دیرۆكا دامه‌زراندنا پارتێن سیاسی ل ئه‌مریكا
ئێك ژ به‌رهه‌مێن مودێرنیته دامه‌زراندنا پارتێن سیاسی یه، هه‌لبه‌ت ب رامانا كۆنسێپتا هه‌ڤچه‌رخ. ل سه‌ر ئاستێ جیهانی بۆ جارا ئێكێ پارتێن سیاسی ب شێوه‌كێ گشتی پشتی سالێن 1850 ل كیشوه‌رێ ئه‌ورۆپا هاتنه دامه‌زراندنان. بریتانیا ئێكه‌م وه‌لات بوو كو زه‌مینه هاته رۆخساندن بۆ دروستكرنا پارتێن سیاسی، ل سه‌دێ 17ێ (توری و ویگی) وه‌ك دو سه‌ندیكا د ململانێ دا بوون كو ل سه‌ر بنه‌مایێ فان هه‌رد سه‌ندیكایان دا پارتێن ئه‌ڤرۆ یێن محافزین و لیبرال ل سه‌دێ 19ێ هاتنه راگه‌هاندن. دیرۆكا دامه‌زراندنا پارتێن سیاسی ل ئه‌مریكا دزڤریته‌ڤه بۆ پشتی راگه‌هاندنا سه‌ربه‌خوه‌یا ئه‌مریكا ل 1776. دامه‌زراندنا هه‌ردو پارتێن سیاسی ل ئه‌مریكا، كۆماری و دیمۆكرات، كو پتر ژ 150 ساله ده‌ستهه‌لاتدارن، ژ به‌رهه‌مێ ناكۆكی و ململانا د ناڤبه‌را بابێن دامه‌زرینه‌رێن ده‌وله‌تا ئه‌مریكا یه كو ب حه‌فت كه‌سان بناڤوده‌نگه. ده‌سته‌كا دامه‌زراندنا ده‌وله‌تا ئه‌مریكا ل گه‌ل وێ چه‌ندێ نه‌بوون كو ل ده‌ستپێكا دامه‌زراندنا ده‌وله‌تا ئه‌مریكا پارتێن سیاسی دروست ببن، چونكو وان باوه‌ر دكر كو پارتێن سیاسی جڤاكێ پارچه دكه‌ن. بۆ نموونه: جۆرج واشنگتون، ئێكه‌م سه‌رۆكێ ئه‌مریكا، ل 1796 جه‌ماوه‌رێ ئه‌مریكا هشیار كر ل هه‌مبه‌ر دروستبوونا پارتێن سیاسی.
ئێكه‌م پارتا سیاسی ل ئه‌مریكا پارتا فدرالیست بوو كو ل 1787 ل ژێر سه‌ركرداریا ئه‌لكسانده‌ر هامیلتوون هاته دامه‌زراندن. ئه‌ڤ پارته زۆرتر ل ژێر باندۆرا بازرگانێن باكۆرێ ئه‌مریكا، ئه‌ریستۆكرات، خێزانێن زه‌نگین و خودان كۆمپانیان دهاته برێڤه‌برن، هه‌روه‌سا حوكمه‌تا بریتانیا زۆر پشتگیریا ڤێ پارتێ دكر. ئێك ژ ئارمانجێن ڤێ پارتێ داكۆكیكرن ل سه‌ر هه‌بوونا حوكمه‌ته‌كا ب هێزا ناڤه‌ندی بوو، چونكو ویلایه‌تێن وی سه‌رده‌می لاواز بوون كو سیسته‌مێ نه‌مه‌ركه‌زی په‌یره‌و بكه‌ن. چونكو پارته‌كا جه‌ماوه‌ری نه‌بوو و هه‌می كه‌سان ماف نه‌بوو ده‌نگان بده‌ن دژبه‌رێن ڤێ پارتێ ل 1796ێ ل ژێر رێڤه‌به‌ریا تۆماس جێفرسون پارتا دیمۆكرات-كۆماری دامه‌زراند. پشته‌ڤانێن ڤێ پارتێ زۆرینا ته‌خا هه‌ژار، كرێكارێن كۆمپانی و جۆتیاران، پرۆتیستانتان بوون و هه‌لبه‌ت داخبار بوون ب سه‌رهه‌لدانا فه‌ره‌نسا. په‌یره‌وكرنا سیسته‌مێ نه‌مه‌ركه‌زی بوو ویلایه‌تان ئارمانجا سه‌ره‌كیا ڤێ پارتێ بوو. د ده‌نگدانا 1800 ڤێ پارتێ زۆرینا ده‌نگان بده‌ستڤه ئانین و ب ڤی ئاوای هه‌تا 1828ی حوكمه‌تا ئه‌مریكا ل ژێر ده‌سته‌لاتداریا پارتا دیمۆكرات ـ كۆماری دا بوو.
