راستیا چیرۆكا ئیراقێ
د. به‌درخان سندی
عه‌ره‌بێن ئیراقێ په‌شێمانن كو ب ده‌ستوورێ ئیراقێ رازیببوون ئه‌وا فیدرالیه‌ت ب یاسا و سیسته‌م ڤه په‌سه‌ندكری وه‌لێ عه‌ره‌بێن شیعه پتر په‌شێمانن، چونكی ئه‌و پتریا ئیراقێ نه ل سه‌ر سێ ده‌ستهه‌لاتێن ده‌وله‌تا ئیراقی. ئه‌و وه‌سا دبینن ئه‌گه‌ر ده‌ستوورێ ئیراقێ نه‌مینت یان ب ده‌ستووره‌كا دی بێته گوهارتن هینگێ دێ شێن حه‌زا خوه بجهبینن ئه‌و ژی دامه‌زراندنا ده‌وله‌ته‌كا ئیراقییا ناڤندانه(مه‌ركه‌زی) و به‌غدایا پایته‌خت دێ هه‌می ئیراقێ ب خوه‌ڤه گرت ب هه‌می ئالاڤه وه‌ك سیاسه‌ت و وه‌ك ده‌ستهه‌لات و سامان و ده‌وله‌تا شیعی ل ئیراقێ دێ ئێته دامه‌زراندن.
ئه‌ز نابێژم حه‌زا وان درسته یان شاشه ئه‌ڤه نه‌كارێ مه كوردایه ئه‌و دئازادن چاوا بڤێن چاره‌هاتیا خوه ببینن یان چێكن، وه‌لێ نابت لسه‌ر حسێبا مه كوردان بت و پشتی چه‌ندین سالێن خه‌باتێ و جۆره‌هایێن قوربانییان هه‌تا مله‌تێ مه ئه‌ڤ قه‌تا ئازادیێ بده‌ستخوه‌ڤه ئینای (هه‌رێم).
بێنه سه‌ر بابه‌تێ سونه‌یێن عه‌ره‌ب ئه‌و (نهو) كێمتر په‌شێمانێن ده‌ستوورا ئیراقێ نه، چونكی وان ل به‌ره ب خوه هه‌رێمه‌كێ دامه‌زرینن هه‌رێما سونه‌ییان ل ئیراقێ دا خوه ژبن ده‌ستهه‌لاتا شیعا و ئیرانێ رزگار بكن و ئه‌و وه‌سا دبینن ئه‌گه‌ر بوون خودان هه‌رێم دێ هه‌می سوننه‌یێن جیهانێ پشتا وان گرت كو سونی پتریا بوسلمانایه د جیهانێ دا و دبت ئه‌ود بۆچوونا خوه‌دا دراستن ئه‌و ژی خودان مافن دئازادن د چاره‌هاتیا خوه‌دا، لێ ئه‌ز پڕ باوه‌رم پشتی بگه‌هن ئارمانجا خوه ئه‌و دێ هه‌لوه‌ستێن خوه به‌رامبه‌ری كوردان وه‌رگێرن و ئه‌ڤ دۆستییا وان دگه‌ل مه‌دا ده‌مییه و نامینت وه‌كی هه‌می جاران و د دیرۆكا مه‌دا خوه‌یایه و مه ئه‌زموونه‌كا باش دگه‌ل وان هه‌یه و ئه‌وا ئه‌م ئه‌ڤرۆ د كه‌ركووكێ دا دبینن باشترین نیشانه كو عه‌ره‌بێن سوننه ژی د دلێ خوه دا نه‌درستن گه‌ل مه كوردان، بگره ژ ڕۆژا سه‌دامی برنه كه‌ركووكێ و ده‌ستپێكرنا گوهورینێن دیموگرافی (جڤاكی/نیشتیمانی) و حوكمێ عه‌ره‌بایه‌تیێ و ته‌عه‌دا ل گوندێن كوردان و بزاڤكرن ل هه‌می گه‌رێن په‌رله‌مانی ل به‌غدا نه‌هه‌ما بۆ بجهنه‌ئینانا مادده‌یێ ١٤٠ وه‌لێ بۆ نه‌هێلانا ڤی مادده‌یێ ده‌ستووری ژبنیرا و ب سه‌ر بلندی به‌حسێ ده‌ورێ خوه د جنه‌هئینانا ڤێ مادێ دكن ل په‌رله‌مانی.
