP-ێ د چارخا چارێ ده ده‌نگێن خوه ب شێوه‌یه‌كێ “به‌تال” ب كار ئانین. گه‌له‌ك ئالیان هێڤی دكر كۆ MHP-CHP-HDP پشتگریێ بدن ده‌نز بایكالێ نامزه‌تێ CHP-ێ دا كۆ ئه‌و ل دژییێ AKP-ێ بسه‌ر بكه‌ڤه. لێ MHP-ێ هه‌ڤكاریه‌كا ب ڤی ره‌نگی ره‌ت كر و برێڤه‌برێن وێ ب ئاوایه‌كی فه‌رمی گۆتن: “هه‌ر لهه‌ڤكرنه‌كا كۆ HDP د تێ ده هه‌به، ئه‌م ب ت ئاوایی د ناڤ ده جه ناگرن. ” نامزه‌تێ MHP-یێ سه‌رۆكاتیا پارلامه‌نتۆیێ ئیحسان ئه‌كمه‌له‌ددنێ د هلبژارتنێن سه‌رۆككۆماریێ ده نامزه‌تێ CHP و MHP-ێ بوو. له‌وما MHP-یێ د ڤێ مژارێ ده گازند ژ CHP-ێ كر و گۆت چما ئه‌و وێ هه‌ماهه‌نگیێ ناكن یا كۆ د هلبژارتنێن سه‌رۆك كۆماریێ ده بوویی.
ژ ٨٠ پارلامه‌نته‌رێن HDP-ێ ٥٠-یان ژی د چه‌رخا ده‌نگدانێ یا چارێ ده ده‌نگێ خوه دان نامزه‌تێ CHP-ێ، ده‌نز بایكالێ كۆ ب سكانداله‌كیا په‌ونه‌دنیێن جنسی ژ به‌ریا چه‌ند سالان ژ سه‌رۆكاتیا CHP-ێ كه‌تبوو. لێ بایكال ب سه‌ر نه‌كه‌ت. هه‌لبه‌ت ده‌نگدانا ٥٠ HDP-یێن ده‌نگێ خوه دایین بایكال بالكێش بوو. هه‌ر ژ HDP-ێ، ٢٠ پارلامه‌نته‌ران ژی ده‌نگێن خوه ب ئاوایه‌كێ “به‌تال” ب كار ئانین؛ ئه‌ڤ ژی بالكێشیه‌ك دی بوو. له‌وما ئه‌ڤ ده‌نگێن “به‌تال”یێن HDP-ێ ئیشاره‌تێ ددن كۆ ئه‌و ژ CHP-یێ ب دوورن. ئه‌و ٢٠ ده‌نگێن “به‌تال”یێن HDP-یێ چێتر دكارن نێزیكی AKP-یێ بن.
CHP-HDP-ێ هه‌لوه‌ستا MHP-ێ د هه‌قێ بكارانینا ده‌نگان ده وه‌كی هه‌ڤكاریه‌كا AKP-ێ هه‌سباندن، ئیشاره‌ت ب وێ یه‌كێ كرن كۆ AKP و MHP دكارن ب هه‌ڤ ره حكوومه‌ته‌كا كۆالسیۆنێ ژی ئاڤا بكن.
لێ ئاخافتنێن به‌رپرسیارێن AKP و MHP-یێیێن د هه‌قێ ئاژه‌نده‌یا سیاسی ده هه‌ر دچه وان ژ هه‌ڤ دوور دخه. ده‌ستهلاتدارێن AKP-ێ دبێژن دكاره فۆرمول ئانژی ناڤێ “پرۆسه‌سا چاره‌سه‌ریێ” بێ گوهۆرتن لێ وه‌كی خه‌ته‌ك ئه‌ساسی ئه‌م ده‌ست ژ پرۆسه‌سا چاره‌سه‌ریێ به‌رنادن. MHP ژی ب ئاوایه‌كی توند ل همبه‌ری ڤێ ده‌ردكه‌ڤه و دبێژه دڤێ پرۆسه‌سا چاره‌سه‌ریێ ب ێكجاری بێ ته‌رك كرن. ئه‌ڤ ژی ریا ل هه‌ڤكرنا وان زه‌یف دكه.
ئیحتمالا كۆ AKP دگه‌ل CHP ئانژی HDP-ێ ل هه‌ڤ بكه هێژ هه‌یه. لێ ئه‌ڤ ئۆپسزیۆن ژی گه‌له‌ك زه‌یفتربوویه، ل گۆری رۆژێن ژ به‌ریا هلبژارتنا سه‌رۆكێ پارلامه‌نتۆیێ. ژ به‌ر كۆ پارتیێن “ئۆپۆزیسیۆنێ” دبێژن نه راسته كۆ هه‌م سه‌رۆكاتیا ئۆرگانا یاسادانینێ (پارلامه‌نتۆ) و هه‌م ژی سه‌رۆكێ ئۆرگانا برێڤه‌برنێ (حكوومه‌ت) د ده‌ستێ AKP-ێ ده به.
رێكاره‌ك دییا كۆ گۆتووبێژ ل سه‌ر تێن كرن ئه‌وه كۆ د پاییزا پێشیا مه ده، هلبژارتنێن پێشوه‌خت بێن كرن.
