دیمه‌نێن ژین و ژیارا ئاوارێن چادرگه‌ها مێردینێ
خالد ئه‌حمه‌د بادى
ئه‌گه‌ر سه‌حا دیرۆكا هه‌ر ملله‌ته‌كى بكه‌ین بێگومان ب ده‌هان دیمه‌نێن باش و خراب و خۆش و نه‌خۆش دێ بینین و دێ د وان دیمه‌نان دا دیار بیت كو ئه‌ڤ دیمه‌نه راستیه‌ك یا روى دا، ل كوردستانێ ب ده‌هان دیمه‌نێن خویناوى و نه‌خۆش ل سه‌ر ملله‌تێ كورد هاتینه سه‌پاندن ژ لایێ دژمنێن ملله‌تێ كورد ڤه كو ب درێژیا دیرۆكێ ده‌ستهه‌لاته‌كێ تاكره و و پرى زۆردارى و دژمنكارى ل سه‌ر ملله‌تێ كوردێ به‌له‌نگاز گێرایه كو تێدا هه‌مى جۆرێن زولم و زوردارى و تالانكرن وێرانكرن و گرتن و كوشتن و ئه‌نفال و ئاواره‌یێ دژى ملله‌تێ كورد بكارئینایه. هنده‌ك ژ ڤان دیمه‌نێن مه باس لێ كرى ل سالا (1988)ێ بریارا هه‌وێن ئه‌نفالان ژ حوكمه‌تا عیراقا خوینمێژ و ئه‌ژده‌ها ده‌ركه‌فت دژى ملله‌تێ كورد كو ب هزاران خێزان و خه‌باتكه‌ر به‌ر ب سنۆرێن تركیا و ئیرانێ كه‌فتنه كاروانى و چاره‌نڤێسه‌كێ به‌رزه و پشكه‌كێ زۆر بوونه ئاواره و ل تركیا و ل ناڤ كه‌مپ و چادرگه‌هان دا ئاكنجیبوون كو رۆژانه ژیانه‌كا سه‌خت و دژوار دبره سه‌ر د ده‌ستێن جه‌ندرمه و میت و تیم ئوزال و كارگێرى یا چادرگه‌هێ دا و د ڤان خالێن خوارێ دا دیمه‌نێن سه‌خت و نه‌خۆشێن ژین و ژیارا ئاوارێن چادرگه‌هێن تركیا ب تایبه‌ت چادرگه‌ها مێردینێ دیار كه‌ین و زۆر یا فه‌ره ئه‌ڤ دیمه‌نه هه‌مى ببنه سیناریۆ و چیرۆك و فلم و ب شێوه‌كێ باشتر و به‌رچاڤتر ئه‌ڤ خه‌باتا پیرۆز بمینیت و بۆ به‌ره‌باب و نفشێن داهاتى ژی بهێنه نیشادان دا كو دیرۆكا ملله‌تى خوه ژبیر نه‌كه.
ـ خوارن و ڤه‌خوارن.
ل ده‌سپێكێ خوارنا ئاوارێن چادگه‌ها ماردینێ یا ب كۆم بۆ و حوكمه‌تا توركیا و كارگێریا چادرگه‌هێ خوارنا ئاماده ددا مه كو ئاڤكه‌كا رۆهن و زه‌لال و بێ تام و ره‌نگ بۆ و هه‌ر خێزانه‌كا ژچه‌ند كه‌سان پێكهاتبا دو كه‌چكێن ئافكێ ددانێ و هه‌ر (6ـ7) كه‌سان ب تنێ سه‌مۆنه‌ك ددایێ تێرا كربایه یان نه ئارێشا ئاواران بۆ دیسا ده‌ركه‌فتن ژ جادرگه‌هێ نه‌بوو ئه‌و هاریكاریێن ژ ده‌رڤه دهاتن ب چ ره‌نگان رێك نه ددا بیننه د ناڤ چادرگه‌هێ دا.
• سۆته‌مه‌نى بۆ ئاماده‌كرنا خوارنێ.
