رۆلێ ئافرەتا كورد د بەرقەراركرنا ئاشتیێ دا ل هـەرێما كـوردستانـێ
ئـەڤین بـارزانـی
د مێژوویا مرۆڤایەتییێ دا، ئافرەت هەردەم وەكێ هێمایەكێ ژیانێ و ئاڤەدانیێ هاتییە نیاسین. ل هەرێما كوردستانێ ژی، كو ب درێژاهییا مێژوویێ تووشی شەڕ، دەربەدەركرن و جینۆسایدێ بوویە، ئافرەتا كورد نە تنێ قوربانییا سەرەكی یا ڤان نەخۆشییان بوویە، بەلكو ستوون و ڕاگرێ سەرەكی یێ خێزان و جڤاكی بوویە د ڕۆژێن تەنگ دا. ئەڤڕۆكە، ل هەرێما كوردستانێ، ڕۆلێ ئافرەتێ د بەرقەراركرن و پاراستنا ئاشتیێ دا ڕۆلەكێ پیرۆز و كاریگەرە كو پێدڤییە ب هووری بەحس لێ بهێتە كرن.
بەری هەر تشتەكێ، دڤێت ئەم بزانین كو ئاشتی تنێ نەبوونا شەڕی نینە؛ بەلكو ئاشتی پرۆسەیەكە بۆ ئاڤاكرنا دادپەروەریێ، لێبۆرینێ و پێكڤەژیانێ. ئافرەتا كورد د ڤی واری دا خوەدان ئەزموونەكا گەلەك باشە، دەمێ كو مێر وەكو پێشمەرگە ل بەرەیێن شەڕی بوون یان بوونە قوربانیێن ئەنفال و كیمیابارانێ، ئەڤە دایك و هەڤژین بوون كو ب دلەكێ سوتی و ب هێزەكا مەزن خێزانێن خوە پاراستن. وان نەهێلا تۆڤێ كەرب و كینێ د دلێ زارۆكێن خوە دا بچینن، بەلكو فێری خۆڕاگری و حەژێكرنا نیشتیمانی كرن. ئەڤ پەروەردەیا خێزانی، بنگەهەكێ گەلەك مەزنە بۆ ئاشتییا جڤاكی.
ل لایەكێ دی، د نەریتێ كوردەواری دا، ئافرەتێ دەستهەلاتەكا مەعنەوی یا ب هێز هەبوویە بۆ ڕاگرتنا شەڕان. د ناڤ عەشیرەت و گوندان دا، گەلەك جار «لەچكا سپی» یا دایكەكێ بەس بوویە بۆ هندێ كو شەڕێ ناڤبەرا دو بنەمالان یان دو هێزان ب داوی بهێت. ئەڤ كەلتوورە نیشان ددەت كو جڤاكێ كوردی ڕێزەكا تایبەت ل ئافرەتێ دگریت و ئافرەتا كورد هەردەم رۆلێ ناڤبژیڤانیێ بۆ ئاشتیێ ژی گێرایە و ئەو یەك ژی بێگومان شانازیەكا گەلەك مەزنە بۆ ئافرەتا كورد.
ل قۆناغا پشتی سالا ١٩٩١ و دامەزراندنا حكومەتا هەرێما كوردستانێ، ڕۆلێ ئافرەتێ ژ چوارچۆڤێ خێزانێ دەركەت و بەر ب كایەیێن سیاسی و مەدەنی ڤە چوو. ئافرەتا كورد ئێدی نە تەنێ چاڤەڕێی ئاشتیێ دكر، بەلكو بوو پشكەك ژ دروستكرنا وێ. ب ڕێیا ڕێكخراوێن جڤاكێ مەدەنی، پەرلەمانی و سازیێن حكومی، ئافرەتان كار كرییە بۆ نەهێلانا توندوتیژیێ و بەلاڤكرنا هزر و بیرا لێبۆرینێ. هەبوونا ئافرەتان د پەرلەمانێ كوردستانێ دا ب ڕێژەیەكا بەرچاڤ (كۆتا)، دەلیڤە دا كو دەنگێ ئاشتیخوازانە یێ دایكان د یاسادانانێ دا ڕەنگ ڤەبدەت.
سەرەڕای ڤان هەمی دەستكەفتان، هێشتا ئاستەنگ ل هەمبەر ئافرەتا كورد هەنە. هێشتا هندەك دابونەریتێن پاشڤەمای و توندوتیژییا خێزانی ڕێگرن كو ئافرەت ب تەمامی شیانێن خوە بۆ ئاشتیێ بكار بینیت. لێ دڤێت باوەرییا مە ب وێ چەندێ هەبیت كو چ ئاشتییێن ڕاستەقینە و بەردەوام بێ پشكداریكرنا كارایا ئافرەتان ناهێنە دی. ئافرەت ئەو پرەنە یا كو دشێن ناكۆكییێن مەزن ب هیڤییێن پاشەڕۆژێ ڤە گرێ بدەن.
ل دوماهییێ، دشێین بێژین كو ئافرەتا كورد ل هەرێما كوردستانێ، ب فرمێسكێن خوە خەم ژ مێژوویەكا ب ژان شووشتینە و ب هیڤییێن خوە پاشەڕۆژەكا گەش د نەخشینن. ئاشتی ل كوردستانێ بێ دەست و دەنگ و هەبوونا ئافرەتێ، وەك باڵندەكێ بێ پەر و باسكە. لەوا، هەر بزاڤەك بۆ ئاشتیێ و سەقامگیریێ، دڤێت ژ ماڵ و خێزانێ دەست پێ بكەت و ب پێگەهێ بهێز یێ ئافرەتێ د ناڤەندا بڕیارێ دا بگەهیتە لووتكەیێ. پاراستنا مافێن ئافرەتێ، پاراستنا ئاشتییا كوردستانێ یە.
