ره‌وشه‌نبیری و گه‌شه‌دان
ئحسان ئامێدی
به‌لێ ئه‌م پێدڤی ب روه‌شه‌نبیریێ و بزاڤه‌كا ره‌وشه‌نبیرییا ئاڤاكه‌رین ژبۆ ئاراسته‌كرنا ئه‌رێنی و گه‌شه‌كرنا مرۆڤی و جڤاكی و ژیانه‌كا خوشتر و ئارامتر.
مرۆڤێ ره‌وشه‌نبیر هه‌ر تشته‌كی ببینیت یان به‌ر ب گوهێ وی بكه‌ڤیت دێ هزرا خوه تێدا كه‌ت دا بزانیت چیه و چ سوود تێدایه و چاوا سه‌ره‌ده‌ریێ دگه‌لدا بكه‌ت، ئانكو دێ هزره‌كێ ل سه‌ر چێكه‌ت و ب رۆهنی بینیت.
هزر ب هزركرنێ چێدبیت و هزكرن ب كارپێكرنێ وه‌رارێ دكه‌ت و هزرێن نوی لێ چێدبن و ره‌وشه‌نبیری سه‌رهلده‌ت.
ره‌وشه‌نبیری زانین و و دیتنه‌كا رۆهنه و كارێ ب زانابوون و هشیارانه‌یه و كارلێكیه د ژینگه‌ها جڤاكی دا چێدبیت و گه‌شه‌یێ دكه‌ت و پێكدادانێ دگه‌ل كۆمه‌كا پرسێن زال و نه‌رێنی د جڤاكی دا دكه‌ت و بزاڤا گوهۆرینێ دكه‌ت، ژبه‌ر هندێ رۆلێ ره‌وشه‌نبیری یێ كاریگه‌ره و ئه‌ركێ وی یێ مه‌زنه بۆ هشیاركرن و گه‌شه‌كرنا هزروبیر و هه‌لسوكه‌وتێ مرۆڤی و جڤاكی.
هه‌ر دگه‌ل په‌یدابوونا مرۆڤی هزركرن هه‌بوویه و وه‌رار پێ هاتیه‌كرن. هزركرنێ، چ هزرا ئاشۆپی بیت یان یا ئایینی بیت یان یا زانستێ بیت ئه‌ڤ ژینداره جوداكریه و ژیركریه و وه‌رار پێكریه.
ل هزركرنێ بیرۆكه چێكرینه و كرینه د خانه‌یێن ژێكجودا دا و هنده‌ك بووینه بیروباورێن جهگیر و پیرۆز و هنده‌كا ژی خۆ بازدایه و به‌رده‌وام د بازدانێ دانه.
و ژبه‌ركو ژیان د بزاڤه‌ك و گوهۆرینه‌كا به‌رده‌وام دایه، له‌وا گه‌له‌ك جاران هزركرنێ، بیرۆكه و تیۆر چێكرینه و كرینه رێبازا ل سه‌ر چوونێ و د كارپێكرنێ دا هنده‌كا سه‌ركه‌فتن ئینایه و راستی و باشیا وان په‌سه‌ند بوویه و زه‌نگین كرینه و كرینه تیۆرێن زانستییێن كارپێكه‌ر.
هه‌لسوكه‌وتێ مرۆڤی ده‌ربرینێ ژ بیروباوه‌ر و ره‌وشه‌نبیریا مرۆڤی دكه‌ن و ئه‌ڤ هه‌لسوكه‌وته جوداهیا مرۆڤی نیشادده‌ت، ڤێجا یا باش ئه‌وه مرۆڤ وێ كه‌ساتیێ چێكه‌ت یێ كاریگه‌ر و جهێ رازیبوونێ و رێزێ بیت و باندورا خۆ هه‌بیت، كو خۆ د كه‌ساتیا ره‌وشه‌نبیریدا دبینیته‌ڤه.
د جڤاكێ مرۆڤیدا كه‌ته مرۆڤ دبنه بیرمه‌ند و فه‌یله‌سۆف و سه‌ركرده و باندۆرا خۆ یا هزری و كارگێری ل سه‌ر خه‌لكی دهێلن و شۆپا وان دبیته رێبازا جڤاكێن مرۆڤی، و گه‌له‌ك ژی هه‌نه دشێن ل سه‌ر رێبازا وان خۆ ره‌وشه‌نبیربكه‌ن و سه‌ركێشیا بزاڤا ره‌وشه‌نبیری و گوهۆرینێ بكه‌ن.
