دەقەك و رەخنەیەك
محسن عەبدلڕەحمان
هەلبەستەك ژێر ناڤونیشانێن (باوەری) یا هەلبەستڤان (ژینێ رێكانی) د رۆژنامەیا (ئەڤرۆ) یا 3819، ل 2-9-2025 ێدا بەلاڤبوویە و ئەڤە دەقێ وێ هەلبەستێ یە:
باوەری
هەمی پەیڤێن
هنگڤینی
هەمی سۆزێن دلینی
هەمی خەونێن پیڤازی
لپێك گەهەشتنێ
ل شەهیانەكا نەورۆزی
ببن وردێن
سپێدەهیان
من ژ خەوێ هشیار بكەن
لجەمن دبن
عەورێن بهاری
شڕكێن بارانا وی
تەڕ ناكەن
ئەڤی دلێ
ب عەشقێ كەفتی
تنێ بێژە من
چاڤێن تە
د نابەینا من و دیتنێ دا
هەر تنێ من دبینن.
رەخنە:
ل شەهیانەكا نەورۆزی!
«هندی هەلبەستڤانی کووراتییەکا هوشمەندی هەبیت، ئەو دلێ وی یێ کوورترە»
ناڤونیشان:
هێزەکا هێماگەری د ناڤونیشانێ (باوەری) دا هەیە، ئەو دەرگەهێ ئاسۆیەک بەرفرەهـ بۆ راڤەکرنێ ڤەدکەت، دبیت باوەری ئەو بەندک نەدیاربیت یێ دو کەسان پێکڤە گرێددەت، یان ئەو پربیت یا دو کەسان دگەهینیتە ئێک، ب نەمانا باوەریێ ئەو بەندک د بزدیت و پر د هەلوەشیت! باوەری ئابۆرکرنە د دەربڕینێدا و ئازرێنەرا ئاشۆپێیە، د هەمان دەمدا باوەری یا گشتگیرە و ڤەکرییە ژبو ڤەگۆهاستنا وێ ژ هزرێ بۆ سەربۆڕەکا مرۆڤینی.
جوانکاری:
(هەمی پەیڤێن/ هنگڤینی/ هەمی سۆزێن دلینی/ هەمی خەونێن پیڤازی) ئەڤ هەمی سالۆخەتدانە خوازەنە بۆ جوانی و نازکییا گۆتن و کریارێ، کو هەلبەستڤانێ بکارئینانە بو وێنەکرنا خەون و سۆزێ ئەوین ل میهرکانەکا نەورۆزی دگەهنەئێک، ئەڤ دیمەنێ سۆزداریێ دیاردکەت چاوا د رۆژ و هەلکەفتەک پیرۆزدا کۆمدبن.
کارتێکرنا بیرهاتنان مینا لاڤەیێن سپێدەهیان ئارامی و هەدارێ ب گیانی دبەخشن، ئەڤ شوپاندنە پەیڤان و باوەریێ ل سەر هەدارا گیانی دیاردکەن، ئەو لجەم وێ وەکو « عەورێن بهاری» هندی ببارن» شڕكێن بارانا وی/ تەڕ ناكەن» هەلبەت باران هێمایێ دانێیە، لێ سەرباری بوویە شڕک لێ هەر هشکاتییا دلێ وێ تەڕناکەت! (ئەڤی دلێ/ ب عەشقێ كەفتی) کارتێکرنا پەیڤان ب ئەگەرێ دلداریێ دژوارترە، چنکو دل ب دلداریێ یێ ناوازەیە، ئەڤ شوپهاندنە وێنەیەکێ جوان ب پەیڤێن کاریگەر نیگاردکەت.
هەلبەستڤان پەیوەندیێ د ناڤبەرا خۆ و دلدارێ خۆدا وەکو تشتەک بینڕای وێنەدکەت، د راستیدا ئەڤینی ب هەستان دهێتە دیتن، لێ دیتن ب چاڤ ئینایە وەکو خوازە ئاگەهبوون و ناوازەکرن، «چاڤێن تە/ د نابەینا من و دیتنێ دا/ هەر تنێ من دبین» ئەڤە دربڕینە ژ حەزکرنێ، کو خۆشتڤی تنێ وێ نە کەسەک دی ببینیت، پتر ب شێوەیێ گازندا پرسیار و دالەهی هاتییە، کا چاڤێن وی کەسەکێ دی دبینیت، ئەڤ دالەهییە د ناڤ خۆدا گازندەک نەرم دهەلگریت.
رەوانبێژی:
د پەیڤێن (هنگڤینی/ دلینی/ پیڤازی) دا جوانکارییا دەربڕینێیە د نیگارکرنا وێنەکێ هەستوەورێ هەست تمام، ئەوێن ب ڤان سێ پەیڤان سالۆخەتێن هەستەوەری ددەن دلینی و سۆزداریێ، ئەڤە خواندەڤانی پالددەت ئاشۆپەکرنێ کو سەرەدەریێ دگول ڤان دەستەواژەیان بکەت، وەکو تام و بێهن و هەست. ئانکو ئەڤێ مالکا هەلبەستێ جوانکاری و رەوانبێژی کۆمکرنە، «هنگڤینی» ئاماژەیا تاما خۆشە، «سۆزێن دلینی» هێمایێ نازکی و هەستێن راستە، هندی « خەونێن پیڤازی» یە ئەو هەلگرێن جوانکارییا رەنگییە کو هێماگەرییا گەشبینییا رۆمانسییە. ئەو هێما بێگوننەهی و ئارامی ومێیاتیێیە. د ئالیێ رەوانبێژیدا کۆمکرنا سێ تۆخمان (پەیڤێن/ سۆزێن/ خەونێن) و هەر ئێکێ ئاماژەیگەریا خۆ یا جودا هەیە، ئەڤە هەستا جوانکاری و رەوانبێژیێ تشتێن جوان ب هێزەک ئەرێنی د ئێک دەمدا کۆمکرنە، بلێڤکرنا میهرکانەکا نەورۆزی ناوازەکرنە بۆ شەهیان و ئاهەنگەکا بەرفرەها هەمەرەنگا پڕ خۆشی، ئانکو سالۆخدانا دەمەکێ تایبەتێ دیدارا خۆشیێیە ب پشکدارییا یێن دی، ئەڤە زاخەک ئەرێنی ل دیمەنی خۆشداریێ زێدەدکەت، د هەمان دەمدا رامانێ بهێزتر و کوورتر دکەت و رەهەندەکا کولتۆری و هێماگەری د نویبوون و سەرژنوی ڤەژاندنێ پێ دبەخشیت، کارتێکرنا ئەڤێ مالکێ ل سەر خواندەڤانی د شیانا هەلبەستڤانیدایە ل سەر ڤەگوهازتنا هزرێن رەپ و رووتە بو وێنەیەکێ ژیندار.
دیسان د مالکا ددویڤدا لێکچوونەکا هەستەوەری و خوازە بو ئافراندنا وێنەیان بشێوەیەک ناوازە مەزراندییە» ببن وردێن/ سپێدەهیان» ئەڤ لێکچوواندنە هێمایێ ئارامی گیانی و هەدارا رەوانییە، چنکو ئەو»من ژ خەوێ هشیار بكەن» ژ خەو و هایچوونێ هشیاردکەن و هەست ب تەناهیێ ددەنێ، ژبەرکو ئەڤ پەیڤە « لجەمن دبن/ عەورێن بهاری» رەهەندەکا بینڕای و هەستەوەری ددەتێ، هندی ئەورێن بهارینە ئەو هەلگرێن خێروبێرێنە، «شڕكێن بارانا وی/ تەڕ ناكەن». گەوهەرا جوانکاری و رەوانبێژیێ د ڤێدەرێدایە، بارانا هێمایێ بێر و پێتیبوونێیە د هەمان دەمدا شلبوون ئاماژەیە بو رەوشا خەم و شەبرزەیێ، ب نە شلبوونێ هەلبەستڤان دیاردکەت کو کارتێکرنا پەیڤان ل سەر ناخی یا سڤکە لەو شەپرزەناکەت، ئەڤ خوازە د جوداکرنێدا د ناڤبەرا بەخشینا گیانی و دانا هەستەوەریدا بلیمەتییە.
تێبینی و رەخنە:
ئەڤ دەقێ کورت وەکو هەر دەقەکێ وێژەیی چاوا خالێن هێزێ هەنە وەسا خالێن خاڤ و سستیێ هەنە، ئانکو دەقێ داهێنایێ تمام نینە، چنکو وەرگڕێن جودا هەنە، هەلبەستڤانێ زمانەکێ دلینی نازک (هەمی پەیڤێن هنگڤینی/ سۆزێن دلینی/ خەونێن پیڤازی) و وێنەیێن هەستەوەری (شەهیانەكا نەورۆزی)، (عەورێن بهاری) و بو ئاڤاهیێ درامی (تەڕ ناكەن) دەبڕینێ بکارئیناینە، لێ دگەلدا ئەڤ ئالیێ دی هەیە، د وێژەیدا دەستەواژەیێن (پەیڤێن هنگڤینی/ خەونێن پیڤازی) دکەهینە ومشە دهێنە بهیستن و چ داهێنان تیدا ناهێتە دیتن، ئانکو سەرباری جوانییا پەیڤان لێ تشتێ نوی و داهێنای بۆ وەرگری تیدا نینە، مینا بازەبەری ژ هزرەکێ بۆ یا دی بێی گرێدانەک هونەرییا موکوم (شڕكێن بارانا/ تنێ بێژە من) ژ سالۆخدانێ بو پڕسیارێیە؟ دیسان گۆتارا راستەوخۆ (چاڤێن تە / هەر تنێ من دبینن) ئەڤ دەستەواژە بو کلیلدانا هەلبەستەکێ نەیا گونجایە، هەلبەست پتر ژ دەقەک هونەری ئینتیباعییە، رەنگڤەدانا هەستێن هەلبەستڤانێ تیدا راستەوخۆنە، لەورا ئەو بو گوهێ وەرگری د خۆشن و بو دلێ وی د نێزیکن.
– عمادالدین الجبوری، فلسفە الجمال والشعرا‌و، 2019 / https://www.independentarabia.com/
– احمد الصمدی، النقد الادبی والتقویم الجمالی، 2021، أواصر للپقافە والفكر والحوار/ https://www.awaser.net/
