د ناڤبەرا پێكهاتن و ژێكڤەبوون و بەرپرسیاریا دیرۆكی دا
هییام حاجی ئەحمەد
رەوشا سیاسی یا كوردستانی ئەڤرۆ ل سەر دەمەكێ هەستیار راوستیایە كو دشێت شێوێ پاشەرۆژا نێزیك و دوور پێكڤە دیار بكەت؛ یان بزاڤا نەتەوەیی یا كوردی دێ بەرەڤ چەسپاندنا قەوارەیەكێ سیاسی یێ ب رەنگ و رووڤە دێچیت، یان دێ هێژا كەفتیە د ناڤبازنێن ناكۆكیێن ناڤخۆیی دا كو هەر گاڤا خەون نێزیكی ب جهـ ئینانێ بیت، دووبارە دبنەڤە. د ڤێ چركەساتێ دا، ، پرسیارێن مەزن ڤەدگەڕنە سەر: كێ شیانێن كۆمكرنا رێزان هەنە؟ و كێ بەرپرسیاریا بریارا دیرۆكی هەل دگریت؟ و چ بهایەك دێ كەڤیتە سەر نەبوونا ڤێ بریارێ؟
ئەزموونێن گەل و وەلاتان سەلماندیە، كو دەولەت ژ فرەییەكا نە ئێكرێز نایێت ئاڤاكرن، بەلكو ژ ئیرادەكا ناڤەندی یا شیان هەی دهێتە چێكرن كو جوداهیێ بكەتە هێز، نە پارچەكرن. ئیتالیا ژی نەبۆ ئێكگرتی هەتا كو سەروەرێن وێ مفایێ دەولەتێ ل سەر ململانا خۆ ب جهنەئینا و ئەلمانیا ژی سەرنەهلدا حەتا كو بسماركی زانی كو فرە-سۆزینێ بیردۆزا مەزن ژ ناڤ دبەت ئەگەر نەهێتە كۆنترۆلكرن، ژ ئالیێ سەركردایەتیەكا ئێكانە. د ڤی كۆنتێكستی دا، ماكیاڤیلی د پرتووكا خۆ (ئەمیر) دا راستیەك دیاركریە، كو هێشتیا دەم ل سەر دوپات دكەت، قۆناغا كو دەولەت تێدا دهێنە دامەزراندن، پێدڤی ب بڕیاردانەكێ یە كو ل سەر ئاوێتەیا خۆشڤیانێ دەرباز ببیت، ژ بەر كو دلۆڤانییا مەزن پشتی دامەزراندنا قەوارەیی دهێت، نەك د دەمێ پێكئینانا وی دا.
و لدویڤ چارچووڤەیێ ڤێ بیاڤێ دا، دشێت پرۆژەیێ سیاسی بهێتە تێگەهشتن كو مەسرور بارزانی ل سەر كار دكەت. بابەت نە پەیوەندی ب دیدەكێ حزبی یان ململانەیەكا دەمی ڤە هەیە، بەلكو هەولدانەكە بۆ دابینكرنا سەنتەرەكێ بڕیارێ یێ كوردی كو رێگریێ ل ژێكڤەبوونا ئیرادەیا سیاسی بكەت. فرەییا حزبی ب تنێ نە ئاریشەیە، بەلكو بەشەكە ژ زیندیاتیا سیاسی یا هەر جڤاكەكێ، لێ ئاریشە دەستپێدكەت دەما ململانێ دبیتە ئامرازەك بۆ لاوازكرنا بنگەهێ نەتەوەیی، نەكو ب هێزكرنا وێ. ل ڤێرێ گرنگیا پرۆژێ ئێكرێزێ دیار دبیت، نە ب وەسفێ هەلبژارتنەكا رێكخستنێ، بەلكو مۆركرنەكە بۆ دیرۆكیەكا سیاسی یا ئارام.