و ژبه‌ركو مرۆڤ ژینداره‌كێ جڤاكیێ كارلێكیه و د گوهۆرینێ دایه، دشێت وه‌رارێ د بیروكێن خۆ دا بكه‌ت و ره‌وشه‌نبیر ببیت و گه‌شه‌یێ پێببكه‌ت، لێ دهێته خواستن جارجارا ڤه‌گه‌ریانا خۆ بكه‌ت و وه‌رارا خۆیی بكه‌ت و به‌رده‌وام خۆ ره‌وشه‌نبیربكه‌ت.
دڤێت مرۆڤ خۆ قالب نه‌ده‌ت و قالبێن چێكری بشكێنیت و د بیركرنێ دا مرۆڤ یێ هشك نه‌بیت و هزرنه‌كه‌ت ئه‌ڤ قالبێ ئه‌و تێدا یێ جێگیره و پیرۆزه ئێدی ده‌لیڤا ژێ ده‌ربازبوونێ نینه، دا نه‌یێ به‌ستی بیت!، به‌لێ دڤێت هزر بكه‌ت بیاڤێن ل هه‌مبه‌ری وی دڤه‌كرینه و وه‌رارێ بكه‌ت، و بزانیت ئه‌وا بو مای سه‌رده‌مه‌كیدا نه‌بوو و یا هاتی دێ وه‌رارێ كه‌ت، ئه‌وژی ل وه‌رارا ئه‌رینی و گونجای بگه‌ریت و هه‌لبژێریت و چێكه‌ت و پێشڤه ببه‌ت.
مخابن ده‌مێ بۆری ژبه‌ر هه‌لسوكه‌وتێ ڤه‌گێرانێ هنده‌ك بیرۆكه‌یێن نه‌رێنی د هزرێ دا چه‌سپینه و پیروزبووینه، ئێدی هه‌نه نه‌شێن مافی بده‌نه خۆ و بزانن، چاوا یێن به‌رێ ئه‌و بیرۆكه چێكرن و چه‌سپاندن ئه‌و ژی بیركرنێ دوی بیركێدا بكه‌ن و باشتر لێكه‌ن و پێشڤه ببه‌ن یان هه‌لبژاردنه‌كا دی ببینن.
ژبه‌ركو بنگه‌هێ ئاڤاكرنا هزری و ئاستێ ره‌وشه‌نبیریێ نه وه‌كهه‌ڤه، ئێدی ده‌ستنیشانكرنا ساخله‌م و ئه‌رێنی یا بیروكێ دكه‌ڤیته دخانێن بیركرنێن ژێكجودادا،
دبیت ئه‌وا لده‌ف ئیكی یا ساخله‌م و باش بیت لده‌ف یێ دی وه‌سا نه‌بینیت!
به‌لێ مرۆڤ یێ خاستیه خۆ ره‌وشه‌نبیر بكه‌ت و هزركرنه‌كا ساخله‌م و ئه‌رێنی بكه‌ت و سه‌ربورا ژیانا مرۆڤی و ژیرێ وی و زانینا كۆمڤه‌بووی تێرا هندێ هه‌یه باشیێ و خرابیێ ژێكجودا كه‌ت و باشیێ ل سه‌ر خرابیێ دانیت و باشتریێ ل سه‌ر باشیێ دانیت.
ره‌وشه‌نبیری بهێزترین هوكارێ كارتێكرنێ یه، هۆكارێ بنه‌كی و ژینداریه بۆ ئاڤاكرن و پێشڤه‌برن و ئاراسته‌كرنا جڤاكی. هه‌روه‌كو روله‌كێ كارا دبینیت بۆ گوهۆرینا جڤاكی و بهایێن وی و شێوازێن ژیانێ و هه‌لسوكه‌وتێ مرۆڤی، ژبه‌ر هندێ گرنگه مرۆڤ لبه‌ر خۆ و یێ ژێ به‌رپرس راوه‌ستیت و ئاراسته‌یا دروست ده‌ستنیشانكه‌ت بۆ پێشڤه‌چوونا ئه‌رێنی.
