ره‌شكۆ
عزه‌ت یوسف
رۆمانا (ره‌شكۆ)، ژ نڤێسینا (عه‌بدولره‌حمان بامه‌رنی)یه، ب زمانه‌كێ سازگار مینا زه‌لالیا ئاڤا سه‌ره‌كانیا و ب كوردیه‌كا په‌تی و ده‌سته‌واژه‌یێن كریستالی و ده‌ربڕینێن پێكهاتێن ده‌روونا مرۆڤایه‌تیێ هاتیه مه‌هاندن.
ره‌شكۆ ناڤێ په‌رتۆكێ یه و كو ژ په‌ڕاسیا ناڤێ (ره‌شید) هاتیه كورتكرن و سڤككرن. ره‌شكۆی ناڤێ وی نه ب دلێ وی بوو، ناڤێ وی ببوو گرێكه‌ك گڕه‌ك به‌ردابوو هناڤێن وی، حه‌ز دكر ژ هه‌ر كه‌سێ دوور كه‌ڤیت یێ ناڤێ وی بزانیت. پاشی زانی ناڤێ وی ژ دیرۆكا عه‌ره‌بی بۆ (هارون ره‌شید) دزڤریت، ئه‌و خه‌لیفه‌یێ عه‌باسی یێ ده‌ستهه‌لاتا وی یا گه‌له‌ك به‌رفره‌ه بوو ، هه‌تا جاره‌كێ ل سه‌ر بانێ كوچكا خوه د گه‌ل عه‌وران دئاخفت و د گۆت: (ئه‌گه‌ر هوون بارانا خوه ل كیرێ ب بارینن، دێ به‌رهه‌مێ هه‌وه هێته به‌رده‌ستێ من). لێ دبێژن ئه‌ڤی خه‌لیفه‌ی دو هزار ژن ب ناڤێ كه‌نیزه ل به‌ر له‌بێ و به‌لێ یا وی بوون. له‌وا ره‌شكۆی حه‌ژ ناڤێ خوه یێ ژ قه‌ستا ره‌شكۆ نه‌یێ ژ راستا ره‌شید كر.
سیمایێ رۆمانێ ب ستایله‌كێ ڤه‌بڕ و په‌ره‌گرافی هاتیه دارێژتن. مرۆڤ وه‌سان هزر دكه‌ت، كو گه‌له‌ك ژ به‌ندێن ناڤه‌رۆكا رۆمانێ ب ئاراسته‌یێن جیاوازن، لێ ده‌مێ ب ناڤدا دچیت دزانیت وه‌سا نینه و ژ بابێ سیێ یان چارێ دبنه برا بابێن ئێك.
ب درێژاهیا رۆمانێ دیمه‌نێن رۆمانسی و چیمه‌نێن وروژێنه‌ر و په‌یڤێن دلداری تێدا د چخت و خورتن، (من خه‌ون ب پاشه‌رۆژێ ڤه ددیتن و وی خه‌ون ب حه‌زێن سینگێ من زێده‌تر نه ددیتن، مه‌مكێن سه‌رێن وان بلند هێشتا بشكوژێن وان سه‌رێن خوه باش نه ده‌رێخستین و ره‌شاتی پێدا نه‌هاتینه خارێ، هه‌ردوان دگه‌ل په‌یڤێن ڤیانێ و حه‌زكرنێ خوه به‌ردانه خارێ، ئێكه‌م جاره ژنه‌ك سینگێ خوه ب سینگێ وی ڤه‌نیت، ژنا رویس د گه‌رماڤێ ڤه، ژ ده‌ستدانا كچینیێ…).
هه‌رچه‌نده جیهانا به‌ر بچووكیێ دچیت و گوند و باژێر یێن ب ناڤ ئێك كه‌تین، لێ رۆمان دبێژیت هێشتا خه‌لك جوداهیێ دناڤبه‌را ئاقلێ گوندیاتی ب رامانا (گرتی و پاشڤه‌مای و خێله‌كی) و یێ باژێر ب واتایا (ڤه‌كری و پێشڤه‌چوویی و شارستانی) دكه‌ت. ئه‌م دێ د شاش بین ئه‌گه‌ر هه‌ر د ئاقلیه‌تا كه‌ڤن دا بمینین، ژبه‌ر كو هه‌می بیاڤ به‌ره‌ڤ پێش دچن. بامه‌رنی دبینیت ده‌رده‌سه‌ریا كچێ د كومه‌لگه‌هێن داخستی دا گه‌له‌ك جاران دوماهی زلكێ شخارتێ دبیته دادوه‌ر.
