د شیان دا نینه كه‌س به‌رامبه‌رى ده‌وله‌تا كوردستانێ راوه‌ستیت
به‌روڤاژى پێشبینیا عیراقیان و ڤیانا به‌غدا كوردستانیان رێفراندۆما سه‌رخوه‌بوونا ده‌وله‌تا كوردستانێ ئه‌نجامدان و ب ئه‌نجامه‌ك نموونه‌یى و زێرین سه‌ركه‌فتن بده‌ستڤه‌ئینان، پیرۆز بیت.
چه‌ند رۆژكێن به‌رى 25 ئیلۆنێ هێدى ـ هێدى به‌غدا “دیت و ئیتر صه‌دقاند” ئه‌ڤه رێفراندوم دێ ئێت ئه‌نجامدان و هێستریا به‌غدا ده‌ستپێكر. هه‌ر د رۆژا رێفراندۆمێ دا گه‌هشت گه‌فێن له‌شكرى، هاوار ژ حه‌شدا شیعى، بالێ ولایه‌ت فه‌قیهێ ئیرانى، هات و كه‌فت فشارا داخوازا له‌شكركێشیێ بۆ سه‌ر پێشمه‌رگه‌یى و كوردستانێ. ل ڤێره دو پرسیار دهێن پێش:
ئه‌رێ له‌شكرێ عیراقێ و حه‌شدا شیعى دشێت گه‌فێن خوه بجهـ بینیت و بكه‌ڤیت شه‌ره‌ك دژوار و دووڤ درێژ ل گه‌ل پێشمه‌رگه و گه‌لێ كوردستانێ؟
ئه‌رێ ده‌وله‌تێن جیهانێ دشێن بۆ ماوه‌یه‌ك درێژ به‌ره‌نگاریا بهایه‌ك ژیانا شارستانیا مودێرن، مافێ چاره‌نڤیسێ ملله‌تان راوه‌ستیت؟
ئه‌ڤ گۆتار ل سه‌ر شیانێن پێشمه‌رگه و ئیرادا به‌ره‌ڤانیا ژ خاكا كوردستانێ نا راوه‌ستیت؛ ئیراده و هێزا پێشمه‌رگێ كوردستانێ ژ عه‌داله‌ت و حه‌قیا دۆزا كوردستانیان دهێت، سه‌ربۆر زۆرن و خوه‌نده‌ڤانێن ڤێ گۆتارێ شاهدێن سه‌ربۆرێن نێزیكن. له‌وان ئێكسه‌ر لێنێرینه‌ك ل سه‌ر بارێ عیراقێ و حوكمه‌تا تائیفى یا به‌غدا، بۆكو روهن ببیت، قه‌ت دشیانا وان دا نینه، چ له‌شكر و چ ژى حه‌شدا شیعى، بكه‌ڤیت شه‌ران ل به‌رامبه‌رى كوردستانێ.
