ریفراندۆم، یا تیر ژى هه‌ر دێ رۆن بیت
25 ێ ئیلونێ وه‌كى ژڤان بۆ ئه‌نجامدانا ریفراندۆمێ ل هه‌رێما كوردستانێ و ده‌ڤه‌رێن دیترێن ده‌رڤه‌ى هه‌رێمێ هاتیه ده‌ستنیشانكرن، دێ رۆژا به‌لێ یان نه‌خێر بیت، دێ رۆژا خێرێ یان نه‌یا خێرێ بیت، ئۆمێده‌وارین د ڕاستهاتنا خه‌ونا كوردى دا بیت و د خێرا هه‌مى خه‌لكى كوردستانێ دابیت تایبه‌ت ته‌خا هه‌ژاران و نه‌داران، خه‌لكێ زه‌حمه‌ت دیتى و خوینا خۆ كریه قوربان.
چه‌نده‌ها ساله خه‌لكێ كوردستانێ چاڤ ل بانگه‌وازیا سه‌ربه‌خۆ بوونا كوردستانێ یه، ده‌م و رۆژ هاته دیاركرن، یا ماى ژى دیاركرنا ئیرادا گه‌لێ كوردستانێ یه.
25 ى ئیلۆنێ، رۆژا دیاركریه بو به‌لێ یان نه‌خێر، هه‌كه‌ر نه‌كه‌فته به‌ر ئیشكێن ناڤخۆیى و كوریشكێن ده‌ره‌كى و قۆچێن ناحه‌زان. هه‌نه ژى بۆ بجهئینانا ئه‌ڤێ ئیرادێ ده‌م و كاودانێ گونجاى نابینن، لێ ئێك تشت بتنێ ب دیارى سه‌رئاڤ دكه‌ڤیت، ئه‌و ژى هه‌مى ده‌م بۆ بانگه‌وازیى ئه‌نجامدانا ریفراندۆمێ دڤێت یێ گونجاى بیت، بێ گومان ژى هه‌مى ده‌م و كاودان ل جه‌م نه‌حه‌ز و دوژمنان ژى نه‌یێ گونجایه. یا خۆیایه ژى كه‌س مافێن گه‌لێ كورد ل سه‌ر له‌گه‌نه‌كا زێرى پیشكه‌شى كوردان ناكه‌ت، له‌وا دڤێت ئیراده باخڤیت.
دووماهی جار كوردستانێ ریفراندۆمه‌كا نافه‌رمى بۆ سه‌ربخوه‌بوونێ ئه‌نجامداى سالا 2005 بوو، ده‌مێ 98% ژ ده‌نگده‌ران ب به‌لێ بۆ سه‌ربخوه‌بوونێ ده‌نگدان. لێ ئه‌ڤ جاره ژ ڤه‌رێژا دوبه‌ره‌كیێ و به‌رژه‌وه‌ندیێن تایبه‌ت و حزبایه‌تیێ و ره‌وشا خرابا كوردستان تێدا ده‌رباز دبیت ئه‌نجام دێ یا جودابیت. به‌لێ ئه‌نجام مینا سالا 2005 ێ نابیت، یا دیاره خیساره‌ك ل سه‌ر ریفراندۆمێ دباریت.
ریفراندۆم ل كه‌ته‌لۆنیا، كیۆبیك و سكوتله‌ندا وه‌كو نموونه دهێنه به‌رچاڤ، كو دژى حه‌زا حوكمه‌تا مه‌ركه‌زیا ده‌وله‌تێن وان هاتینه ئه‌نجامدان. لێ هیچ كه‌س و ئالى ب ئاوایه‌كێ كاریگه‌ر و نێگه‌تیڤ دژ رانه‌وه‌ستان و یان ب هێزێ قه‌ده‌غه نه‌كرن. هه‌روه‌سا حوكمه‌تێن بیانى ژى هیچ نه‌رازیبوون بۆ تێگه‌هێ ئه‌نجامدانا ریفراندۆمێ ل ئه‌ڤان ده‌ڤه‌ران ده‌رنه‌برین. دبیت نموونا ریفراندۆما كۆسۆڤۆ جهێ پویته‌پێدانێ بیت. ل سالا 1991، پتر ژ ئێك ملیۆن ئه‌لبانێن كۆسۆڤۆ د ریفراندۆما سه‌ربه‌خۆبوونا كۆسۆڤۆ ژ یۆگوسلافیا ده‌نگدان. هه‌ر چه‌نده نڤشێ سڕبێ بایكۆتا ده‌نگدانێ كر، لێ 99% ژ پشكداران گۆتن، به‌لێ بۆ سه‌ربخوه‌بوونێ. پشتى كۆسۆڤۆ سه‌ربخوه‌بوونا خوه ل سالا 2008 ێ ڕاگه‌هاندى، 112 ده‌وله‌تان دانپێداى, ده‌ه سال پاش ده‌ربازبوونا مایتێكرنا ب پشته‌ڤانیا ئه‌مه‌ریكا بۆ كرنه‌ده‌را هێزێن سڕبى ژ هه‌رێمێ، سڕبیێن كۆسۆڤۆ ل سالا 2012 دژى قه‌بوولكرنا رێڤه‌به‌ریا كۆسۆڤۆ ده‌نگدان. نه تشته‌كێ سه‌یربوو، پتر ژ 99% ژ سه‌رجه‌مێ 26 هه‌زار كه‌سێن دژى رێڤه‌به‌ریا كوسوڤو ده‌نگێ خوه داین.
گه‌له‌ك سامپلێن دیتر ل سه‌ر ریفراندۆمان هه‌نه، وه‌كو ریفراند‌وما مونتینیگرۆ ژ سڕبیا ب رێیا ته‌نا و ئاشتیانه. ریفراندۆما كرامیا (نیمچه گزیرتا قورم)، كو دبێژن 96% ده‌نگداینه ب سه‌ر رۆسیاڤه بیت، لێ دهێته دیتین كو راستیا خوه ژ ده‌ستدایه و ب گرۆڤا چوونه ناڤ و داگیركرنا گزیرتێ ژ ئالێ سوپایى رۆسى ڤه.
فشارێن ناڤخۆیى و ده‌رڤه‌یى كوردان دئێخته همبه‌رى هه‌ڤڕكیێن دژوار د ناڤبه‌را ئه‌ڤرۆ و رۆژا ریفراندۆمێ دا، ئه‌ڤه ژى كوردستانێ دهێلیته د ره‌وشه‌كا گه‌وردا. دبێژن یا تیر یا دبنى دا ماى، لێ هه‌روه‌كى ژنه‌كا كه‌ته‌لۆنى پشتى ده‌نگێ خوه داى گۆت مه ده‌نگێ خوه دا و چ دبیت بلا ببیت و یا تیر ژى ب حه‌مدێ خوه رۆهن دبیت.
