ره‌گه‌ز و بنه‌مایێن ده‌وله‌تبوونێ
ره‌گه‌ز و بنه‌مایێن ده‌وله‌تبوونێ
پشكا (28)
محه‌مه‌د ئیبراهیم ئامێدی
28 په‌رله‌مان و حوكمه‌تا هه‌رێما كوردستانێ نموونێن زێندی و گه‌شن.
ژ به‌رهه‌م و ئه‌نجامێ بزاڤا رزگاریخوازیا كوردی و سه‌رهلدانا جه‌ماوه‌ری كوردی یا پیرۆز ل بهارا سالا 1991 و كۆچا ملیۆنی یا ملله‌تێ كورد ل 28/3/1991 و ب خوینا هزاران شه‌هیدێن سه‌ر بلند و هه‌رده‌م ساخ، په‌رله‌مان و حوكمه‌تا هه‌رێما كوردستانێ ل سالا 1992 هاتنه دامه‌زراندن و پێكئینان، ل 19 مایۆ 1992 هه‌لبژارتنێن په‌رله‌مانێ كوردستانێ هاتنه ئه‌نجامدان ل په‌ی یاسا ژماره 2یا سالا 1992 (قانوونا جڤاتا نیشتیمانی یا كوردستانا عیراقێ) كو د برگا 2 ل مادێ 56 دیاركه‌ت كار و ئه‌ركێن جڤاتێ ده‌ست ب بابه‌تێن جاره نڤیسێ ملله‌تێ كوردستانا عیراقێ بكه‌ت و په‌یوه‌ندیێن قانوونی ل گه‌ل ده‌ستهه‌لاتا مه‌ركه‌زی دیاركه‌ن بۆ پاراستنا ئێكگرتنا نیشتیمانی یاعیراقێ و پاراستن ل سه‌ر په‌یوه‌ندیێ برایه‌تیا مێژوویی د ناڤبه‌را هه‌ردو گه‌لان یێ عه‌ره‌بی و كوردی، سه‌خمه‌راتی ده‌سته‌به‌كرنا ڤێ چه‌ندێ و خه‌مخۆریا پێشكه‌فتنا وێ، بۆ گونجاتیێ دگه‌ل وێ بریارا ئوپوزسیۆنا عیراقێ كۆمبوونی ل سه‌ر كری ل ڤیه‌نا پایته‌ختێ ده‌وله‌تا نه‌مسا و ل كوردستانا عیراقێ و دوپاتكرن ل سه‌ر پره‌نسیپێ وێ قانوونێ، ملله‌تێ كورد بریارێ ل سه‌ر ده‌ت و مافێ بریارا چاره نڤیسی، ل گه‌ل به‌رژه‌وه‌ندیێن هه‌ڤپشك یێ هه‌ردو گه‌لان یێ عه‌ره‌بی و كوردی و مافێ نه‌ته‌وایه‌تی یێ كارگێری یێن توركومانا و ئاشۆریا و ده‌سته‌به‌ركرنا ئێكسانیێ د ماف و ئه‌ركا و بریار پێ بهێته‌دان د ستووریا. ئه‌ڤرۆ په‌رله‌مانێ كوردستانێ وه‌ك نوونه‌رێ كوردان ل باشۆرێ كوردستانێ یێ ب ئه‌رك و رۆلێ خوه رادبیت، وه‌كو هه‌می په‌رله‌مانێن جیهانێ به‌رانبه‌ری مافێ ملله‌تێ خوه یێ كورد و یێن كوردستانی، ل دووڤ په‌یره و قانوونا په‌رله‌مانی و په‌یمان و یاداشتنامه‌یێن دوه‌لی و راگه‌هاندنا پێكڤه یا بریارا چاره‌نڤیسی و دیاركرنا په‌یوه‌ندیا قانوونێ ل گه‌ل ده‌سهه‌لاتا مه‌ركه‌زی د ڤێ قووناغێ دا، ل سه‌ر بنیاتێ (الاتحاد الفیدرالی) د عیراقه‌كا دیمۆكراتی ئیمان ب سیسته‌مێ فره‌حزبیێ و رێز ل مافێ مرۆڤی یا ادانپێدان پێكری د په‌یمانا