ناكۆكیێن دژوار، ب تایبه‌ت ژهۆلێ راكرنا كۆله‌داریا ره‌شپیستان، د ناڤبه‌را سه‌ركردێن پارتا دیمۆكرات ـ كۆماری بوو ئه‌گه‌رێ پارچه‌بوونا ڤێ پارتێ. ل 1828 ناڤێ پارتا دیمۆكرات ـ كۆماری بوو پارتا دیمۆكرات و سه‌ركردێن دین یێن ڤێ پارتێ ب هه‌ڤكاریا پارتا فیدرالیست پارته‌كا نوو دامه‌زراند ب ناڤێ پارتا كۆماریا نیشتیمانی. كێشا كۆله‌داریێ و سنۆرێ مافێن ویلایه‌تان نه ب تنێ بوو ئه‌گه‌رێ شه‌ڕێ ناڤخوه ل 1861 ـ 1865 به‌لكو بوو ئه‌گه‌رێ دروستبوون و پارچه‌بوونا پارتێن سیاسی. پارتا دیمۆكرات بوو دو پشكان هاته پارچه‌كرن: پارتا دیمۆكراتا باكۆر دژی كۆله‌داریێ بوو و پارتا دیمۆكراتا باشۆر ل گه‌ل هه‌بوونا كۆله‌داریێ بوو. چونكو پارتا كۆماری كو ل 1854 هاتیه دامه‌زراندن دژی هه‌بوونا كۆله‌داریێ بوو ل ده‌نگدانا 1860 ب هاریكاریا ئه‌براهام لینكۆلن زۆرینا ده‌نگان بده‌ست خست و نه ب تنێ حوكمه‌ت ل ژێر ركێفا دیمۆكراتان ده‌رخیست به‌لكو سنۆرێ د ناڤبه‌را باكۆر و باشۆری راكر كو ئه‌ڤ سنۆره د شه‌ڕێ ناڤخوه‌یێ ئه‌مریكا دا دروست ببوون. پشتی شه‌ڕێ ناڤخوه‌یێ ئه‌مریكا پارتا دیمۆكرات ب ئێك گرت به‌لێ بوو ده‌مه‌كێ درێژخایه‌ن یا لاواز بوو. پارچه‌بوونا پارتا دیموكرات، ژ هۆلێ راكرنا كۆله‌داری و هه‌بوونا سیسته‌مه‌كێ ب هێزێ نه‌مه‌ركه‌زی بۆ 50 ویلایه‌تان بوو ئه‌گه‌رێ ده‌سته‌لاتداریا ده‌هان سالان یا پارتا كۆماری. هه‌لبه‌ت سیسته‌مێ پارتایه‌تی ل ئه‌مریكا سیسته‌مه‌كێ فره ـ حزبی یه به‌لێ ئه‌ڤ هه‌ردو پارته بالاده‌ستن. هه‌یمه‌نا پارتا كۆماری و دیمۆكرات ل سه‌ر سیاسه‌تا جیهانی زۆر یا بالاده‌سته و زانیاریێن خالێن جودا د ناڤبه‌را ڤان هه‌ردو پارتان دا دێ زۆر ب مفا بیت.