ئه‌ڤه هه‌می دبێژیته مه سونه ژی نه هه‌ڤالێن سوبه‌هینه، كورت و كورمانجی مه كوردان هه‌ڤال ل رۆژهه‌لاتا ناڤنجی نینن و بلا ئه‌م لسه‌ر ڤێ راستیێ دانوستاندنێ دگه‌ل خوه و گه‌ل جیهانێ بكین، چنكی دانپێدانا ده‌روونی ب هه‌بوونا مه وه‌ك نه‌ته‌وه‌یه‌كی خودان ماف نینه و چ تشتێ تام (ئاشتیانه) كو هند جاران بۆ چاره‌كرنا كێشه‌یا كوردی دئێته‌كرن دره‌وه و ده‌مه‌كی یه.
بێینه سه‌ر بابه‌تێ خوه مه كوردان و راستیا مه ل ئیراقێ كو پارچه‌یه‌ك ژ كوردستانێ ب ئیراقێ ڤه گرێدایه.
ب مخابنیڤه دبێژم هه‌رێمێ هنده كارێن شاش یێن كرین د وارێ رێڤه‌برنێ و دارایێ و ئه‌ڤه جهێ پسیارا هه‌می مله‌تێ كورده، ئانكو ئه‌ڤ شاشیێن هاتین كرن ب راستی قه‌ت نه د پێشبینیا مله‌تێ كوردێ باشوور دابوو و ئه‌ز تێدگه‌هم كو د ئه‌زموونێن نویخێڤه‌كری شاشی چێدبن، لێ ئه‌ڤه ژی سنوورێن خوه یێن هه‌یین و من به‌ری پتر ژ ١٢ سالان هۆزانه‌كا ئاشكرا و دلسۆزانه ل سه‌ر ڤێ چه‌ندێ نڤێسیبوو.
مله‌تێ كورد هزر نه‌دكر كو دێ ئه‌ڤ شاشیێن دراڤی و ئیداری ئێنه‌كرن و ل ڤی ئاستی كو بوونه ئه‌گه‌را ژۆردا چوونا ئاستێ ئێكۆنۆمیك و كۆسپه‌یا هه‌ره دیار نه‌دانا مووچه‌یی و (بته‌قه‌له‌قێ) بێته و خه‌رجكرن بۆ خودان مافان یان پتر ژ ٣ هه‌یڤان فه‌رمانبه‌ر بمینن بێ پاره!. هه‌روه‌سا زه‌لالنه‌بوونا هه‌یێ گشتی (المال العام) هه‌روه‌سا هه‌یێ تایبه‌ت (المال الخاص)، ئه‌ڤه هه‌می ببوونه ده‌لیڤه وحێجه‌ت د ده‌ستێ به‌غدا دا ژ ده‌سپێكێ نه ئه‌م دڤین نه فدرالیت و په‌شێمانێن ده‌ستوورینه، ڤێجا د ست بهاندا هێرشێن راگه‌هاندنێ ژ لایێ به‌غداڤه نه ژ پڕ خه‌می به‌رامبه‌ر هه‌رێمێ و مله‌تێ كورد، لێ ژ دوژمنی و چاڤپێنه‌رابوونا وان ب هه‌رێمێ و نه‌شیانا وان مه كوردان خوه (نیڤ سه‌ربه‌خوه) ژی ببینن و وه‌ك بزاڤه‌كێ بۆ نه‌هێلانا هه‌رێمێ هه‌تا وی راده‌یێ وه‌لێهات كه‌نالێن ته‌له‌فزیۆنى یێن ئیراقی سڤكاتیێ ب هه‌رێمێ بكن و ب ئاوایه‌كی بێ ره‌وشتانه، هه‌روه‌سا هێرشێن دادوه‌ریا به‌غدا و ل دویڤ ئێك دژی هه‌رێمێ، ئه‌ڤه هه‌می بوون ئه‌گه‌رێن هندێ ده‌روونییا جڤاكێ مه نزم ببیت و فاكته‌رێ هه‌ره مه‌زن كار ل مله‌تی كری، مانگرتن و خوه‌نیشادانێن مامۆستایێن مووچه نه‌وه‌رگرتی كو خودان ماف بوون د وان خوه‌نیشادانان وه‌لێ نه‌خودان ماف بوون د سڤككرنا هه‌بوونا هه‌رێما خوه هه‌رێما كوردستانێ (به‌غدا مووچه ئه‌نێرێ هه‌رێم بۆ ۆ مالێ) دڤێت ئه‌م جوداهیێ د ناڤبه‌را دو تشتان دا بكن مافپه‌روه‌ری بۆ ژیانێ ژ لایه‌كێڤه و بكارئینانا مافان بۆ شكاندنا هه‌بوون و شكۆیا مله‌تێ كورد و دلێ نه‌یاران خۆش بكین و كه‌یفا وان ب خوه بینین.. كه‌س نینه كورد بیت و مرۆڤ بیت نه‌دگه‌ل مافێ مامۆستایێ كوردستاتنێ یه وه‌لێ سنوور هه‌نه … مامۆستا دڤێت ئه‌وان سنووران نیشا مه بدت و مه فێربكت. نه ئه‌م نیشابدین.
