ره‌هه‌نده‌ك ژ سالۆخه‌تێن تیرۆرسته‌كی
د فه‌رهه‌نگا سایكۆلۆژیێ دا هژماره‌كا تێكچوونێن ره‌فتاری و كه‌ساتی یێن هه‌ین كو ڕاسته‌وخوه كارتێكرنێ ل سه‌ر كه‌ساتیا تاكی دكه‌ت و ئه‌و جۆرێ هزركرنێ و ره‌فتارێ كو ئه‌ڤ كه‌سه پێ ڕادبیت،نه‌ئاسایینه بگره گه‌له‌ك زیان بۆ خۆدێ وی و خێزانێ و جڤاكێ و بگره نه‌ته‌وه‌یه‌كی ژی دروست دبیت. ئێك ژ ڤان جۆرێن تێكچوونێن ره‌فتاری لادانێن سایكۆسۆ سیۆپه‌تیه كو زانایێن ده‌روونناسیێ، جاران وان ژ ئێكدوتر جودانه دكه‌ن و ب دو جۆرێن سایكۆپه‌تی و سۆسیۆپه‌تی دده‌نه‌نیاسین. سایكۆپه‌تی ئه‌و كه‌سه یێ كو ئاراسته‌یا دژایه‌تیا وی دژی جڤاكێ و تاكێن وێ نه‌راسته‌وخوه‌یه و ب ڕێیا لادان ژ یاسا و بنه‌ما و پیڤه‌ر و بهایێن جڤاكی روودده‌ت وه‌ك گوهنه‌دان ب ڕێنمایێن قانوونی و هاتنوچوونێ و بابه‌تێن ژ ڤی جۆرێ و گرێدای ب قانوونێ ڤه و هنده‌ك ڕێنمایێن فه‌رمی یێن ل فه‌رمانگه‌ه و ده‌زگه‌هه‌كێ میری ده‌ردچیتن. لێ دژایه‌تیكرن و لادانێن جۆرێ سۆسیۆپاتی راسته‌وخوه ئاراسته‌ی جڤاكی و تاكێن وێ دبیت، بۆ نموونه ئێشاندن و ئازارێن فیزیكی و سایكۆلۆژیك و گه‌هاندنا زیانێن جۆراوجۆر ب خه‌لكێ وه‌ك تالانكرن و دزین و تێكدانا ره‌وشا ژیانا جڤاكی و تاكێن وێ. ل گۆنده‌كی دبیت كه‌سه‌كێ سۆسیۆپه‌تی بچیت و ئاگری به‌رده‌ته بێده‌ره‌كێ یان ئاڤێ به‌رده‌ته سه‌ر زه‌ڤیا كه‌سه‌كێ بۆ هندێ زیان ڤێ بكه‌ڤیت. هه‌كه بهێت هنده‌ك هوورتر ته‌ماشه‌ی كه‌ساتیا تیرۆریسته‌كی بكه‌ین دێ هێته تێبینیكرن كو گه‌له‌ك سالوخێن مرۆڤه‌كێ سایكۆسۆسیۆپاتیك یێن ل نك هه‌ین. وه‌ك لادان ژ یاسا و پیڤه‌رێن جڤاكی و بها و بنه‌مایێن مرۆڤاتی و ئایینی، كۆشتنا بێ تاوانان و تالانكرنا خه‌لكێ سیڤیل و بێگۆنه‌ه و شه‌لاندنا مالان و گه‌هاندنا ئێش و ئازارێن فیزیكی و سایكۆلۆژیك ب شێوازێن جودا و دڕندانه و دژی مرۆڤاتیێ كو د چو ئایین و مه‌زهه‌ب و رێباز و فه‌لسه‌فه‌كا مرۆڤ دوستدا نه‌هاتیه. ئه‌ڤ جۆره كه‌سه ژ بلی ڤان سالوخه‌تان، ژ لایه‌نێ هه‌لچوونێڤه لاواز و سارن و چو دلۆڤانیه‌ك د دلێ واندا نینه و گوهێ خوه ناده‌نه تشتی و ئێش و ئازارێن خه‌لكی ل نك وان چ ڕامانا خوه نینه بگره یاریان ژی پێدكه‌ن و دلێ وان بۆ كه‌سه‌كێ ناسۆژیت. هژماره‌كا وان ژ لایه‌نێ هۆشیڤه د ئاستێن بلندانه و ڤێ زیره‌كیێ ل ئاراسته و لادانا خوه یا سایكۆسۆسیۆلۆژی دا دمه‌زێخن و هه‌ر چڕكه و خوله‌كا خوه بكاردئینن بۆ مه‌ره‌مێن خوه یێن دژایه‌تیكه‌رانه. ژ لایه‌نێ په‌یوه‌ندیێن جڤاكی ڤه گه‌له‌ك لاوازن و شیانا گرێدانا په‌یوه‌ندیێن ئاسایی ل گه‌ل ده‌وروبه‌ر و خه‌لكی دا ل نك وان لاواز و سسته و تێدا سه‌ركه‌فتی نینه. له‌وما دبینی ئه‌ڤ كه‌سه گۆشه‌گیر و كز و بێده‌نگن و تێكه‌لیا وان كێمه یان تنێ ل گه‌ل وان كه‌سێن وه‌كی خوه دگه‌ڕهن و تێكه‌لیێ دكه‌ن.