رۆمان دبێژیت: (هه‌ر كه‌سێ نه‌شێت ل سه‌ر هه‌ستێن خوه زال بیت، بلا ڤێ رۆمانێ نه‌خوینیت)، وه‌سا مرۆڤ هه‌ست دكه‌ت، رۆمان د رۆمانێ دا هه‌یه.
پیره‌مێرا ل سه‌ر دۆشكێ به‌ربه‌رۆژی جگارێن كیسكی ژ په‌ركێن سیله‌حی تێ دكرن، ب چه‌قماقێ چه‌ق چه‌ق هه‌تا جاره‌كێ گۆڕی ژێ دچوو و كێلا خوه دشكاند. هه‌روه‌كی دگۆتن ژیان و ته‌مه‌ن مینا دوكێلا جگارێ یه و ل دوماهیێ بلند په‌رش و به‌لاڤ دبیت و نامینیت.
چیرۆكا دو ده‌رهه‌می زێده یا بالكێش بوو، پیره‌مێره‌كی ل گه‌ل قۆرمدانا جگارێ ڤه‌گێرای. ده‌مێ ل زارۆكاتیێ دو ده‌رهه‌م دیتین، جارنا ته‌به‌ل پێكرین، جارنا تایره بۆ ترۆمبێلكا تێله‌ی، جارنا ژی كێك و شه‌كرۆك، هه‌رچه‌نده ده‌می چیرۆكا دو ده‌رهه‌می ڤه‌دگێرا روویه‌كێ خوه‌ش ددایێ، به‌لێ دگه‌ل ڤی روویێ خوه‌ش ئه‌وی نه‌دزانی داخا دلێ خوه‌ه ڤه‌شێریت و هه‌می كه‌س دشیان چیرۆكه‌كا دی ل پشت چاڤێن ویڕا ببینن، ئانكو چیرۆكا د چیرۆكێ دا.
سه‌رهاتیا هه‌ڤژینیا مامزدینی و له‌علێ یا سه‌رنج راكێشه، بیاڤه‌كێ دلڤه‌كه‌ر دایه رۆمانێ، له‌عل ب خوه له‌عل بوو، هه‌می سنێلا و گه‌نجێن گوندی حه‌ز دكرن یا وی با و به‌ر و سینگێن وی ئاده كربان و چنیبان. وه‌رز وه‌رزێ بوهارێ بوو، مامزدینێ سنێله ل ناڤ ره‌زی كولان دكر، دبیته گڕ گڕا عه‌ورا و تاڤیه‌كا بارانێ دباریت، وی خوه كێشا بن ته‌حته‌كی كو ل سه‌ره‌ڤانا ره‌زی هلكۆلا بوو و قوپه ئاگره‌ك هه‌لكر بوو، قوریه‌كێ ره‌ش كف كفا وی بوو. ئه‌وی هند دیت وه‌كی تێژكێن ئه‌جنا له‌عل خوه دكێشته بن ته‌حتی و به‌ر ئاگری، هزر كر خه‌ونه و ڤه‌جنقی، لێ له‌علێ گۆتێ كو ئه‌و یا هاتیه گیایێ بهارێ و هنده‌ك داڤێن قورادا بۆ ناڤ سه‌وكێن سه‌ر سێلێ، چاڤێ وێ ب ئاگر كه‌تیه و هاتیه خوه گه‌رم بكه‌ت. ل وێرێ گۆتنێن تڕانه و حه‌نه‌ك دهێن لێك گوهاڕتن، ژئالیه‌كی باران دباریت و ژ ئالیێ دی رومانسیه‌ت، ئه‌ڤه ئێكه‌م پێنگاڤا ئاڤاكرنا هه‌ڤژینیێ بوویه دناڤبه‌را وان دا..
مامزدینی دوكانه‌ك هه‌بوو، ئه‌ڤ دوكانه مینا ئاژانسه‌كا سه‌حوسیان بوو، ژن و كچان گه‌له‌ك ژ خه‌م و گیروده‌یێن خوه یێن نه‌په‌نی ل وێرێ ڤالا دكرن.