تۆهمەتێن كو بۆ ڤی پرۆژەی دهێنە ئاراستەكرن ب ناڤێ «دیكتاتۆریەتێ» تێگەهشتنا وێ دهێت دەما ب رەنگەكێ رژد ل سیاسیەتێ وەكی گۆڕەپانا ململانا د ناڤبەرا كەسایەتی یان هێزێ دا دهێتە ڕوانین ، لێ بهایێ خۆ ژ دەست ددەن ئەگەر ل گۆشا ئاڤاكرنا دەولەتێ لێ بهێتە چاڤكرن. دكتاتۆریەت ئەو دەمە كو دەستهەلات بۆ خزمەتا تاكە كەسی بهێتە بكارئینان، لێ دەمێ توندی بۆ پاراستنا قەوارەی ژ ژێكڤەبوونێ بهێتە بكارئینان، ئەڤە چالاكیەكا پێدڤی یە د قۆناغا دامەزراندنێ دا. وەك ماكیاڤیلی ئاماژە پێ دكەت، سەركردێ كو ل خولا ئاڤاكرنا سەرەتا دودل بیت، رێكێ بۆ فەوزایەكێ ڤەدكەت كو دووماهیێ كۆنترۆل نەكرێت.
بەرانبەر ڤێ، ل ڤان دەمێن داویێ گۆڕەپانا كوردی شایەدێ هەولدانان بوو بۆ بكارئینانا ململانا ناڤخۆیی ب رێیا هاریكاریێ ب هێزێن سیاسی كو سەر ب پرۆژێ نەتەوەیی نینن، د هەولدانەكێ دا بۆ لاوازكرنا هەڤپشك، نە ب هێزكرنا رێزێن ناڤخۆ. ئەڤ جوولە وەكی لۆژیكەكا مەترسیدار ئاشكرا دكەن كو ل سەر هەڤكێشەیەكێ ڕاداوەستیت: «ئەگەر سەركەفتن یا من نەبیت، بو كەسێ ژی نابیت»، و ئەڤ هەڤكێشە نە دەولەت ئاڤا دكەت و نە دۆزەكێ دپارێزیت. ناكۆكییا سیاسی یا ڕەوایە، لێ گۆهارتنا وێ بۆ دابەشبوونەكا بنگەهی هەڕەشەیەكا راستەوخۆیە ل سەر بیردۆزا دەولەتێ ب خۆ.
هەلبژارتنێن نها وەك تاقیكرنەكا ئاشكرا بۆ ڤی هشیاریێ دهێت. ئەڤە نە بتنێ پرۆسەیەكا دەنگدانێ یە، بەلكو وێستگەهەكە بۆ دوبارە دیاركرنا شێوێ پەیوەندیا د ناڤبەرا هێزێن سیاسی و چەمكێ بەرژەوەندیا نەتەوەیی. ئەگەر هەلبژارتن ببنە هەڤركیەكا ناڤخۆیی كو رێزان لاواز بكەت، دێ ببنە پێنگاڤەك بەر ب ژێكڤەبوونێ. لێ ئەگەر ببنە هۆكارەك بۆ دووبارە ئاڤاكرنا باوەریێ، دێ رێكێ بۆ خولەكا دامەزراندنا نوی ڤەكەت.
دیرۆك ب زەحمەت چاڤەرێی دكەت. كوردستان ئەڤرۆ ل هەمبەر دەرفەتەكێ یە كو دبیت ب زەحمەت دووبارە ببیتەڤە: یان دێ ژ بیردۆزا نەتەوەیێ ڤەگوهاستن بۆ راستیا دەولەتێ، یان دێ د سنۆرێن دەقی و بیرهاتنێ دا بمینیت. پرۆژێ كو كار ل سەر ئێكرێزیا رێزان دكەت، گەرەنتیەكێ ب سەركەفتنەكا زوو نادەت، لێ مەرجەكێ هەی كو بێ ئەو نابت: كو بۆ كوردان دەنگەكێ ئێكانە هەبیت دەمێ تێكەلێ چارەنڤیسیێ دبن.
ئەڤە بەرپرسیاریا دیرۆكێ یە، نە بەرپرسیاریا كەسەكێ یان حزبەكێ.
و پرسیارا ئەڤرۆ نە ئەڤەیە: كێ دێ سەركەڤیت و كێ دێ ژ دەست دەت؟
بەلكو: ئەرێ كوردستانێ دڤێت وەكی دەولەت بجه بهێت، یان وەك پرۆژەكێ پاشخستی د بیرهاتنێ دا بمینیت؟
* ڤەكۆلەرەكا سیاسی ل كاروبارێن ئیراق و كوردستانێ
