د بیره‌وه‌رییا ١٢٦ سالییا رۆژنامه‌ڤانییا كوردى دا
د.سوزان ئامێدى
رۆژنامه‌ڤانیا كوردى ل ده‌سپێكێن په‌یدابوونا خوه دا ل ده‌رڤه‌ى ئه‌ردێ خوه دا بوو، یا سه‌ربه‌خوه بوو و سه‌ره‌ڕاى هه‌بوونا قه‌ده‌غه و سانسۆریه‌كا توند د سه‌ر دا، لێ ده‌ربڕین ژ ده‌رده‌سه‌رى و ئازارێن خوه دكرن، له‌ورا ئێكه‌م ڕۆژنامه‌یا كوردى ل قاهیره ژ لایێ خێزانا كورد یا (به‌درخان) ڤه هاتبوو ده‌رچوون، كو ب هۆیێ توندوتیژیا ئوسمانیان ژ ناڤ ئه‌رێن كۆچكربوون و به‌ر ب مسڕێ ڤه چووبوون. ب ڤى شێوه‌یى ژماره‌یا ئێكێ یا ڕۆژنامه‌یا (كوردستان) ل ڕۆژا پێنجشه‌مبى ٢٢نیسانا ١٨٩٨ ل باژارێ قاهیره‌یێ ژ لایێ (میقداد مه‌دحه‌ت به‌درخان) ڤه ده‌رچووبوو كو ڕۆژنامه‌یه‌كا نیمچه هه‌یڤانه بوو كو ژ (دار الهلال) یا مسرى ڤه دهاته چاپكرن، گه‌له‌ك ژ هژمارێن خوه ب نهێنى ڤه ب رێكا سووریێ ڕه‌وانه‌یى ده‌ڤه‌رێن كوردى یێن جوه‌وجۆر دكرن، و سه‌ره‌ڕاى هندێ كو ئه‌ڤ رۆژنامه‌یه یا ژ ئه‌ردێ كوردستانێ دووربوو (رۆژنامه‌ڤانیا ده‌ربده‌ریێ) بوو، به‌لێ ل گه‌ل وه‌لاتیێن كورد د په‌یوه‌ندیێ دا بوو و ب نهێنی ڤه ل ناڤ كوردان دا دگه‌رییا، ئه‌ڤێ رۆژنامه‌یێ خه‌م و ئازارێن گه‌لێ كوردستانێ ده‌ردبڕین و داخوازا شایسته و هه‌موو مافێن وى یێن ڕه‌وا یێن مرۆڤاتى و نه‌ته‌وه‌یى دكر.
پشتى جه‌نگێ جیهانى یێ ئێكێ و ل سه‌رده‌مێ شێخ مه‌حموودێ حه‌فید، رۆژنامه‌ڤانیا كوردى شێوه‌كێ گه‌شه‌سه‌ندنا ژماره‌یى و جۆراتى و به‌لاڤبوونێ ب خوه‌ڤه گرتبوو، له‌ورا بریتانیا ئێكه‌م ڕۆژنامه‌یا كوردى ل ژێر ناڤێ (تیگه‌یهشتنى ڕاستى) ل سالا 1918 ده‌رئێخست بوو، پاشى ل باژارێ سلێمانیێ ڕۆژنامه‌یا (پێشكه‌وتن) ل سالا ١٩١٩، و ڕۆژنامه‌یا بانگى كوردستان/ ئاب سالا ١٩٢٢. (ڕۆژا كوردستان) ل چریا دوویێ ١٩٢٢. و(بانگ حق) ل ئازارا ١٩٢٣. و (ئومید استقلال) ل ئیلۆنا ١٩٢٣. پشكه‌ك ژ ئه‌ڤان ڕۆژنامه‌یان د فه‌رمى بوون و هنده‌ك ژى تایبه‌ت بوون (ئه‌هلى) و بابه‌تێن وان د ناڤبه‌را سیاسى و جڤاكى و ره‌وشه‌نبیرى دا دژێكجودا بوون. ئه‌ڤ ڕۆژنامه‌یێن هه‌نێ هه‌تا پشتى سه‌رده‌مێ شێخ مه‌حموود حه‌فید به‌رده‌وام ببوون و هه‌تا ئه‌ڤڕۆ ژى دبه‌رده‌وامن.