باژێرێ رۆمان تێدا دچه‌رخیت، باژێرێ خه‌مانه، یێ تژی خه‌لكێ هه‌ژار و نه‌داره، تایبه‌ت ئه‌و ته‌خا كه‌س لێ خوه نه‌كه‌ته خۆدان. باژێر د ناڤبه‌را دو چیادا به‌رفره‌ه بوویه، ب سه‌ره‌دان بۆ مالێن ڤێ ته‌خا ده‌ستكورت مرۆڤ دزانیت چه‌ند نه‌دادی ل ڤی باژێری هه‌یه و چه‌ند مافێن چه‌ندا دكه‌ڕێفن. سه‌را په‌یڤه‌كێ گه‌له‌كان نیڤه‌كا ته‌مه‌نێ خوه ل پشت شفشێن زیندانێ برینه سه‌ر، مرۆڤ یێن بۆ هاتینه كوشتن. گه‌له‌ك چیرۆك لێ هاتینه بن ئاخكرن ئه‌ڤی باژێری ئه‌گه‌ر گوهۆڕین بڤێت دڤێت ژ خوه ده‌ست پێ بكه‌ن و ئه‌گه‌ر نه‌شیان ئه‌و تشتێ وان بڤێت بگوهۆڕن دڤێت ل خالێن لاوازێن وی تشتی بگه‌ڕن! ئه‌گه‌ر ژی ل وی باژێری ل ساخێن مری بگه‌ڕن، ئه‌و باژێر بێ هژمار تژی كه‌له‌خێن ته‌مری و بێ پێژن تێدا پالداینه!
ژبلی باژێری خه‌ما، جیهانا مژێ و جیهانا عه‌شقێ و جیهانا دلستانێ، جیهانا خه‌ونێ و جیهانا به‌هه‌شتێ، هه‌ر ئێكێ دادی و نه‌دادیا خوه هه‌یه. دڤێت زوی یان دره‌نگ یاسا وه‌ك یاسایێن (حه‌مورابی) بۆ ئه‌ڤان جیهانا دارێژن.
بامه‌رنی شیایه ل دۆر رۆمانێ چه‌پ ده‌ت و ئاماژه بكه‌ته جینوساید و كاره‌ساتێن ب سه‌رێ گه‌لێ كورد هاتین: ئه‌نفال، هه‌له‌بچه، ده‌ربه‌ده‌ری، كاڤلكرن، ره‌ڤا ملیۆنی، كۆمكوژی. به‌س ل ئه‌نفالێن ره‌شێن سالا 1988، كو ب سه‌دان هه‌زار ژ كه‌سێن بێ گونه‌ه هاتنه بن ئاخكرن و ب سه‌دان گوندێن مه هاتنه خرابكرن و كانی و ژێده‌رێن ژیانێ هاتنه هشككرن و كچ و ژنێن مه وه‌ك جاریه و كه‌نیزه هاتنه فرۆتن.
هه‌ژی گۆتنێ یه، گه‌له‌ك ناڤێ (به‌شێ ناڤخۆیی كچان) د رۆمانێ دا دهێته دیتن.
د رۆمانێ دا، ( كومپیوته‌ر، لاپتۆپ، فیسبوك، مه‌سج، رۆژنامه، گۆڤار، چالاكڤانێن رێكخراوێن سڤیل، فولده‌ر، ده‌پێ شانۆیێ، فلم، ته‌كنه‌لوژیا، تلستار، مێمۆری…). دهێته ناڤدان.
ناڤێن د رۆمانێ دا هاتین گه‌له‌ك د كێم بوون، ژبلی ره‌شكۆی، ناڤێ (مامزدین، له‌عل، مام عه‌لی و شێرو) دهێته گۆتن. رۆمان یا بێ بار نه‌بوویه ژ ناڤێن گه‌له‌ك گیانه‌وه‌ر و جانه‌وه‌ران ژی، وه‌ك: (په‌زێ كیڤه، په‌زێ كه‌هی، هرچ، گورگ، سڤۆره، كێریشك، ژیژی، ماسی، سیسرك، كتك و مشك).
ل داویا رۆمانێ چه‌ند خوه‌زی و دێبلا هاتینه راهێلان، خوه‌زی مێژوو سه‌روژنوی هاتبایه نڤێسین.. خوه‌زی ڤه‌كۆلینێن مێژوویی ل دۆر توندوتیژیێ و ڤه‌دانا په‌رده‌یان یێن ب ناڤێ شه‌ره‌فێ و یه‌كسانیا د ناڤبه‌را ژن و مێران دا هاتبا لادان… دا راستیا بابه‌تێ هاتبا پێشچاڤ! دا خه‌م و ده‌رده‌سه‌ریا كچێ ل به‌ر كه‌ڤنه‌شۆپێن ره‌وشت و تیتالێن پاشكه‌فتی خویا ببان.
رۆمانێ باژێره‌كێ ته‌نا و بێ مژ دڤێت، باژێره‌كێ ساهی و بێ ته‌پ و تۆز دڤێت، باژێره‌كێ تژی دلدار دڤێت، باژێره‌كێ سه‌رده‌م و ب یاسا دڤێت كو هه‌ر كه‌سه‌ك تێدا شاد بیت.
رۆمانێ ژبلی رامانێ ژ ئالیه‌كی خوه‌شی و چێژی، ژ ئالیێ دی دیمه‌نێن كول و كوڤان تێدا د مشه‌نه.