حوكمه‌تێ خوارنا ئاماده ژ ئاواران برى و ئازۆقه ددا و هه‌ر خێزانه‌كا ئاواران پشكه‌كێ كێم یێ ئازۆقه‌ى ددایێ بۆ هه‌ر هه‌یڤه‌كێ لێ ئاگر نه‌بوو خوارنێ ل سه‌ر ئاماده بكه‌ن و هه‌ر خێزانه‌كێ قه‌نینه‌كێ بچووك هه‌بوو و تێرامه نه‌دكر و رۆژانه ئاواره ل سرایا غازێ بوون هه‌تا شه‌ڤێ ژى ل به‌ر سرایێ تاكو قه‌نینه‌كێ بچووك ڤێرا دگه‌هه‌شت داكو خوارنێ ل سه‌ر ئاماده بكه‌ن.
• سوته‌مه‌نى بۆ خوه گه‌رمكرنێ.
ل تركیا ره‌ژى یا به‌رى بكاردئینا بۆ خوه‌گه‌رم كرنێ، چونكو یا ئه‌رزان بۆ، لێ حوكمه‌تێ ب كیلۆیا دار ددانه مه كو هه‌ر خێزانه‌كا چه‌ند كه‌سى با وه‌كو ئێك دهاتنه هژمارتن و هه‌ر سه‌رۆك خێزانه‌كى (250) كغم دارا ددانێ و تێرا نیڤ هه‌یڤێ ژى نه‌دكرن.
ـ سه‌قایێ چادرگه‌ها مێردینێ.
جهێ چادرگه‌ها مێردینێ ل ناڤبه‌را قه‌زا قزلته‌په و باژێرێ مێردینێ دا بوو ل ده‌شته‌كا رویت و پڕى سترى و مار و ئادى بۆ و یا ب ناڤوده‌نگ بۆ ب هر و بایێن ب هێز و دگۆتنێ (ده‌شتا ریحایێ) و پیره‌مێر و ئاكنجیێن وێ ده‌ڤه‌رێ ڤه‌دگێرا كو هر و بایێ ده‌ڤه‌رێ ترومبێلێن بارهه‌لگر دقولپاندن و ڤى بایێ ب هێز ستینێن كاره‌بێ دئێخستن و ب سه‌ر چادران دا دكه‌فتن و ب سه‌رێ ئاوارێن شۆره‌شگێر و خه‌باتكه‌ر دا دهاتنه خوارێ و چادر ددراندن و هنده‌ك جاران ژى ل به‌ر بارانێ و بایێ ب هێز دمان بۆ نموونه ل شه‌ڤه‌كا تارى و پرى باران و هروبایێ ب هێز و دژوارێ زڤستانا چادرگه‌ها مێردینێ ل (22/1/1989) تاكو سپێدێ ماینه هشیار و مه ل شوونا سنگێن چادرێ یێن بچووك و كورت مه سنگێن دارى یێن مه‌زن و درێژ چێ دكرن دا كو خوه ل به‌ر وى بایێ ب هێز بگریت و هه‌تا كو سپێدێ ئه‌و چادرێن ژ به‌رك دچوون و ددریان هه‌مى ب شیژن و بیزان دهاتنه درین و نوو دكرنه ڤه تاكو شیابانه خوه دبن ڤان چادران ڤه بپارێزن ژ سارما زڤستانا دژوار و توز و هه‌وایێ گه‌رما هاڤینێ و ل وه‌رزێ هاڤینێ پلا گه‌رمایێ دگه‌هشته (45ـ50) پلا و بێ ئامیرێن ته‌زى كرنێ و بێ به‌فر و ئاڤته‌زینك و جه‌مه‌د، له‌وما خه‌لكێ ئاواره نه‌چار دبوون ئاڤا گه‌رم ڤه‌خۆن.
ـ ئاریشا ئاڤێ ل ناڤ چادرگه‌هێ.
ئاڤ ژیانه و ئه‌گه‌ر ئاڤ نه‌بیت هه‌لبه‌ت ژیان ژى نابیت ل چادرگه‌ها مێردینێ ئاڤ زۆر یا كێم بۆ ئاڤ ل ناڤ چادرگه‌هێ دابه‌شكر بوو دا ئافره‌ت ب ده‌مژمێران كه‌ڤنه د ناڤ سرایێ دا تاكو دۆلكه‌ك په‌یدا دكر و ل پتریا جاران حوكمه‌تا تركیا و كارگێرى یا چادرگه‌هێ بێ بهانه ئاڤا ڤه‌خوارنێ و یا بكارئینانا رۆژانه ل سه‌ر چادرگه‌هێ دبرى بۆ ماوێ (10ـ15) رۆژان و خه‌لكێ چادرگه‌هێ دا نه‌چار بیت ئه‌و بۆریا ئاڤێ یا كو ل سه‌ر چادرگه‌هێ رابۆرى كون بكه‌ن و ب سه‌دان ته‌نه‌كه و دۆلك دا كه‌ڤنه د سرایێ دا و بۆ ماوێ ده‌هان ده‌مژمێران مینن تاكو ئاڤ دگه‌هه‌شتێ و نه دزانى كا دێ وێ ئاڤێ بۆ چ مه‌ره‌م بكارئینن و جاران بۆ ماوێ (4 ـ 5) كلم دچوون ب پیا تاكو ئاڤ بده‌ستكه‌فتبایه بۆ نموونه شه‌ڤه‌كێ ل (11/7/1989)ماینه ل به‌ر سرا ئاڤێ ل سه‌رێ كه‌مپێ تاكو بانگێ سپێدێ دا و سرا گه‌هشته مه.