ژبه‌ر وێ چه‌ندێ به‌غدا ژی ده‌ستپێكر هه‌ر حه‌فتی (سه‌رپرایزه‌كێ) بدت مه و راگه‌هاندنا وێ سڤكاتیێ ب مه بكت. گه‌لۆ وه گوه لێ بوویه ل خونیشادانه‌كێ ل ئیراقێ یان مسرێ یان بریتانیایى هاوار بكن یسقگ العراق یان تسقگ مصر یان تسقگ بریگانیا؟!
تو ژ ئیداره‌یا وزاره‌ته‌كێ یان ژ حوكمه‌ته‌كێ نه‌رازی وێ ب خوه بكه هه‌وار وگازنده ل خوه‌نیشادانێ به‌لێ مامۆستایه‌ك هاوار بكت:
به‌غدا مووچه ئه‌نێرێ
هه‌رێم برۆ بۆ مالێ
ئه‌ڤ جهێ كه‌سرێ یه و كه‌یفا دوژمنان پێ دهات.
ل ڤێرێ حه‌ز دكم بێژم كو حه‌زا شیعا (دۆستێن مه یێن سیتراتیجی!..…!)
بۆ شكاندنا سیسته‌مێ هه‌رێمێ و برنا ئیراقێ به‌رب ناڤه‌ندیاتیێ (مه‌ركه‌زیه‌تێ) ده‌ستێ بیانیان ژی تێدایه مه‌به‌ستا من ده‌وله‌تێن ب ره‌خ مه‌ڤه.
مخابن ئه‌ڤرۆ هه‌رێم بوویه جهێ بۆچوونێن تێكه‌ل و پێكه‌ل و نه‌گونجای ێین ئێكودو د ناڤ ده‌زگه‌هێن ده‌وله‌تا ئیراقێ و هه‌ر ئێك یێ تشته‌كی دبێژت.
تشتێ هه‌ره نه‌خرش ئه‌وبوو چوونا شاندێن كوردستانێ ئه‌وێن پێكهاتی ژ سومبلێن حوكمه‌تێ و هه‌رێمێ بۆ به‌غدا ڕۆژانه و حه‌فتیانه كا جا دێ وه‌زیرا دراڤی چ بێژت و هنده جاران ژی نه‌ددیت
ئه‌م گه‌له‌ك ب هندێ شكه‌ستین و راستی ژی گونه‌هكاریا مه یا كوردانه بلا ئه‌م ١٠٠% د زه‌لال باین و مه تلا خوه كربا د چاڤێ هه‌ر دوژمنه‌كێ كورد دا. لێ چ بێژم مخابن و بلا نه هه‌ر رۆژ به‌رپرسێن حوكمه‌تا كوردان ب ده‌ستڤالا ژ به‌غداهاتبان ڤه كوردستانێ مخابن.
ئه‌ڤه بێگومان ببوو جهێ نزمبوونا ده‌روونیا جڤاكێ مه و لاهوازبوونا باوه‌ریێ به‌رامبه‌ر ئه‌ڤه ده‌ستكه‌ڤته (هه‌رێم) كو ب سیلاڤێن خوینێ د ماوه‌یێ شێست سالان هه‌تا هاته دامه‌زراندن و پێكهینان.
هیڤیدارم پڕانییا مله‌تێ مه بكارن پارییه‌كێ نانی بدنه زارۆكێن خوه و ئه‌ڤه كێمترین داخوازه یا ژ من ڤه.