هلبژارتنێن پێشوه‌خت بێن كرن دێ چ گوهۆرتنه‌كه ژیا نها زێده‌تر ده‌ركه‌ڤه پێش نه دیاره. لێ حه‌سابێ AKP-ێ ئه‌وه كۆ ئه‌نجامێن هلبژارتنا نها، ترسه‌ك بۆ خه‌لكێ چێكریه كۆ ده‌ما هلبژارتن ژ نوو ڤه بێن كرن، دێ ده‌نگێن وێ زێده ببن و هه‌ری كێم دێ بكاره ب سه‌رێ خوه حكوومه‌تێ ئاڤا بكه. ئه‌ڤ رێكار چه‌ند راستبینه، نه دیاره.
ژ ناڤ AKP-ێ ژی دكاره “باسكه‌ك نوو”یێ سیاسی ده‌ركه‌ڤه. هه‌ر وه‌كی كادرێن كۆ ژ پارتیا نه‌جمه‌ددن ئه‌ربه‌كانی، ژ فازیله‌تێ قه‌تیایین و AKP دامه‌زراندن و ب سه‌ركه‌تن، دكاره باسكه‌ك نوو ژ ناڤا AKP-یێ ژی ده‌ركه‌ڤه. دێ باسكه‌ك وه‌ها ده‌ربكه‌ڤه ده‌رنه‌كه‌ڤه ئه‌و تشته‌ك دییه. ره‌ڤه‌بره‌كه سه‌ره‌كه‌یێ AKP-یێ نومان كورتولموش دبێژه، “هلبژارتنێن گشتی بۆ گۆت ده‌ستنمێژا خوه ژ نوو ڤه بگرن و پاشێ وه‌رن، ئه‌م ژی دێ ده‌ستنمێژا خوه نوو بكن. ” ڤێجا “ده‌ستنمێژا نوو”یا AKP-یێ دێ چبه ئه‌م نزانن.
وه‌كی ل ژۆر ژی ئیشاره‌ت پێ هاتی كرن، ئیشاره‌تێن كۆ هه‌ڤكاریه‌كا گشتییا كۆ بكاره حكوومه‌ته‌كه مایینده ئاڤا بكه د ناڤ پارتیێن سیاسییێن تركان ده خویا ناكن. ئیشاره‌تێن هه‌نه پر قه‌لسن. له‌وما ب ئاوایه‌كی گشتی ئاسۆیێ سیاسییێ تركیه‌یێ مژگرتیه خویا دكه. بڤێ-نه‌ڤێ دێ كارگه‌ریێن ڤێ مژگرتنا سیاسی ژ ئالیێ ئابۆری و ئه‌وله‌كاریێ و كۆنفلیكتێن جڤاتی ده ژی خوه بدن ده‌ر.
ئه‌ڤ “ئالۆزیا” سیاسی دكاره ببه سه‌ده‌ما قه‌یرانه‌ك ئابۆری ژی. ده‌ما قه‌یرانا ئابۆری چێبه، دكارن پێگر و ژێده‌رێن ده‌ستهلاتێ و پێكانینا حكوومه‌ته‌كا خورت ژی هێژ قه‌لستر ببن. دكاره رێ ل به‌ر توندووتوژیێن جڤاكی ژی ڤه‌كه. هه‌یا دكاره ببه سه‌ده‌م كۆ داعش ژی ل توركیا خورت ببه.
هه‌لبه‌ت ئه‌ڤ هه‌می ئیحتمالن. ئه‌ڤ نه‌زه‌لالیا گشتی ب خوه ره ده‌رفه‌تێن نووكرنا “سیسته‌مێ” ژی تینن. لێ گۆتنه‌كا كوردان هه‌یه دبێژن “كا ئاقل؟” هه‌ر وه‌كی ئاقل نها پیچه‌كێ ژ قادا سیاسیا تركان هاتی ب دوور خستن.
ژ ئالیێ دی، سه‌رۆك كۆمارێ توركیایێ ره‌جه‌پ تایب ئه‌ردۆغان ژ به‌ریا نها چه‌ند رۆژه‌كێ گۆت: “هه‌ر به‌ده‌لێ وێ چ دبه بلا ببه ئه‌م رێ نادن كۆ، ده‌وله‌ته‌ك كوردی ل باكورێ سوریه‌یێ ل سه‌ر باشورێ سینۆرێ مه بێ ئاڤا كرن. ” ئاماده‌هیێن ئه‌سكه‌ری ژی بۆ ڤێ نێرینێ تێن كرن و گرانیه‌ك ئه‌سكه‌ری ژی بۆ ڤێ هاتیه ڤه‌گوهۆستن. ئه‌ڤ نێرین ژی دكاره سه‌رێ تركان بێخه به‌لایه‌كه نوو ده، هه‌م ببه سه‌ده‌ما تێكچوونا سیاسه‌تا ناڤخوه و هه‌م ژییا نێڤده‌وله‌تی ژی.
له‌وما ژ ئالیێ په‌یوه‌ندیێن ناڤنه‌ته‌وه‌یی ڤه ژی تام د ده‌ما سه‌رووبنبوونا “سیسته‌ما سیكه‌س-پیكوت” ده‌یا رۆژهلاتا-نێڤێن ده، دێ ده‌وله‌تا ترك ب گشتی سیاسه‌ته‌كه چاوا بمه‌شینه، به‌ر ب كوو ڤه بچه؟ پرسا سه‌ره‌كه‌یه و هه‌می رێ و رێبارێن وێ ژی وه‌كی ب مژ و دوومان خوه‌یا دكن.