جڤاكێ كوردستانێ ژى وه‌كو ئێك ژ وان جڤاكێن هشیارانه دهێته هژمارتن كو ئاره‌زۆییا ئاشكراكرنا ڕاستییان و زانیارییان هه‌یه، ب تایبه‌تى یێن سیاسى، كو هه‌موو ده‌زگه‌هێن ڕاگه‌هاندنێ ڤه‌دگوهێزن، چونكو كوردان ژ نێزیك ڤه سه‌ره‌ده‌رى ل گه‌ل هه‌موو بۆیه‌رێن سیاسى كرینه و ژبه‌ركو جڤاكێ كوردی ب نفشێن جۆراوجۆرێن خوه‌ڤه، هه‌مى قۆناغێن گه‌شه‌سه‌ندنا سیاسى بخوه‌ڤه‌گرتینه و تێدا ده‌ربازبوویه، له‌ورا تشته‌كێ سروشتى یه كو د ئێك بنه‌مال دا كه‌سه‌كى پترییا بزاڤێن كوردى دیتبن و ئه‌ڤه ژى ل گه‌ل به‌ره‌بابێن نوى به‌رده‌وام بوویه، هه‌ر ژ به‌ر هندێ ژى نێزیكبوونه‌كا زۆر د ناڤبه‌را جه‌ماوه‌رێ كورد و سیاسه‌تا هه‌رێمێ، ب هه‌مى ده‌سهه‌لاتێن خوه ڤه هه‌بوویه و میدیا ژى ته‌مامكه‌را هشیارییا جه‌ماوه‌رێ كوردستانى بوویه، سه‌باره‌ت وان پرسێن كو ژنوى په‌یدا دبوون، هه‌روه‌سا هه‌بوونا ته‌كنه‌لۆژیا مۆدێرن د ڤه‌گوهاستنا زانیارییان دا و ژ سه‌رچاوه‌یێن جوره‌وجۆر ڤه.
ئه‌ڤه ژى ب هیچ شێوه‌یه‌كى وێ مانایێ ناده‌ت كو هه‌مى جڤاكێ كوردستانێ هه‌مان بۆچوون هه‌بیت، به‌لكو جڤاكه‌كه كو بۆچوونێن جودا د ناڤبه‌را تاكان دا وردگریت و ئه‌و بۆچوونێن هه‌نێ ژ گرۆپه‌كى بۆ گرۆپه‌كێ دیتر دجیاوازن، به‌لێ پشتى دانوستاندنێ و دیالۆگێ د ناڤبه‌را تاك و گرۆپان و تیراژ و ڕۆژنامه‌یێن جۆروجۆر دا، و ده‌ستڕاگه‌هشتن ب زانیارێن زێده‌تر ژ سه‌رچاوه‌یێن جیاواز، ل دوماهیێ بۆچوون دهێته گوهۆرین و دبیته تشته‌كێ دى، كو ئه‌ڤه ژى دبیته ده‌رئه‌نجامێ كارلێكیا بۆچوونێن تاك و گرۆپان.
ڕایا گشتییا كوردستانى ل گه‌ل گوهۆریناِ بۆیه‌ران و پرسێن رۆژه‌ڤێ و ئه‌ڤه‌ژى ئه‌وه یاكو د ناڤ هه‌لوه‌ستێن لایه‌نێن جۆراوجۆر یێن كوردى دا ب ڕێكا مامه‌له‌كرنێ ل گه‌ل حوكمه‌تێن ئێك ل دویڤ ئێكێن ئیراقێ مه دیتینه. واته جیاوازیێن هه‌لوه‌ستان زێده‌تر به‌رژه‌وه‌ندیێن نه‌ته‌وه‌یی دلڤینن، نه‌كو دابونه‌ریت و بیروباوه‌ر و كولتوور.
