دێ چاوا ساخله‌میا زارۆكێ خوه د ژیێ قوتابخانێ دا پارێزی؟
د.كنار خورشید سعید
تایبه‌تمه‌ندا نۆشداریا خێزانێ
ل دووڤ ئه‌كادیمیا ئه‌مریكی یا نۆشداریا خێزانێ AAFP زارۆكێن د ژیێ باخچه‌ی و قوتابخانێ دا، ئانكو دناڤبه‌را (٥-۱۲) سالی دا دهێنه هژمارتن گرنگترین ماوه د ژیانێ دا، ژبو ئاڤاكرنا كه‌سایه‌تیه‌كا بهێز و ساخله‌میه‌كا باش، له‌ورا پێدڤیه سیسته‌مه‌كێ ب رێك و پێك بو ژیانا وی بهێته دابینكرن ل دووڤ ڤان خالێن ل خوارێ:
1- خارنا زاروكی د ڤی ته‌مه‌نی دا دڤێت یا جوراوجور بیت، پێك بهێت ژ پرۆتین، كاربوهیدرات، روین، ڤیتامین و كانزایان) و پتر گرنگیێ ب خارنا فێقی و زه‌رزه‌وات و خارنێن كه‌لاندی و ماسی و گۆشتێ سۆر، و كێمكرنا شریناهی و خارنێن ده‌ستكرد و ب له‌ز.
2- رۆژانه دڤێت زارۆكی ده‌مژمێره‌ك هه‌بیت بوو چالاكیێن فیزیكی بو نمۆنه ( وه‌رزش و یاریكرن).
3- نڤستنا زارۆكی د ڤی ته‌مه‌نی دا دڤێت دناڤبه‌را (9-12) ده‌مژمێران بیت د هه‌ر شه‌ڤه‌كێدا، چونكو كێم خه‌وی دبیته ئه‌گه‌رێ كێمبوونا شیانێن هزری و ئه‌كادیمی و بلندبوونا فشارا خوینێ و قه‌له‌ویێ.
4- زارۆك دڤێت د رۆژێ دا دو جاران ددانێن خوه ب مه‌عجینێ ددانا، كو پێكهاتێ فلوراید تێدابیت، بشۆت.
5- ب كارئینانا ئامیرێن ئه‌لكترونی، بو نموونه به‌رێخودانا تێله‌فزیونێ، مۆبایل گێم و تورێن جڤاكی) گه‌له‌ك یا سنۆرداربیت ل دووڤ ژیێ زارۆكی، زارۆكێ ژیێ (5-8) سالی دڤێت ب تنی َ دو ده‌مژمێر هه‌بن بو به‌رێخودانا تێله‌فزیونێ و ب تنێ ده‌مژمێره‌ك بو ئامیرێن دی هه‌بیت.
د ژیێ (8-12) سالی دا دڤێت ژ چار ده‌مژمێر و نیڤان ده‌رباز نه‌بیت، چونكو د ڤه‌كولینه‌كێ دا دیاربوویه ئه‌و زارۆكێن پتر ده‌مێ خوه ب ئامیرێن ئه‌لكترونی دبورینن، تووشی قه‌له‌ویێ و كێم خه‌ویێ و خه‌مۆكیێ دبن و كارتێكرن ل چاڤا و شیانێن مێشكێ وان دبیت.
6- دهێته دیاركرن ئه‌گه‌رێ سه‌ره‌كی یێ مرنێ د ڤی ژی دا، روودانێن دلته‌زینن بو نمونه (روودانێن هاتنۆچوونێ، خه‌ندقین، كه‌تنا خوارێ ژ بلنداهیان و ب كارئینانا چه‌كی و ئاگری)، له‌ورا دڤێت ژینگه‌هه‌كا ئارام بو په‌یدابكه‌ین.
7- د ژیێ سنێله‌یێ دا ژ (11) سالیێ و پتر بیت، زارۆك به‌ر ب هنده‌ك ره‌فتار و كریارێن ب مه‌ترسی دچیت، بو نموونه كێشانا جگارا و ڤه‌خوارنا كحولی و ماددێن هوشبه‌ر و تووشی هنده‌ك جورێن توندوتیژیان دبیت، له‌ورا پێدڤیه زارۆك و دایباب بهێنه هوشیاركرن ژڤان جوره ره‌فتاران.
