ره‌وشه‌نبیریا كورد و سه‌رپێهاتێن مرۆڤایه‌تیێ
پشكا پێنجێ/ جوان عزه‌ت
د خه‌له‌كا چووى دا مه به‌حسێ ئاستێ ره‌وشه‌نبیریێ د هه‌بوونا خه‌باتا زمانى دا كر، د ڤێ خه‌له‌كێ دا دێ به‌حسێ ئاستێ ره‌وشه‌نبیرى د هه‌بوونا خه‌باتا هزرى دا كه‌ین، ئه‌رێ كا ره‌وشه‌نبیریێ ژلایێ هزرى ڤه چه‌ند هێزا كاركرن و مافێ بجهئینانێ هه‌یه؟
هه‌ر وه‌كو یا دیار پێگه‌هێ ره‌وشه‌نبیریێ پێگه‌هه‌كه دشێت ڤه‌كۆلینێ ل سه‌ر بوویه‌رێن ژیانێ بكه‌ت و ل سه‌ر ئاستێ تاكه‌كه‌س و جڤاكى بوویه جهێ كار و گه‌شه‌پێدانا هزرى، چونكو ره‌وشه‌نبیرى بیرۆبوچوونه‌كا تایبه‌ته ب چالاكێن هشیاریێ ڤه و سه‌ره‌راى كارپێكرنا ئایدیۆلۆژیا سیاسى به‌رامبه‌ر دابینكرنا ئه‌رك و ماف و ئازادیا تاكه‌كه‌سى.
بنێره بزاڤا هزرى ل سه‌رده‌مێ خواندنگه‌هێن فه‌لسه‌فى ده‌سپێكر، ئارمانجا ڤێ بزاڤێ ئه‌و بوو ئامیرێ ئه‌قلى بگوهۆریت و فۆرمه‌كێ نوو د دیتنا جیهانێ دا دروستبكه‌ت، به‌رى پێشكه‌تنا سه‌رمایه‌داریێ وان خواندگه‌هان هه‌ولدان سرووشتى بگووهۆرن و باندۆرا وى ل سه‌ر هزرا مرۆڤى سه‌پیبین، چونكو فه‌لسه‌فه بخوه زانسته‌ك بۆ ژ زانستێن هزرى و جڤاكى په‌یداببوو، پێكۆلا ڤى ئه‌قلى وه‌كر كو هێزه‌ك بۆ بنگه‌هێ سه‌رمایه‌داریێ په‌یدا ببیت و ب وێ هێزێ وێنه‌یه‌كێ سته‌مكار بهێته جه، له‌ورا ل سه‌ر ڤێ هه‌لگرى فه‌لسه‌فه شیا زالى وێ هێزێ ببیت و ب رێیا تیۆرێن ره‌خنێ شیا مه‌رجێن ئه‌قلى به‌ر ب جیهانه‌كا ئاراسته‌كرى ببه‌ت.
هه‌تا وى ئاستى ئێدى مرۆڤى ئه‌و چه‌نده زانى كو زانسته‌كه بۆ خه‌ملاندنا ژیانه‌كا راسته‌راست هاتییه ئاراسته‌كرن، ل گور ڤێ رێكحستنێ ده‌رونێ مرۆڤى به‌رپرسیاریا هزر، جه‌سه‌د و ئه‌قلى هه‌لگرت، چونكو په‌یدا بوونا هزرێ ژ فه‌لسه‌فێ ده‌سپێكر و هینگێ مرۆڤى پێكول كر كو هه‌ر تشتى د ناڤ خوه دا ببینت و لێبگه‌ریت هه‌تا بشێت داڤه و راڤه بكه‌ت، پشتى هاتنا هنده‌ك كارێكته‌رێن نوو بۆ ناڤ مه‌یدانا ژیانێ دا، قه‌نجیا مرۆڤى ب جاره‌كێ راستیا كو هه‌یه ئه‌و ژى مینا هه‌بوونه‌كا سیفه‌تى هاته دیتن و زانین.
ل ڤێرێ رولێ هزرێ نه‌بتنێ جه‌وهه‌ره‌ك بوو ژ گوهه‌رینێ، به‌لكو جه‌وهه‌ره‌ك بوو ژ راسته‌ڤه‌كرنا راسته‌قینه‌یا ژیانێ و خوه‌شكرنا زه‌مینه‌یێ مرۆڤى ب تایبه‌ت هه‌بوونا په‌یوه‌ندیه‌كا هه‌مه‌لایه‌نى ل سه‌ر بنگه‌هێ بزاڤ و خه‌باتا لیگه‌ریانا بوویه‌رێن ژیانێ.
