د ناڤا هه‌ردو به‌رهه‌مێن سیاسى و ئابۆرى دا
فازل میرانى
مژار د ڤێ گۆتارێ دا یا ب مه‌به‌سته ب گشتگیرى و ب گریمانه‌یى ژى، بكارئینانا وێ ژى ته‌نانه‌ت لسه‌ر ئابۆرێ سه‌رمایه‌دارى ژى ژ ڕوویێ به‌رهه‌مهێنه‌ریێ ڤه و ژ ڕوویێ ئه‌داكرنا ده‌سهه‌لاتێ ژى ڤه، یا كو سپۆنسه‌ریێ لێ دگه‌ت یا ژێكجودایه، هه‌لسه‌نگاندنا من بۆ سێ سیسته‌مان: ناڤه‌ندى، تێكهه‌ل، و سه‌رمایه‌دارى، هه‌لسه‌نگاندنه‌ك بۆ ئه‌نجامدانا كاركرنێ و دوڤیچوونا ئه‌زموونێ، مه‌به‌ستا من ژێ سیاسى یه به‌رییا هندى كو ئابۆرى بیت، و ده‌ستنیشانكرنا من یا گرێداى ره‌نگڤه‌دانێ ل سه‌ر واقیعێ ژیانێ یه.
ئه‌و زانیاریێن ژ ئه‌نجامدانا سیاسییا نێڤده‌ولى هاتینه ده‌رهێنان، سه‌لماندینه كو پلاندانان و به‌رده‌وامبوونا ئابۆرێ ناڤه‌ندى ل وان وه‌لات دا چڕدبیت كو چه‌مكه‌كێ نه‌یێ گونجاى یێ ده‌سهه‌لاتێ هه‌یه، ئه‌و ژى ئه‌گه‌ر به‌رهه‌مێ كالایان به‌رهه‌مبینن، بازاڕكرنا وێ بۆ فرۆتنێ یا سنوورداره، هه‌ر وه‌سا به‌ره‌ڤاژى وێ ژى، ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر بازاركرنا وێ یا ب ڕكابه‌ر و به‌رفرهتر ژى بیت، ئه‌ڤه وێ واتایێ دده‌ت كو ئه‌و ژ مه‌ركه‌زیه‌تێ رزگاربوویه، به‌لێ نه راگه‌هاندیه، هه‌روه‌سا ژى ژ ڕوویێ سیاسى ژى ڤه مینا وان ده‌سهه‌لاتان یێن كو درووشمان به‌رز دكه‌ن و بیر و باوه‌ریێن خوه ل سه‌ر خه‌لكى ب پێشكه‌فتنێ و دادپه‌روه‌ریێ په‌روه‌رده دكه‌ن، به‌لێ پێرابوونێن وان دگشتگیر و تۆتالیتارییه.
سێ پرسیارێن بنچینه د وارێ ئابۆرى دا هه‌نه ژ سیاسه‌تێ ناهێنه جوداكرن: ئه‌م چ به‌رهه‌م دئینین، بۆ كێ و چاوا؟
سێ پرسیاران دئێخمه به‌رامبه‌ر:چ هاورده دكه‌ین، ژ كێ و بۆچى؟
ئه‌گه‌ر ب بێلایه‌نى و بوێرى و راگه‌هاندن به‌رسڤا هه‌رسێ پرسیارێن دوماهیێ بده‌ین، دێ پێنگاڤا ئێكێ به‌ر ب دو سیاسه‌تێن ئابۆرى و سیاسى یێن گونجاى د پلاندانانێ، زانستیێ، قازانچێ و په‌روه‌ردێ دا هاڤێژین.
ئه‌م د ئابۆره‌كى دا دژین كو دكارین خوه ڕازى بكه‌ین ب گۆتنه‌كێ ئه‌و ژى كو بێژین یا تێكهه‌له، د واقع دا ئه‌و یا شێلى یه، مه‌ركه‌زیه‌ته‌ك ژ ڕابردوویێ كه‌ڤن یا ده‌وله‌تێ د گه‌ل دایه، كو ده‌سهه‌لات لسه‌ر شیانان یا زاله و بێى چاڤدێریكرنه‌كا ڕاسته‌قینه كار دكه‌ت، پیچه‌كێ یانژى گه‌له‌كێ بۆ پاشڤه بزڤڕن دا كو پاشمایێن بیركرنێ و ده‌رئه‌نجامان لسه‌ر خوه و كه‌سوكارێن خوه، باب و پیرێن خوه ببین؛ ژ ڕوویێ ژیارێ ڤه و ژ رویێ بیاڤێ مافان یێ نزمبووى ڤه؛ ب به‌راوردى ل گه‌ل مه‌زاختییا زۆر هه‌تا راده‌یێ ئیسرافكرنێ ل پڕۆژه‌ێن كاره‌ساتبار كو جۆرێن وێ ژى چه‌كى، سیخوڕیێ و گه‌نده‌لیا پاراستى بخوه‌ڤه دگریت، ئه‌ڤ وێرانكاریه ب گۆتارێن سیاسى دداپۆشكرى بوون كو ب درێژاییا سه‌رده‌مێ ململانا فكری د ناڤبه‌را مه و دوژمنێن وه‌لاتى دا یێن كو حوكمڕانیا وه‌لاتى كرین، ڕوى ب ڕوى گوتارێن دژه سیاسی بووینه.
