دەڤەرا زاخۆ ل سەردەمێ شۆرەشا ئیلۆنێ
ئازاد عزەددین سەعدو
پشتی حوكمەتا ئیراقێ ب سەرۆكاتییا عەبدولكەریم قاسم؛ دژاتییا پارتی كری و خۆ ژ سۆز و پەیمانێن داینە كوردان ڤەكێشایی؛ ئێدی بارودۆخ ل ئیراقێ و كوردستانێ بەر ب ئاقارەكێ خراپ ڤە چوو، رێكخستیێن پارتی ل (8/ 9/ 1961) رێكا سەرەكییا گەلیێ زاخۆ گرت، ل (9/9/1961) باژێرێ زاخۆ و ل گەل هەردو ناحیەیێن سندی و گوللی و بەشەكێ دەڤەرا ناحیا سلێڤانەییان؛ وەكو ئێكەم دەڤەر ل كوردستانێ هاتنە رزگاركرن.
ل رۆژا (20/9/1961) جارەكا دی لەشكرێ ئیراقێ باژێرێ زاخۆ داگیركرەڤە، زاخۆ وەكو دەڤەرەكا ستیراتیژی و گرنگ ل سەر ئاستێ كوردستانێ، رژێمێن ئیراقێ بەردەوام هەول ددان كونترۆلێ ل سەر دەڤەرا زاخۆ بكەن و د بەرامبەر دا هێزا زاخۆ یا لەشكرێ شۆرەشگێرێ كوردستانێ وەكو هێزەكا لەشكری یا كاڕا، شیا چەندین پلانێن لەشكری یێن رێكوپێك دابنیت و چەندین چالاكیێن لەشكری ئەنجام بدەت وەكو:
1 ــ شكاندنا هێزێن لەشكرێ ئیراقێ ل دەڤەرێن ئاڤگەنیێ، مەلا عەرەب و دەشكا چیێ ل سالا 1962، دەمێ هێزێن ئیراقێ خۆ بەرەهەڤ دكرن بۆ بەرەف باتیفا ڤە، ب مەرەما داگیركرنا باتیفا، د ڤێ شەڕی دا پێشمەرگەی فرۆكەیەكا لەشكری ئێخستە خوارێ و فەرماندێ ڤێ هێزێ عەقید عەبدولمەجید سەبع ئەلعبۆسی و چەندین ئەفسەر و پلەدارێن وان كوشتن و برینداركرن.
2 ــ دانان بویسەیەكێ ل گەلیێ زاخۆ ل سالا 1962، د ڤێ بویسێ دا ژمارەكا ئەفسەر و پلەدارێن لەشكرێ ئیراقێ هاتنە كوشتن و برینداركرن و چەندین ترومبێلێن لەشكری یێن جۆرا و جۆرا هاتنە سۆتن و تێكشاندن.
3 ــ ستاندنا بارەگاێ كۆمپانیا (BP) یا گازێ ل (عین زالە) ل سالا 1962، ڤێ چالاكیێ گەلەك دەنگڤەدا ل سەر ئاستێ ئیراقێ و دەرڤەی ژی، چونكی دەڤەرا عین زالە دەڤەرەك گازی بوو و دەڤەرەك دەشتی ژی بوو، حوكمەتا ئیراقێ باوەر نەدكر هێزێن پێشمەرگەی دێ گەهنە دەڤەرێن قولایێن ئیراقێ.
4 ــ شكاندنا هێزێن لەشكرێ سووریا ل گەنكا كێزافێ ل سالا 1963، دەمێ هێزێن سووریا هاتین بۆ پشتەڤانیكرنێ ل رژێما عەبدولسلام عارفی، ب ناڤێ هێزا یەرمووك ب فەرماندەیا فەهد شاعری.
5 ــ شكاندنا هێزێن ئیراقێ و سووریا ل (چیایێ مەتین) ی ل سالا 1963، دەمێ هێزا زاخۆ چووی بۆ پشتەڤانیكرنێ ل هێزێن پێشمەرگەی ل دەڤەرا ئامێدیێ.
6 ــ هێرشكرن بۆ سەر هێزێن ئیراقێ ل بانا نێرگزیێ ل سالا 1966، مەرەم ژ ئەنجامدانا ڤێ چالاكیێ ئەو بوو كو بانا نێرگزیێ دەڤەرەك سنووری بوو، د ناڤبەرا وەلاتێ توركیا، سووریا و ئیراقێ دا.