له‌ورا ب ڤێ تێگه‌هشتنێ فه‌لسه‌فێ پتر خزمه‌ت و هاریكاریا هزرا زانستى كر و شیا زانستى ته‌مامبكه‌ت به‌لێ فه‌لسه‌فه ژى بێ زانست نه‌شیا به‌رده‌وام بیت، به‌لكو هه‌ردوو بوونه ته‌مامكه‌رێن ئیك، ژ به‌رهندێ ئه‌قل نه‌شیا بێ زانست خوه سه‌لمینت و به‌رده‌وام بۆ چێكه‌را زمانێ دانوستاندنا فه‌لسه‌فێ، ئانكو مرۆڤ ب رێیا زمانێ زانستى شیا ده‌ربرینێ بده‌ت هزر و هێزا فه‌لسه‌فى.
ئه‌نجام: ب ڤى شێوه‌یى هزرا ره‌وشه‌نبیریێ ژى ڤه‌رێژه‌ك بوو ژ هێزا فه‌لسه‌فێ هلدایى، به‌لێ ئه‌گه‌ر كۆیرتر هزر بكه‌ین به‌كگراوه‌ندێ فه‌لسه‌فى پێدڤى ب دو جه‌مسه‌رێن ئه‌قلى بوو و ب رێكا وان به‌رده‌وامى كه‌ڤته هێزا گوهۆرین و ئاستێ ره‌وشنگه‌ریێ، ئه‌و ژى ئه‌قلێ ته‌یۆورى گرێدایى رێیێن ته‌یۆورى بوو كو د بوویه‌رێن ژیانێ را ده‌ربرین دا ئاستێ ته‌یوورى و هه‌روه‌سا ئه‌قلێ پراكیتكى كو ب چاڤێ پراكتیكى دیتن بۆ دۆرهیلێ ژیانێ كر، ژ به‌رهندێ ره‌وشه‌نبیریێ ژى د ڤى بیاڤى دا پێدڤى ب چه‌مكێ تێهزركرنێ هه‌یه، هه‌تا بشێت وه‌كو پرۆسێسه‌كا دیرۆكى ره‌خنه‌یێ بدده‌ت كێماسێن ژیانا مه‌یا رۆژانه و چارچوڤێ دیرۆكى ب شێوه‌یه‌كێ هزرى بده‌ت خواندن پاشى كارى ب رێكا هزرا ته‌یوورى بكه‌ت.
رۆشه‌نبیریا كورد و سه‌رپێهاتێن مرۆڤایه‌تى
پشكا شه‌شێ/ جوان عزه‌ت
خه‌باتا ئه‌ده‌بى: ئه‌گه‌ر ب نێرینه‌كا ئه‌ده‌بى به‌رێ خوه بده‌ین پێگه‌هێ رۆشه‌نبیریێ دێ دیاربیت كو جوداهیه‌كا جوداتر هه‌یه، ئانكو تیۆرێ ئه‌ده‌بى ژ سه‌رده‌مێن كه‌ڤن وه‌ره هه‌تا نها ب هونه‌رێ سیاسى، هزرى و زانستى ده‌ستپێكر، چونكو ئه‌و ئالاڤێ گه‌هاندنێ بوو، به‌لێ ل گوره‌ى وێ گه‌هاندنێ ئه‌ستاتیكا ئه‌ده‌بێ د هه‌رملله‌ته‌كێ دا ل سه‌ر ئاراسته‌یه‌كێ به‌ردوامى دا خه‌باتا خوه یا لڤاندن و ئازراندنێ.
ئه‌و بخوه د هونه‌رێ ئه‌ده‌بیاتێ دا پرسه‌ك هه‌یه كو دبێژن، پرسا (ئازاندنا بوویه‌ران و گه‌هاندنا ئه‌نجامان)، ل سه‌ر ڤێ پرسێ ئه‌م دشێن پرسیاره‌كێ ئاراسته‌ى ئه‌ده‌بیاتا كوردى بكه‌ین و بێژین، ئه‌رێ ما د ئه‌ده‌بیاتا كوردى دا مه شیایه هه‌لۆیست و ره‌فتارێن خوه یێن رۆشه‌نبیرى ئه‌وێن كو ب شێوه‌كێ په‌ككه‌فتى كه‌فتنیه دمه‌یدانا ئه‌ده‌بیاتێ دا، بده‌ین ئازراندن؟ نه‌خێر، چونكو رۆشه‌نبیریا كورد هزركریه خوه گونجاندنه‌ك دى په‌یدا بكه‌ت كو سینۆرێن وێ یێن جه‌وهه‌رى ب بوون و نه‌بوونێ ڤه گرێدایبن و ب رێیا وێ چه‌ندێ ده‌ربرینێ د بریاریێن داگیركرنێ دابكه‌ت، به‌لێ د راستیێ دا هه‌ست ب ئه‌نجامێ دلینى كریه.
هه‌روه‌كو فازل عومه‌ر دبێژیت”رۆشه‌نبیرێ كورد ئه‌و بخوه د ته‌رازیه‌ك له‌نگ دا ژیت و ژ خه‌لكى دخوازیت د ته‌رازیه‌كا دروست دا بژین”. واته ل گۆر گۆتنا فازل عومه‌ر رۆشه‌نبیریا كورد ژ په‌روه‌ردا ئاتیف و گێولى رزگار نه‌بوویه و ژ ساخله‌میا وێنه‌یێ كه‌لتوورى ژى جودا نه‌بوویه.