ره‌وشه‌نبیری ب زانینێ و برێكا كه‌سانێن ره‌وشه‌نبیر چێدبیت و گه‌شه‌یێ دكه‌ت، له‌وا ئه‌ركێ وی یه كارلێكیێ دگه‌ل جڤاكی بكه‌ت و ئه‌و كوما زانیاری و بسپوری و تێگه‌هێن لده‌ف هه‌ین ب رێكه‌كا گونجای بگه‌هینیت و ئاراسته‌یا ئه‌رێنی چێكه‌ت ژبوونا مرۆڤایه‌تیێ و نێشتیمانپه‌روه‌ریێ و به‌هایێن مرۆڤی.
مرۆڤی شیانێن بیرمه‌ندیێ و فێربوونێ و گه‌شه‌بوونێ هه‌نه، دوهی تشته‌ك دزانی ئه‌ڤروكه گه‌له‌كا دزانیت، دوهی ئامیره‌ك ب كاردئینا ئه‌ڤرو ئێكێ دی، دوهی ب ژیانه‌كا ئاسایی رازی دبوو، ئه‌ڤرۆ ئێكا دی، ئها هۆسا ژیان دخوازته خۆره‌وشه‌نبیركرنێ و هزركرن و بیركرنێن نوی وسه‌رده‌میانه داكۆ پێدڤیێن سه‌رده‌میانه دابینكه‌ن و گه‌شه‌یێ پێ بكه‌ن و ژیانێ پێ باشتر لێكه‌ت.
نهو ژی هه‌نه دبێژن؛ ئه‌ز ئێكێ دزانم و دێ ئه‌و بیت ئه‌وا من گۆتی!، ئه‌ڤه ژیرێن هشك و به‌ستی نه، دژی وه‌رار و گه‌شه‌بوونێ نه، هه‌ر ده‌م شكه‌ستی نه، یا باش ئه‌وه مرۆڤ گه‌له‌كا بزانیت و ل سه‌ر زێده‌كه‌ت و باشتریێن یێن دی ژی وه‌رگریت و بكه‌ته یێن خۆ و خۆ ل هه‌لبژاردنێن باش بكه‌ته خودان، ئه‌ڤه ژی ب رێكا پسیاركرنێ و لێگه‌ریانێ خۆ ره‌وشه‌نبیركرنێ چێدبیت،.
خویندن، لیگه‌ریان، پسیاركرن، دیالوك، گفتوگو و دانوستاندن مرۆڤی ره‌وشه‌نبیردكه‌ن و گوهورینێ چێدكه‌ت و گه‌شه‌یی پێ دكه‌ت. و مرۆڤ خاستیێ وێ یه، (هه‌كو دبێژن یێ پسیاركه‌ر به دا یێ زانا بی).
په‌یوه‌ندی د ناڤبه‌را ره‌وشه‌نبیریێ و گه‌شه‌دانێ دا په‌یوه‌ندیه‌كا ته‌واوكه‌ریه، ره‌وشه‌نبیری گه‌شه‌دانه و گه‌شه‌دان ره‌وشه‌نبیریه، و ره‌وشه‌نبیر ب شیانێن خۆ یێن زانیاری و بسپۆری حه‌زا گوهۆرینێ بۆ باشتریێ هه‌یه، و هه‌ول ده‌ت كاری بو ڤێ حه‌زكرنێ بكه‌ت و هشیاریێ و گه‌شبینیێ و هیڤیا چێكه‌ت بۆ راكێشانا جڤاكی بۆ ئاراسته‌یا ئاڤاكه‌ر.
هه‌ر ده‌مێ بزاڤا ره‌وشه‌نبیری ب هیزكه‌فت و شییا هشیاریێ چێكه‌ت و به‌هایێن مرۆڤایه‌تی و ژیاتیا نشتیمانپه‌روه‌ری خورتكه‌ت، دێ گه‌شه‌بوونا مرۆڤی و نشتیمانی گه‌شه‌كه‌ت.
مرۆڤ یێ ژیره، لێ دهێت خواستن، هزرێن باش و گۆتنێن باش و كارێن باش بكه‌ت، ئه‌ڤه ژی ب خۆ ره‌وشه‌نبیركرنێ چێدبیت، ئه‌ڤجا دا د خۆ ره‌وشه‌نبیریه‌كا به‌رده‌وام دابین و ب نیازه‌كا پاقژ و بهزرێن باش گوتنێن باش بێژین و كارێن باش بكه‌ین، و چاڤلێكه‌رێن باشیێ و گه‌شه‌یێ بین، و گه‌ل و وه‌لاتی به‌ره‌ف گه‌شه‌یێ و خوشگوزه‌رانیێ و سه‌رفرازیێ ببه‌ین.