7 ــ بەرسینگرتنا لەشكرێ رژێمێ ل گەلیێ زاخۆ 1974، دەمێ هێزێن رژێمێ هاتین بۆ داگیركرنا زاخۆ.
ژبلی ڤان چالاكییان هێزا زاخۆ رۆلەكێ كارا هەبوو ل سەر ئاستێ كوردستانێ و چەندین چالاكیێن بناڤودەنگ ل سەردەمێ هەر چار حوكمەتێن ئیراقێ ژ سالا (1961 ــ 1975) ئەنجامداینە وەكو: شەڕێ چیاێ سپی، شەڕێ دەڤەرا ئاكرێ، شەڕێ هندرینی، هێرشا سەر رەبیا دەشتمرێ… هتد.
و ل سەر ئاستێ سیاسی لیژنا زاخۆ یا پارتی دیموكراتی كوردستانێ رۆلەكێ كاڕا و بەرچاڤ هەبوو د بلندكرنا ئاستێ هشیارییا نەتەوی، نشتیمانی دا و رێكخستنا خەلكێ دەڤەرێ بۆ ناڤ رێزێن پارتی و نوونەرێن زاخۆ ل هەر سێ كۆنگرەیێن پارتی یێن (6، 7، 8) پشداربوون و ل سەر ئاستێ نەتەوی و نشتیمانی پەیوەندیێن باش ل گەل خەلكێ باكۆر و رۆژئاڤاێ كوردستانێ هەبوون، زێدەباری ڤێ ئێكێ پشتی دامەزراندنا ئەنجوونێ سەركردایەتیا شۆرەشێ ل سالا 1964، بۆ ماوەیەك ئیدارات ل دەڤەرێن رزگاریێن زاخۆ هاتنەدانان و لیژنێن چارەسەكرنا ئاریشەیێن جڤاكی ژی هاتنە پێكئینان و دو خالێن گومركێ هاتنە دانان؛ ئێك ل گوندێ هەورێزێ یا دی ل دەڤەرا ئاسۆسێ.
د ماوەیێ شۆرەشێ دا ل سنوورێ دەڤەرا زاخۆ (40) گوند هاتنە سۆتن، و ل (1969) ئێكەم «كۆمكوژی»، دژی خەلكێ دەڤەرا زاخۆ ل گوندێ (صوریا) ل دەڤەرا سلێڤانەییان هاتنە ئەنجامدان، د ڤێ كۆمكوژیێ دا (39) كەس ژ خەلكێ ڤی گوندی یێن سڤیل ب موسلمان و مەسیحی ڤە هاتنە شەهیدكرن و (14) ژی برینداربوون، و بۆ چەندین جاران زۆربەیا دەڤەرێن زاخۆ كەڤتنە بومبەباراكرنێ، تۆپبارانكرنێ و هێرش ل سەر هاتنەكرن و ژمارەكا مەزن یا خەلكێ سڤیل و پێشمەرگەی هاتنە شەهید و برینداركرن، و ژمارەك ژی هاتنەگرتن.
و پشتی خۆڤەكێشانا رژێما بەعسی ژ رێكەفتناما (11) ئادارا سالا 1970، فرۆكەیێن رژێمێ ل سالا 1974 باژێرێ زاخۆ بومبەبارانكر، چەندین كەس شەهید و برینداربوون و ژمارەكا مەزن یا خەلكێ زاخۆ ئاوارەبوون و ل (1/ 5/ 1974) لەشكرێ رژێما بەعسی باژێرێ زاخۆ داگیركر، پشتی رێكەفتناما جەزائیرێ ئەوا د ناڤبەرا رژێمێن ئیراقێ و ئیرانێ دا هاتییە ئەنجامدان ل 6/ 3/ 1975، جارەكا دی زاخۆ وەكو هەمی دەڤەرێن دی یێن كوردستانێ كەڤتە بەر هێرشێن لەشكرێ رژێمێ، ب سەدان خەلكێ ڤێ دەڤەرێ ئاوارەی وەلاتێ ئیرانێ بوون و هندەك بەرەف توركیا ڤە چوون و هندەك ژی هاتنە گرتن و هندەك دویر ئێخستن بو دەڤەرێن باشورێ ئیراقێ.