و یادشانامه‌یێن نیڤدوه‌لی دا. ژ لایه‌كێ دی ڤه سه‌رۆكێ هه‌رێما كوردستانێ هاته هه‌لبژارتن كو مه‌سعود بارزانی بوو ژبۆ دیوانا سه‌رۆكاتیا هه‌رێمێ هاته دامه‌زراندن و حوكمه‌تا هه‌رێما كوردستانێ هاته پێكئینان و راگه‌هاندن سالا 1992 ب پشكداریا پرانیا حزبێن كوردی و كوردستانی ب سه‌رۆكاتیا دكتۆر فوئاد مه‌عسۆم وه‌ك ئێكه‌مین سه‌رۆك وه‌زیران 1992ـ 1993 و دكتور رۆژ نووری شاویس 26 سپته‌مبه‌ر 1996 ـ 20 سپتبه‌مبه‌ر 1991 و نێجیرڤان بارزانی 20 سپته‌مبه‌ر 1999 ـ 14 یۆلیۆ 2005 و 1 مارس 2006 31 ئوگستس 2009 و17یه‌نایه‌ر 2012 حه‌تا نوكه 2018، دكتۆر به‌رهه‌م سالح 1سپته‌مبه‌ر2009 ـ 17 یه‌نایه‌ر 2012 و دووماهیك هه‌لبژارتن 30/9/2018 كو كابینا نه‌هێ دێ ده‌ستب كارێ خوه كه‌ت پشتی راگه‌هاندنا ئه‌نجامێن دووماهیێ ژ لایێ كومسیۆنا سه‌ربه‌خوه یا هه‌لبژارتنان. ئه‌ڤرۆ ل ژێر ئالایێ كوردستانێ یێ پیرۆز جڤاتا وه‌زیران و جڤاتا پارێزگه‌ها و باژێرڤانیان و سه‌دان پێگه‌هێن دستووری و وه‌زاره‌ت و دامودزگه‌هێن میری و رێكخراوێن جه‌ماوه‌ری و مللی و پیشه‌یی و نه‌یێن حكومی و كۆمپانی و پرۆژێن هه‌مه‌جۆر و ده‌هان زانكۆ و په‌یمانگه‌ه و هزاران قوتابخانه یێن ب كار و ئه‌ركێ خوه رادبن … هتد. ژ داموده‌زگه‌هێن خه‌بات و چالاكی و بزاڤێن خوه دكه‌ن. وه‌ك تاقیگه‌هه‌كا ب تنێ یا پێشكه‌فتی ل جیهانێ و یابوویه بنگه‌هه‌كێ ئاشتیێ و ئازادیێ و پێكڤه‌ژیانێ و لێبۆرینا ئوولی و ئاینی، و یا پر ئارامی و سه‌قامگێری و به‌رده‌وامبوونا رێبازا ئاڤاكرنێ و كه‌شه‌پێدانێ و پاراستنا خاك وه‌لات و نیشتیمان، ل سه‌ر ده‌ستێ دلسۆز و خه‌مخۆر و عه‌گید و قاره‌مانێن گه‌لێ كورد حه‌زژێكه‌رێن خیر و ئاشتیێ و جیرانیا خۆش و باوه‌ریێ و راستیێ و ئه‌مینیێ و ئه‌ختوباریێ، هه‌ژی گۆتنێ یه كو حوكمه‌تا هه‌رێمێ یاپێكهاتیه ژ دیوانا سه‌رۆكاتیا ئه‌نجوومه‌نێ وه‌زیران و ژماره‌كا وه‌زاره‌تان وه‌كو، وه‌زاره‌تا پێشمه‌رگه‌ی، ناڤخوه‌یی، دارایی و ئابووری، ساخله‌میێ، داد، پلاندانانێ، چاندن ژێده‌رێن ئاڤێ، پیشه‌سازی، كاره‌با، شه‌هید و ئه‌نفالكری، په‌روه‌ردێ، خواندنا بالا، ڤه‌گوهاستن، كاروبارێن جڤاكى، ره‌وشه‌نبیری و لاوان، ئه‌وقاف و كاروبارێن ئاینی، داهاتیێن سروشتی، شاره‌وانیا، نشته‌جیێ و ئاڤه‌دانكرنێ، گه‌شتوكوزاریێ، ژینگه‌ه هه‌روه‌سا ده‌سته‌كا وه‌به‌رهینانێ. ئه‌ڤرۆ ده‌هان قونسلخانه‌یێن بیانی یێن كاردكه‌ن ل هه‌رێما كوردستانێ، وه‌ك یا ئه‌مریكی، بریتانی، فره‌نسی، ئه‌لمانی، توركی، ئیرانی، رۆسی، مسری، ئوردنی، فه‌لستینی، هنگاری، چین، هوله‌ندی، كویت، سودان، كه‌نه‌دا، چیك. هه‌روه‌سا نڤیسینگه‌هێن بالیۆزخانێ یا كۆریا، ئیتالیا، سۆید، ئیمارات، پۆله‌ندا، نه‌مسا، بلگاریا. ب ریكارێن هاریكاریێن ده‌ولی یا كۆریا، نه‌ته‌وێن ئێكگرتی، خاچا سۆر، ئێكه‌تیا ئورۆپی. نڤیسینگه‌هێن بازرگانی یا نه‌مسا، كرواتیا، یۆنان، مسر. به‌رانبه‌ری ڤێ چه‌ندێ ل پرانیا ده‌وله‌تا ل جیهانێ نڤیسینگه‌هێن حوكمه‌تا هه‌رێما كوردستانێ یێن هه‌ین، زێده‌باری نڤیسینگه‌هێن هنده‌ك پارتێن كوردی. حوكمه‌تا هه‌رێما كوردستانێ گه‌له‌ك پێنگاڤێن مێژوویی یێن هاڤێتین سه‌رئاستێ جیهانی، بۆ نموونه تاكه هێز بوو ل جیهانێ شه‌ڕێ تیرۆرێ و یێ داعش دكر ب قاره‌مانیا پێشمه‌رگێن كوردستانێ ، حه‌واندنا ملیۆنان ئاوارا و په‌نابه‌را و مشه‌ختیا و نوكه ژی پتر ژ ملیۆنه‌كێ یێن ماینه ل كوردستانێ، ده‌ستێ هاریكاریێ بۆ خه‌لكێ لێ قه‌ومای ژ ئه‌گه‌رێ بیڤه‌له‌رزا و لافاو ژ ده‌وله‌تێن جیران، گرێدانا ڤیسته‌ڤالێن جیهانی و هنده‌ك چالاكێن دوه‌لی ل پارزگه‌هێن هه‌ریمێ، پشكداریه‌كا باش د كۆربه‌ند و كۆنفرانسێن جیهانی یێن ئابووری و پیشه‌یی و سیاسی و زانستی، گرێدانا كوردستانێ ب مدیایا جیهانی ڤه ب هه‌بوونا نڤیسینگه‌هێن كه‌نالێن ئه‌سمانی یێن كوردی یێن TV ل پرانیا ده‌وله‌تێن جیهانێ، بلندكرنا ئالایێ كوردستانێ یێ پیرۆز ل پرانیا مه‌حفه‌لێن دوه‌لی ل جیهانێ… هتد ژ كار و چالاكیان. ئه‌ڤچا نڤسین و دووڤچوون ل سه‌ر په‌رله‌مان و حوكمه‌تا كوردستانێ دزۆرن و به‌رفره‌هن لێ یا هه‌ره‌گرنك مافێ ملله‌تێ كورده ل په‌ی شه‌رعیه‌تا دوه‌لی كودهێن ژره‌كه‌ز و بنه‌مایێن ده‌وله‌تبوونێ یێن زندی ویاسایی و هه‌ستیاروه‌ك ده‌وله‌ته‌كا بچووك سه‌ره‌ده‌ری دهێته‌كرن ب شێوازێ فه‌رمی ب سه‌رۆك و ئالایێ كوردستانێ و رێخۆشكه‌رن بۆ ده‌وله‌تا كوردی یاسه‌ربخوه ب ئانه‌هیا خودایێ مه‌زن و دلۆڤان و خه‌مخۆری و دلسۆزیا خورته مێر و عه‌گیدا و پێشمه‌رگێن قاره‌مان و خه‌لكێ كوردستانێ یێ شه‌ره‌فمه‌ند.