ئه‌ز دبێژم یا فه‌ره ڤێ چیرۆكێ ب تشته‌كی گه‌له‌ك راستیانه (واقعی) بدوماهی بینم وه‌ك نڤێسه‌ر و هۆزانڤان و هه‌می به‌رهه‌مێن خوه بۆ ڤێ كوردستانا دلبه‌ر مه‌زاختی.. من نه لبه‌ره تشته‌كێ نوی بێژم وه‌لێ زێده‌كم ئه‌و ژی ئه‌ڤه‌یه مه كوردا ژبلی چیای دۆست نینه و ئه‌و ده‌وله‌تێن ل دۆر كوردستانێ ب مله‌تێن خوه‌ڤه نه‌دۆستێن مه‌نه و چ جاران ب راستی نه‌بینه دۆستێن مه و ئه‌م ژ نه‌چاریێ دوپاتیێ ل سه‌ر په‌یوه‌ندیێن خوه ل گه‌ل وان دكین و ب په‌یڤا (تاریخی) دپه‌سنینن دا هه‌ما ژیانا مله‌تێ مه برێڤه بچت وه‌لێ ئه‌و بخوه نه‌زانینه و نه‌شییانه نه دیموكراسیه‌تێ نه ئاشتیێ ل ناڤ ده‌وله‌تێن خوه بچه‌سپینن، ڤێجا دێ چاوا ل كوردستانێ چه‌سپینن؟!.. باوه‌ر بكن هه‌می حوكمه‌تێن هاتین و حوكم ل مه كرین د دلێ كویردا مه ب خولامێن خوه دزانن.. ئه‌ڤه سایكولوجیه‌تا وایه، هه‌تا نهو له‌قا ل تلێن خوه ددن كو چاوا ئسپانیا (ئه‌ندولس) ژ ده‌ستێ وان چوو و رزگاربوو!!
ئه‌ڤ راستیه مه دگه‌هینته هندێ كو مه چ رێك نینه ژبلی ئه‌م خودانێن خوه بین و گرانیا خوه بده‌ین خوه و مه بتنێ باوه‌ری بخوه هه‌بت و نابت ئه‌ڤ باوه‌ریه بێته تێكدانێ بۆ هه‌ر ئه‌گه‌ره‌كی.
باوه‌ریا ڤه‌گێر یان ڤه‌گوهاستی د ناڤبه‌را هه‌ر مله‌ته‌كی و سه‌ركردایه‌تیا وی مله‌تێ بێ په‌یوه‌ندیێن زه‌لال دروست نابت و ئه‌ڤه (باوه‌ری) تشته‌كا ب رحه و زیندییه هنده جاران بهێزدبت و هنده جارێن دی كێم و لاهواز دبت، چنكی د بنیات دا باوه‌ری (هه‌سته) به‌لێ باوه‌ری هه‌سته نه كه‌ڤره.
ژبه‌ر ڤێ چه‌ندێ ئه‌ز دبێژم فه‌ره لسه‌ر مه كورد مله‌ت و سه‌ركردایه‌تی ئه‌ڤ رحا باوه‌ریێ یا زندی زه‌لالتر و ساختر و چالاكتر و نوشدارتر لێ بكین.
ئه‌زموونا هه‌رێماتیێ پێدڤی بوو رحا باوه‌ریێ ب كوردینیێ زێده‌تر وزیندیتر و ساختر لێكربا، نه‌كو زه‌عیفتر لێ بكت ئه‌ڤه نه‌هه‌ما من گۆتیه، خوه جه‌نابێ سه‌رۆكی به‌رێز مه‌سعود بارزانی ژی به‌ری چه‌ند ساله‌كا كه‌رمكر و گۆت:
(هشیاربوونا كوردینیێ یا زه‌عیف بووی د ناڤ مله‌تێ مه‌دا)
به‌لێ راسته لێ ئه‌ڤ زه‌عیفبوونه ژی گه‌له‌ك ئه‌گه‌رێن خوه یێن هه‌یین.
باوه‌ریا ره‌ها و بێ توخیب سه‌رێ رێكێیه رێكا سه‌ر ژنوی و چیایێن مه ئه‌زه‌لی و ئه‌به‌دینه و هه‌ر ل هیڤیا مه‌نه…
نه ئه‌و دهه‌ڕشن.. نه كورد دمرن..