سیاسه‌تا نێڤده‌ولى یا بێتاوان نینه ژ وان ده‌رده‌سه‌ریێن ب سه‌رێ مه هاتین، ژ ڕوویێ ڕۆلێ خوه ڤه بۆ پاراستنا ئاراسته‌كرنا ئابۆرێ خوه یێ سه‌رمایه‌دارى، به‌رپرسیاره ژ یاسادانانێ بۆ به‌رهه‌مهێنه‌رى و به‌كاربه‌رى، و ده‌سته‌به‌ركرنا بازارى و به‌رفره‌هكرنا ڕووبه‌رێ خوه، هه‌روه‌سا بۆ ئه‌وێن كو خوه د ململانێ دا نوقوم دكه‌ن د ناڤبه‌را سیاسه‌تێن ده‌وله‌تێن زلهێز و مه‌زن دا، سه‌ره‌راى هندێ كو هه‌كه بنه‌مایێن ململانێ جاران د ڕۆحانى بن و جاران ژى د كولتوورى بن، چونكو د بنه‌ره‌ت دا د ئابۆرینه. چونكو ل دۆرماندۆرى پاره‌ى هه‌ڤڕكیه‌ك هه‌یه هه‌مى بهانه تێدا به‌رهه‌ڤ دبن.
دا كو هنده‌ك میناكێن ساده ل دۆر بارودۆخێ خوه بینین زمان، دێ بۆ مه دیار بیت كو دیارترین پێكهاته‌یێن ئابۆرێ مه لسه‌ر بنه‌مایێ نه‌فتێ و چاندنێ هاتینه دانان، د سه‌ر هندێ ڕا پلاندانان و سیاسه‌ت ژبۆ وان نه‌گه‌هشتینه قۆناغا دروستكرنا دو بازاران، كو یه‌كسان بیت ل گه‌ل قه‌باره‌یێ ئه‌وا ل ناڤخوه دا هه‌یى، ئه‌ڤ بابه‌ته ئه‌ڤڕۆ په‌یدا نه‌بوویه، به‌لكو هه‌ر د په‌یدابوونا دوماهیێ دایه، كو ژ ده‌سپێكێن سالێن بیستان ژ چه‌رخێ بۆرى دا ب خاوه‌نداریێ ده‌ست پێ كریه.
ئارگومێنتا لۆمه‌كرنێ دۆما وێ ناكێشیت، ب وێ ئێكێ كو زۆره‌ك ژ وه‌لاتێن داگیكرى یێن كه‌ڤن سه‌ربه‌خوه‌یا خوه وه‌رگرتبوون و تێگه‌هشتینه كو وانه‌ییا نێڤده‌ولى چیه و گوتارا خوه یا سیاسى لسه‌ر بنه‌مایێ بهێزبوون یان لاوازییا ئابۆرێ خوه پێگه‌هاندنه.
ل ڕۆژا كو مسته‌فا بارزانى دیمۆكراسی بۆ ئیراقێ و ئۆتۆنۆمى بۆ كوردستانێ راگه‌هاندى، مانا په‌یڤینا وى ل دویرى تێگه‌هشتنا سه‌رڤه سه‌رڤه یا وان بوو ده‌رباره‌ى ئه‌ڤێ داخۆیانیا وى، و ب وێ ئێكێ هه‌ژموونا لایه‌نه‌كى ب سه‌ر ئابۆرێ وه‌لاته‌كى دا د ڕاستى دا واته‌یا وێ خرابكرنا هه‌ڤسه‌نگیێ بوو، فۆرم و ئه‌نجامدان ب ناڤه‌ڕۆكێ ب ره‌نگه‌كى بوو و ده‌رئه‌نجام ژى وێرانكار بوو و ئه‌وتشت هاته ڕوویدان و وێرانكارى ژى زۆر بوو، چونكو گوتارا پاوانخوازى یا زال تووشى دژه گوتاران بوو كو ب سه‌ر هنده‌ك مه‌به‌ستان داگرت و نخافتن كو پشى هینگى هاتنه بجهئینان، كو ژ ئه‌نجامێ لسه‌ر شیانێن ده‌وله‌تێ زالبوون و هه‌مان سیاسه‌تا ئابۆرى گرته‌به‌ر كو ئه‌گه‌ر به‌رده‌وام ببیت، ئێدى وێرانكاریا نوى دویر ناكه‌ڤیت.
كێ دێ به‌رسڤا پرسیاره‌كا لۆژیكى ده‌ته خه‌لكى كو دبێژیت: ئه‌گه‌ر رووبه‌رێن چاندنێ هشك بوون یان بازاڕا وزێ و نه‌فتێ نه‌مان، ئه‌رێ گه‌ره‌نتى چییه بۆ ژیانا وان یان ژیانا نفشێن داهاتى یێن وان؟
په‌یوه‌ندیه‌كا موكم د ناڤبه‌را ئابۆرى و سیاسه‌تێ دا هه‌یه، په‌یوه‌ندیه‌كا زانستى و پراكتیكه‌ك هه‌یه كو ئه‌نجامه‌كێ (نێزیك) یێ به‌رجه‌سته و یێ (دویر) یێ ب هه‌ستكرن هه‌یه، كو كه‌سێ سه‌ركه‌فتى دیار دكه‌ت، ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر ئاخفتنا وى یا كێم ژى بیت، هه‌روه‌سا ژى یێ سه‌رنه‌كه‌فتى ژى، ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر ئه‌زمانخۆشیێ ژى بكاربینیت.
و/ ئه‌ڤرۆ