سونیێن عیراقێ:
به‌رى هه‌ر تشتى دیاره حوكمه‌تا تایفى یا به‌غدا د ئاریشه‌یه‌ك گران دا یه ل ده‌ڤه‌رێن سونى ژ عیراقێ. نه‌جێبه‌جێكرنا دستوورى و هه‌ولدانێن چۆك پێدانانێ ژ لایه‌ن به‌غدا تائیفى ڤه نه ته‌نێ ل گه‌ل كوردستانێ یه، به‌لكو ل گه‌ل سونیان توندتر و دوژوارتره: پشتى ئازادیا عیراقێ و لادانا حوكمێ سونیان، شیعه‌یان وه‌سا ده‌ست هاڤێت كوشتنا سونیان هه‌روه‌كو مه‌به‌ست نه ته‌نێ تۆلڤه‌كرنا قوربانیێن شیعه‌یان بیت ل 35 سالێن حوكمێ سه‌دام، به‌لكو تۆلڤه‌كرن بیت هه‌ر ژ رۆژا ئیمام عه‌لى، و پاشان كورێ وى حوسێن، ب عیراقیان هاتین خاپاندن؛ ل سالا 2006 و 2007 جاران كوشتیێن ڤێ ململانا سونى و شیعه‌یان یێن یه‌ك رۆژێ ب تنێ دگه‌هشتن هه‌زار كه‌سان. راسته ل سه‌ر شۆپا پاتریۆسێ ئه‌مریكى، مالكى شیا ب سۆزا ژیانا دستوورى و ب هاریكاریا سه‌حوه‌یێن سونى ئه‌لقاعیده بنبر بكه‌ت، لێ هه‌ر زوو مالكى ل سونیان وه‌رگێرا: ل سالا 2011 ژ كۆما 29 ئه‌ندامێن جڤاتا پارێزگه‌ها سه‌لاحه‌ددین 26 گۆره‌یى دستوورێ عیراقێ بریار دان بۆ هه‌رێمكرنا ڤێ پارێزگه‌هێ، لێ مالكى بیه‌ك گۆتنێ ئه‌ڤ داخوازا دستوورى ره‌دكر و كه‌فت شه‌رێ سنۆرداركرنا سونیان ل به‌غدا، هه‌ر سه‌ركردێ سونى، كو داخوازا مافه‌كێ بۆ ده‌ڤه‌را خوه كربا، هه‌ر ئێكسه‌ر دكه‌فت بن یاسا ته‌رۆرێ. ب ئاگر و ئاسن و كه‌ربوكین و دژوارى حوكمێ به‌غدا ل ده‌ڤه‌رێن سونیان دهات جێبه‌جێكرن و سونى به‌ره‌ف داعش چوون. په‌یدابوونا داعش بۆ بهانه‌یه‌ك دیتر، كو سونى ژ ده‌ڤه‌رێن نێزیكى تخویبێن ئیرانێ بێن هلكشاندن. هه‌روه‌سا ل رومادى شیعه خه‌ریكن سونیان ژ ده‌ڤه‌را ئه‌ل نوخێب، كو هه‌شته‌مین ده‌ڤه‌را تێر فوسفات و مه‌عده‌نه ل سه‌ر ئاستێ جیهانێ، شیعه خه‌ریكن سونیان ژ ڤێ ده‌ڤه‌رێ ژى ده‌رێخن. داعش بوو بهانه‌یه‌ك بۆ چه‌وساندنا سونیان؛ ته‌نێ ل باژارێ سامه‌را، كو هه‌ر داعش نه‌كفتبوو ڤى باژارى، 1300 سونیێن زیندانیێن حه‌شدا شیعى شه‌ڤانه ژ ئه‌شكه‌نج و ئازاران دنالن، ئه‌ڤه ژ بلى وێرانى و ده‌ربده‌رى یا ڤان سێ سالێن داعش و كوشتن و تۆلڤه‌كرنا پشتى قه‌وتاندنا داعش. به‌غدا و حه‌شدا شیعى ب ئاگر و ئاسن حوكمرانیا ده‌ڤه‌را سونیان دكه‌ت و په‌یدابوونا داعشه‌ك دى ل بنێ گوهه، شیعه قه‌ت نه‌شێن له‌شكر و حه‌شدا ژ ده‌ڤه‌را سونیان ڤه‌كێشن بۆ به‌ره‌یه‌كێ نوو ل گه‌ل كوردستانێ.