ژێده‌ر و ڤه‌كۆلینێن زانستی ئاماژه‌ی ب هندێ دده‌ن كو هه‌ر چه‌نده فاكته‌رێ بۆ ده‌می و فیزیكی ڕۆله‌كێ مه‌زن د په‌یدابوونا وێ دا دگێڕیت، به‌لێ ل هه‌مان ده‌م دا ژی په‌روه‌رده‌یا خێزانی یا كو تێدا زۆرداری و سته‌مه‌كا زێده ل زارۆی دهێته‌كرن یان دایك و باب گه‌له‌ك دگه‌ل زارۆیێن خوه دا توندن یان ژی هیچ پووته‌ی پێ ناده‌ن و خه‌مساریێ د په‌روه‌رده‌كرنا وان دا دكه‌ن ئێكه ژ ئه‌گه‌رێن سه‌رهلدانا ڤان جۆره لادانان و ئه‌ڤ جۆره كه‌ساتیه ل خێزانیێن هه‌ژار و زه‌نگین په‌یدا دبن. ب شێوه‌یه‌كێ گشتی ئه‌ڤ بناس و فاكته‌ره دبنه ئه‌گه‌رێ هندێ كو زارۆك د فێربوونا پیڤه‌رێن جڤاكی و بوها و یاسایێن گشتیدا سه‌ركه‌فتی نه‌بیت و جۆره‌كێ لاوازیێ د پێكهاته‌یا كه‌ساتیا وی دا دروست ببیت، نه‌خاسمه ژی د وێ پشكا ب ” منێ بلند” دهێته نیاسین و هه‌لگرێ ئالایێ وان ره‌فتارێن مرۆڤینه ئه‌وێن گرێدای ب وژدانێ و ره‌وشتی ڤه‌نه، له‌وما ئه‌ڤ كه‌سه د كۆنترۆلا تێركرنا پێداویستیێن خوه دا لاوازن و نه‌شێن ب سه‌ر دا زال ببن و چه‌ند بزاڤێ ژی بكه‌ن، تێدا سه‌ركه‌فتی نابن و دێ بینی د تێركرنا پێدڤیێن خوه دا ل سه‌ر بنه‌مایێ پیڤه‌ر و بها و یاسایێن جڤاكی به‌رده‌وام شكستێ دهینن و نه‌چاردبن ب وان كریارێن دژایه‌تیكه‌رانه ڕابن وه‌ك جۆره‌ك ره‌نگڤه‌دان و كاردانه‌وه‌یا ده‌روونی و ئه‌و ژی بۆ مه‌به‌ستێ زیانگه‌هاندن ب وان كه‌سی و لایه‌نێن ئه‌و وان ب ژێده‌رێ ئێش و ئازارێن خوه دزانیت.
پووته‌كرنا باش ژ لایه‌نێ جڤاكی و چاره‌سه‌ریێن ده‌روونی هنده‌ك جاران كارتێكه‌رن و پشكه‌ك ژ ڤان سالۆخه‌تێن دژی جڤاكی لنك وان كه‌سان كێم دكه‌ت، نه‌خاسمه هه‌كه جۆره ئاره‌زوویه‌ك ل جه‌م وان كه‌سان بۆ مه‌به‌ستی خوه‌گهۆڕینێ په‌یداببیت.