له‌ورا ل ڤێرێ خه‌باتا ئه‌ده‌بى، بنتێ جهێ ئێك ئاراسته گرت، ئه‌و ژى ئه‌ز ل گه‌ل راسته‌ڤه‌كرنا هزرێن جڤاكى مه، به‌لێ گاڤا جڤاك كه‌فت د ته‌نگافیێ دا ئه‌ز ل گه‌ل هه‌مان بیرۆ بۆچوونێن د ده‌مه‌كێ دا هه‌ین هه‌یمه، ئه‌ڤه ژى نیشانه‌كا گرفتاربوونێ یه د نه ریفۆرمكرنا زاگۆنێن ئه‌ده‌بى دا.
له‌ورا ئه‌گه‌ر بنێرین خوانده‌گه‌ه بۆ خه‌باتا ئه‌ده‌بى، ل سه‌ر بزاڤا جڤاكه‌كێ نوو، هزره‌كا نوو، سیسته‌مه‌كێ نوو، رێخستنه‌كا نوو، پلانه‌كا نوو و دیرۆكه‌ك و رۆشه‌نبیریه‌كا نوو دهێته به‌رهه‌مدان، د ده‌مه‌كێ دا پێدڤیه دگه‌ل ئه‌قل و رێیێن سه‌رده‌مى ژى بگونجن و ب شێوه‌یه‌كێ تیۆرى و پراكتیكى ل سه‌ر پێشكێكرنا كه‌لتۆرى بهێنه ئافراندن.
ل ڤێرێ ئه‌گه‌ر پرسیار بكه‌ین نه‌بوونا خواندنه‌كا فه‌لسه‌فى بۆ هزرێن نوو د ناڤ مه دا چه‌ند زه‌ره‌ر گه‌هاندیه به‌رهه‌مێ مه‌یێ ئه‌ده‌بى؟ مانه ئه‌م دخوازین مه ئه‌ده‌بیاته‌كا پێڤاى، نووخوازى و ره‌وشه‌نگه‌رى ل سه‌ر ئاستێ ده‌وله‌تێ هه‌بیت، به‌لێ بۆچى ئه‌م ناخوازین مه به‌رهه‌مێن چاره‌نڤیساز ژى هه‌بن، نموونه ما هه‌تا نها مه خواندنگه‌هه‌ك و په‌روه‌رده‌یه‌ك هه‌بوویه كو تێدا به‌حسێ به‌رجه‌سته‌كرنا هزرا فه‌لسه‌فى و خه‌ریته‌یا به‌رسڤدانێ كربیت، دبیت به‌رسڤ نه‌خێربیت، چونكو ئه‌م به‌رده‌وام دهێن دنڤیسین و بزاڤێ دكه‌ین، به‌لێ ژبه‌ركو ئه‌م به‌رده‌وام وێ نڤیسین و بزاڤێ ل سه‌ر بنه‌مایه‌كێ زه‌مینه یى ئاڤا ناكه‌ین، هه‌ر ئه‌ڤه یه كو هزرا مه یا ره‌وشه‌نبیرى دكێشیته واره‌كێ بێ ساز، خاڤ و سست دا.
ئه‌نجام: له‌ورا ئه‌ز دبێژم: خه‌باتا ئه‌ده‌بى ئۆرگانه‌كه ژ خه‌باتا رۆشه‌نبیریێ و پێدڤیه ب زیندى ل گه‌ل جڤاكى بهێته راسته‌رێكرن، هه‌تا وى راده‌یى ئه‌و زیندبوونه هه‌ستا مه‌عریفى و به‌رپرسیارێ به‌رامبه‌ر ئه‌رك، ماف و چاڤدێریا دۆرهێلى بگریت و ل سه‌ر وێ پشكداریكرنێ هزر د ئاڤابوونا كارێكته‌را تاكى، بوونا تاكى و مه‌عریفا تاكى دا بكه‌ت، هه‌تا ئه‌ڤ خه‌باته ببیته هێمایه‌كێ رێخستى د پێكهێنان و هه‌ولدانا په‌یوه‌ندیان بۆ خواندنا جڤاكى، د هه‌مان ده‌مى دا ئه‌و رۆشه‌نبیریا ئه‌م كار پێت كه‌ین ژى بكه‌ڤیته سیسته‌مێ كاراكرنه‌كا راسته‌قینه و وارێ جێبه‌جێكرنێ، دا كو بشێن ئه‌ركێ خوه ب هه‌بوونه‌كا دۆرهێلى و سه‌مته‌كا ستراتیژى د كڕاسێ ئه‌ده‌بیاتێ دا به‌رجه‌سته بكه‌ین.