ململانا شیعه‌یان:
ئاریشا دووێ، ئه‌و ژى گران و دوژوار، كو به‌غدا تایفى كه‌فتى بن، ململانا شیعێن مه‌دره‌سا نه‌جه‌ف، یا عیراقى یه و شیعێن مه‌دره‌سا وه‌لایه‌ت فه‌قیهـ یا ئیرانى. ململانه‌یه‌ك عه‌قائدى یه و دیرۆكى، كه‌ڤنه و چ جار بێهنا خوه نه‌ڤه‌دایه. راسته هه‌ولدانا موقته‌دا سه‌در ل گه‌ل كوردستانێ بۆ لادانا مالكیێ ولایه‌ت فه‌قیهـ ل سالا 2012 سه‌ر نه‌گرت، لێ سیستانیێ نه‌جه‌ف ل سالا 2014ێ ب ئاشكرایى گۆت دڤێت مالكى بچیت، مالكى ژ سه‌رێ حوكمه‌تا به‌غدا هات لادان و عه‌بادیێ سه‌ر بنه‌جه‌ف ڤه هات، لێ دیسا ململانێ بێهنا خوه نه ڤه‌دا و نا ڤه‌ده‌ت. ل رۆژا گه‌نگه‌شا په‌رله‌مانێ عیراقێ ل سه‌ر بریارا ره‌واتیا له‌شكه‌ركێشیێ بۆ كوردستانێ سه‌دڕى ب دژى له‌شكه‌ركێشیێ بوون “وه‌كو یه‌كه‌م پێنگاڤ” ، ئه‌گه‌رێ حه‌قیقى یێ ب دژبوونا سه‌دڕى و نه‌جه‌فیان ژ هندێ دهێت؛ ئه‌گه‌ر (خودێ نه‌كه‌ت) حه‌شدا ولایه‌ت فه‌قیهـ هه‌ر ده‌ڤه‌ره‌كا نوى ژ كوردستانێ كونترۆل بكه‌ت، ئه‌ڤه ب واتا بهێزبوونا پێگه‌هێ ولایه‌ت فه‌قیهـ دهێت ل عیراقێ. به‌لكو حه‌شدا نه‌جه‌ف و حه‌شدا ولایه‌ت فه‌قیهـ ل سه‌ر لێدانا كوردستانێ یه‌ك بن، لێ هه‌ر ژ نها دژى سه‌ركه‌فتنا یه‌كترن د هه‌ر شه‌ره‌كى و هه‌ر چه‌په‌ره‌كى دا حه‌شدا شیعى بهه‌ردوو بالێن نه‌جه‌فى و ولایه‌ت فه‌قیهـ ڤه یه‌ك نه‌گرتى یه و یه‌ك ناگریت و دشیان دا نینه رووبروویێ پێشمه‌رگه و كوردستانێ ببیت.
عیراقا ئابوور هه‌ڕفتى
عیراق ل هیڤیا هاریكاریا ناڤده‌وله‌تى یه بۆ ئاڤاكرن و پشته‌ڤانیا ئابوورێ هه‌رفتى، ئه‌ڤ هاریكارى ناهێت، ئه‌گه‌ر عیراقى ده‌ست ب له‌شكركێشیێ بكه‌ن و بكه‌ڤن شه‌ره‌ك نوو ل رۆژهه‌لاتاناڤه‌راست، ئه‌ڤ ژى فاكته‌ره‌كه كو دڤێت عیراقى چار جاران هزرا خوه بكه‌ن، به‌رى خوه تووشى شه‌ره‌كێ بكه‌ن دژى پێشمه‌رگه و كوردستانێ.
ئیران:
یه‌ك ژ ئه‌گه‌رێن “نه‌رازیبوونا” ئه‌مریكا ل سه‌ر دامه‌زراندنا ده‌وله‌تا كوردستانێ ل ڤى ده‌مى، وه‌كو ئه‌مریكى هزر دكن، په‌یدابوونا ده‌وله‌تا كوردستانێ دێ بیت مایێ ئاریشێن نوو، كو ئه‌مریكا ژ رووبرووبوون و سنۆرداركرنا ده‌سته‌لاتا ئیرانێ ل ده‌ڤه‌رێ سست بكه‌ت، واته خه‌ما ئه‌مریكا یا سه‌ره‌كى سنۆرداركرنا ئیرانێ یه، له‌وان قه‌ت… قه‌ت مومكن نینه ئه‌مریكا رێ بده‌ت ئیران ب رێیا حه‌شدا ولایه‌ت فه‌قیهـ ل سه‌ر حسابا كوردستانێ ب هێزتر بكه‌ڤیت.