• مزگه‌فت و جهێن پاراستنا خوه‌دایى.
ل چادرگه‌هێ مزگه‌فت نه‌بوون (18) مرۆڤ دبێ مزگه‌فت بوون ل چادرگه‌هێ جهێن تایبه‌ت نڤێژێن ب كۆم دكرن و ل رۆژێن ئه‌ینى و بۆ خودبێ هه‌مى یان قه‌ستا گۆره‌پانا سه‌رێ چادرگه‌هێ دكر و هه‌ر ئێكى شه‌ملكا خوه ل گه‌ل خوه دبرن و مامۆستا (مه‌لا عه‌بدولرحمن كانى ساركى) خوتبه‌خوینێ مه بوو و ل زڤستانێ به‌فر و باران ل نڤێژكه‌ران دهاتن و ل هاڤینێ تۆز و گه‌رم بوو.
ـ ره‌وشا ساخله‌میێ ل چادرگه‌ها مێردینێ.
نه‌خۆشخانه‌یه‌كا بچووك ل چارگه‌هێ هه‌بوو و ب تنێ (ئێك) نۆشدار، لێ هه‌بوو ل گه‌ل برینپێچه‌كى و نه‌یێ تایبه‌تمه‌ند بۆ و چاره‌نڤێسێ ڤان ئاوارێن هه‌ژار د ده‌ستێ وى دا بوو و ده‌رمان دكێم بوون و خه‌لكێ مه‌یێ ئاواره داچن ب ده‌مژمێران ل سرا نۆشدارى راوه‌ستن دا چیته دژورڤه هه‌ر زووكا بێ كو فه‌حسا وان نه‌خۆشا بكه‌ت دا جۆره‌كێ ده‌رمانى دده‌تێ و جاران ئه‌و ده‌رمانێ ددانه نه‌خۆشان چ په‌یوه‌ندى ب ئێشێ ڤه نه‌بوو یان ژى شرانقه‌كێ ب تنێ بۆ دانیت سه‌ره‌ده‌ریا خراب ل گه‌ل ئاوارێن خه‌باتكه‌ر دكر و ژ
وى دا بوو و ده‌رمان دكێم بوون و خه‌لكێ مه‌یێ ئاواره داچن ب ده‌مژمێران ل سرا نۆشدارى راوه‌ستن دا چیته دژۆرڤه هه‌ر زووكا بێ كو فه‌حسا وان نه‌خۆشان بكه‌ت دا جۆره‌كێ ده‌رمانى دده‌تێ و جاران ئه‌و ده‌رمانێ ددانه نه‌خۆشان چ په‌یوه‌ندى ب ئێشێ ڤه نه‌بوو یان ژى شرانقه‌كێ ب تنێ بۆ دانیت سه‌ره‌ده‌ریا خراب ل گه‌ل ئاوارێن خه‌باتكه‌ر دكر و ژ به‌ر ڤێ چه‌ندێ بێ باوه‌رى ل ناڤبه‌را نه‌خۆشێن چادرگه‌هێ و نۆشدارێن تركا په‌یدا ببوو، نه‌خۆشان ده‌رمانێن خوه نیشا نۆشدارێن پێشمه‌رگه دكرن و بێ شیره‌تێن وانان بكار و كێمبوونا ده‌رمانان پتر ئێشێن كوژه‌ك و دۆمدرێژ ل ناڤبه‌را ئاواران به‌ربه‌لاڤ ببوون.
ـ جهێن ده‌ستاڤێ د ناڤ چادرگه‌هێ دا.