توركیا
توركیا یا زاله ل سه‌ر بازارێ عیراقێ و بازارێ كوردستانێ، ڤى بازارى تركیا ژ ته‌نگه‌ژا ئابوورى یا جیهانى ل سالا 2007 رزگاركر. ئه‌گه‌ر ئیران هاندانا توركیا دكه‌ت بۆ شه‌ره‌كى ل سه‌ر كوردستانێ، ئه‌ڤه تركیا باش دزانیت ئیرانێ مه‌به‌سته بازارێ عیراقێ و (خودێ نه‌كه‌ت) بازارێ كوردستانێ بده‌ست خوه‌ڤه ببه‌ت. زێده‌بارى ڤێ چه‌ندێ ئاریشیێن تركیا یێن ناڤخوه، دشیانا له‌شكرێ تركیا دا نینه بكه‌ڤیت شه‌ره‌ك دى و ژ ده‌رڤه‌یى وه‌لاتێ خوه. له‌وا ب چ ره‌نگى مومكن نینه تركیا رازى ببیت كوردستان ب ده‌ست حه‌شدا ولایه‌ت فه‌قیهـ ڤه بچیت.
جڤاتا ناڤده‌وله‌تى و رایا گشتى:
مافێ چاره‌نڤیسێ بۆ ملله‌تان ژ ویدرو ویلسنێ ئه‌مریكى ده‌ستپێكر و كه‌فت ناڤ دكۆمێنتێن ناڤده‌وله‌تى و بۆ بهایه‌ك تاكه‌كه‌سێن رایاگشتى ل ئه‌مریكا و ل جیهانێ. چو حوكمه‌ته‌ك دیمۆكرات نه‌شێت بۆ ماوه‌یه‌ك دیڤدرێژ دژى بهایێن رایاگشتى یا جیهانى راوه‌ستیت. گوهه‌رتنا هه‌لۆیستێن ده‌وله‌تان به‌رامبه‌رى راپه‌رینا ملله‌تێ كورد ل سالا 1992 و بریارا جڤاتا ئێمناهیێ 688 باشترین نموونه‌یه. ئه‌ڤه ژ بلى ئه‌و ناڤێ باش، ئه‌وێ پێشمه‌رگه‌یى و كوردستانێ د ناڤ رایاگشتى یا جیهانى دا په‌یدا كرى د ڤان سالێن شه‌رێ ته‌رۆرێ دا و ل گه‌ل ڤى فاكته‌رى و ڤى ناڤى جالیا كوردى ل ئه‌ورۆپا: كه‌رنه‌ڤالێن پشته‌ڤانیا رێفراندۆما سه‌رخوه‌بوونا ده‌وله‌تا كوردستانێ ژ ڤى به‌ره‌یى ڤه ئارمانجه‌ك مه‌زن و به‌ركه‌فتى بده‌ستڤه‌ئینا، هه‌ر حوكمه‌تا ب دژى مافێ چاره‌نڤیسێ بۆ ملله‌تان راوه‌ستیت دڤێت حسابا كه‌رنه‌ڤالێن جالیا كوردى بكه‌ت و ل گه‌ل وێ حسابا رایاگشتى یا هه‌ڤوه‌لاتیێن ده‌وله‌تا خوه و سازى و رێكخراوێن مافێن مرۆڤ و دۆستێن ملله‌تێ كورد، كو ئه‌ڤرۆ دۆستێن كوردستانێ ل هه‌مى جیهانێ هه‌نه.
ل دووماهیێ دنڤیسین كو حوكمه‌تا كوردستانێ یا شاره‌زا بوو د په‌یداكرنا هه‌ڤسه‌نگیێ د په‌یوه‌ندیێن خوه یێن ناڤده‌وله‌تى دا (گاز، رۆزنه‌فتا رۆسى)، له‌وا دشیانا كه‌سى دا نینه، چ حه‌شدێن شیعا و چ ژى ده‌وله‌تێن ده‌ڤه‌رێ و یێن جیهانێ، بۆ ماوه‌یه‌ك دیر درێژ د رێیا ده‌وله‌تبوونا كوردستانێ دا راوه‌ستن و بێگومان كوردستان دبیت ده‌وله‌ت.