بێگومان نه‌یا جوانه به‌حسێ هه‌مى دیمه‌نێن كرێت و نه‌جوان بكه‌ین ل ده‌مێ ئاوارێن چادرگه‌هێ پێدڤى ب جهێن ده‌ستئاڤێ هه‌بایه پێدڤى بۆ ده‌مژمێره‌كێ به‌رى وى ده‌مى چووبایه جهێ ده‌ستاڤێ چونكوw.c) ب كۆم چێكربوون و سرایا جهێن ده‌ستاڤێ درێژ دبوو تاكو دگه‌هشته (15ـ20) كه‌سان و خودێ نه‌كربایه ئێشه‌ك په‌یدا ببا ل جه‌م ئاواره‌كى…
ئه‌گه‌ر ئه‌م لێنێرینه‌كێ ل ناڤه‌رۆكا فه‌رهه‌نگا ئاواره‌بوونێ بكه‌ین دێ بینین كو ب ده‌هان جاران و ل پتریا وه‌لاتێن جیهانێ كاروانێ ئاواره‌بوونێ دروست بوویه و ژ به‌ر زۆر پرسان پرسێن سیاسى و له‌شكرى و جڤاكى و كۆمه‌لایه‌تى و.. هتد و هه‌تا نوكه ژی ل هه‌مى جیهانێ ئه‌ڤ دیاردا ترسناك یا به‌ربه‌لاڤه و
لێ باراپتر یا ل ده‌ڤه‌را رۆژهه‌لاتا ناڤه‌راست و ب تایبه‌ت باراپتر یا دیاردا ئاواره‌بوونێ ل كوردستانێ و بوویه به‌هرا ملله‌تێ كورد, چه‌ندین ساله ئه‌ڤ ئاواره زڤرین و هه‌تا نوكه چ بۆ نه‌هاتیه‌كرن و هاتینه پشتگوه هاڤێتن و هه‌كه ب سۆباسنامه‌كێ بیت هه‌ر باشه. خالا دى هه‌ژى گۆتنێ یه بێژین كو هه‌مى ته‌خوتوێژ و چین و ده‌ڤه‌ر هاتنه قه‌ره‌بووكرن ب تنێ ئاوارێن چادرگه‌ها مێردین و دیاربكر و مووشێ ماینه و هه‌ر هاتینه ژبیركرن و ب راستى ئه‌ڤ ئاواره بووینه زه‌ره‌مه‌ندێ ئیكێ د هه‌مى ئاستان دا و بلا ئه‌ڤ دیمه‌نه ل به‌ر چاڤێ ده‌ستهه‌لاتدارێن مه بن و ماندوبوون و شۆره‌شا ئاواره‌بوونێ نه هێته ژبیر كرن و د چه‌ندین بابه‌تێن خوه دا ل پتریا كۆڤار و رۆژنامه و كه‌نالێن ناڤخوه‌یى و ئاسمانى مه ئه‌ڤ پرسه نڤێسینه و باسكریه، لێ دیاره بێ مفا بوویه و چ نه هاتیه‌ئه‌نجامدان, بلا هه‌لویست و خزمه‌تا ڤان ئاواران نه‌هێته ژبیركرن چونكو ب هه‌لویست و خه‌باتا ڤان ئاوارێن توركیا ل سالا (1988) تا (1992) ل كه‌مپێن مووش و دیاربكر و مێردینێ به‌لانس هاتینه گوهۆرین و ره‌وش به‌ر ب باشتر چوویه.
له‌وما دبێژم ئه‌ڤ دیمه‌نێن سه‌خت و دژوارێن مه باس لێ كرین و به‌رگریا ب هێزا ئاوارێن خه‌باتكه‌ر كرى شۆره‌شه‌كا دى بۆ دژى دوژمنێن ملله‌تێ كورد ئه‌نجامداى و خۆراگرتن و ته‌حه‌مولا ڤان ئاواران كرى بوونه تیره‌ك و ب سینگێ دژمنى كه‌فت و هه‌تا نوكه ژى ئه‌ڤ ئاواره نه‌هاتینه قه‌ره‌بۆكرن ژ لایێ جهێن په‌یوه‌ندیدار ڤه و ئۆمێده‌وارین هه‌مى ئاواره بهێنه قه‌ره‌بۆكرن و ئه‌و زه‌حمه‌ت و ماندیبوونا وانان ب ب هه‌روه نه‌چیت و شانازیێ ب وێ شۆره‌ش و خه‌باتێ بكه‌ن.
