ریفراندۆما 25 ئیلۆنێ و ئه‌نجامێن هه‌رده‌م زیندوو
موسه‌ده‌ق تۆڤى
11 و 25 ئیلۆنێ دو رۆژێن پرشه‌نگدارن د دیرۆكا كوردستانێ دا، هه‌ردویان تایبه‌تمه‌ندیا خوه هه‌یه، د قووناغه‌كا دیرۆكیا ژ هه‌ڤجودا و سه‌رده‌مێ دو ده‌سته‌لاتداریێن جودادا رووداینه، هه‌ردو د خاله‌كێدا هه‌ڤدگرن، ئه‌وژى سه‌ربه‌خوه‌یا خه‌لكێ كوردستانێ یه، ل 11ێ ئیلۆنا 1961ێ كوردستانیان بێى ڤیانا خوه، بێى كو ئاره‌زوویا شه‌رى هه‌بیت ده‌ست ب به‌رخوه‌دانێ كر و به‌رگریكرن ژ مافێن خوه‌یێن نه‌ته‌وایه‌تى گرته به‌ر. 37 سالێن ده‌ستهه‌لاتداریا (مه‌لكى) یا عیراقێ (1921 ـ 1958) ژ ئه‌نجامێ سه‌ره‌ده‌ریا نه دادوه‌رانه و بنپێكرنا مافێن نه‌ته‌وایه‌تی و جێبه‌جێنه‌كرنا په‌یمانێن ده‌سته‌لاتداریا عیراقێ ده‌رباره‌ى مافێن كوردان داینه كوردستانیان و سازى و جڤاكێ ناڤنه‌ته‌وه‌یى ڤى وه‌لاتى ساله‌كا ئارامیێ نه‌دیت، ئه‌ڤ خه‌لكه هیڤیداربوو ب روودانا شۆرشا 14 تیرمه‌ها 1958ێ دێ سه‌روبه‌ر هێته‌گۆهارتن و كورد ل ڤى وه‌لاتێ دبێژنێ عیراقێ دێ ب وه‌كهه‌ڤى ژین، پشتى بۆرینا سێ سالان ل سه‌ر ده‌سته‌لاتێ نوو كوردان نه ئارامى و ته‌ناهی دیت، نه‌ژى وه‌كهه‌ڤ دگه‌ل پێكهاته‌یا عه‌ره‌بیا عیراقێ ژیان، سه‌ره‌ده‌رییا ده‌سته‌لاتى دگه‌ل كوردان ژ سه‌ره‌ده‌ریه‌كا ره‌گه‌زپه‌رستا مه‌لكى ب سه‌ره‌ده‌ریه‌كا شوفێنیا ره‌گه‌زپه‌رستا كۆمارى یا ژێر ده‌سته‌لاتداریا هنده‌ك ئه‌فسه‌رێن شوفێنیێن عه‌ره‌ب هاته‌گۆهارتن، له‌وما كوردان ل 11 ئیلۆنا 1961ێ رێكا به‌رخوه‌دانێ گرته‌به‌ر، شۆرش به‌رپاكر، قوربانى دان، لێ هه‌رده‌مێ ده‌سته‌كێ ئاشتیێ به‌ر ب وان دهاته‌درێژكرن، وان پتر پێشوازى لێ دكر و هه‌مبێز دكر، چه‌ندین جاران دگه‌ل ده‌سته‌لاتى روونشتن، دانوستاندنێن ئاشتیێ كرن، پێكهاتن د گه‌لدا مووركرن، به‌لێ گشت جاران ده‌سته‌لاتى پێگیرى ب وان مافان نه‌دكر یێن د پێكهاتنێدا بۆ كوردان ل سه‌ر پێكهاتین، د قووناغێن ئاشتیێ دا به‌رپێكێن مه‌زنتر ددانه به‌ر مافێن خه‌لكێ كوردستانێ و پتر سنوورێن ده‌ڤه‌رێن كوردنشین به‌رته‌نگدكرن، ل شوونا كوردان عه‌ره‌ب نیشته‌جێدكرن، د ئه‌نجامدا د ناڤبه‌را 1961 ـ 1991ێدا كاره‌ساتێن مه‌زن ب سه‌رێ خه‌لكێ هاتن و مه‌زنترین تاوانێن جینۆساید و قركرنا نه‌ته‌وه‌یى به‌رامبه‌رى كوردان هاتنه‌ئه‌نجامدان و نه‌وه‌بیت پێكهاتا عه‌ره‌بێن عیراقێ و كه‌مینه‌یێن دى ژ باندۆرا نه‌رێنیا ڤان كاره‌ساتان د دوور بن. سه‌رهلدانا 1991ێ ب سه‌ردا هات، پشكه‌ك ژ باشوورێ كوردستانێ ژ ژێر ده‌سته‌لاتێ به‌غدا ده‌ركه‌ت و ده‌سته‌لاتداریه‌كا نیمچه سه‌ربه‌خوه هاته‌دامه‌زراندن، قوناغه‌ك ڤه‌گوهێز و نه بنه‌جه بوو، پاشه‌رۆژه‌كا نه‌دیار بوو، هندى هه‌مان رژێما به‌عسى ل به‌غدا مابا گه‌ف و مه‌ترسى ل سه‌ر هه‌رێمێ هه‌بوون، ڤى سه‌روبه‌رى هه‌تا بهارا 2003ێ ڤه‌كێشا، رژێمێ سه‌رێ خوه دا به‌رچه‌قۆكا قه‌سابان، شه‌رێ ناڤده‌وله‌تییێ رزگاركرنا عیراقێ ده‌سپێكر و ل 19 نیسانا 2003 رژێما به‌عسى ب داویهات، كوردستانا نیمچه سه‌ربه‌خوه به‌رى هه‌ر ئالییه‌كێ دى یێ عیراقى، پێشوازى ل سه‌رده‌مێ نووكر، پشكدارى د ئاڤاكرنا عیراقا نوودا كر، شیانێن خوه بۆ ته‌رخانكرن، ب وێ هیڤیێ بوون عیراقا نوو بۆ هه‌موو پێكهاته‌یان وه‌كهه‌ڤ بیت، سنوورێن جوگرافیێن هه‌رێما كوردستانا فیدرال ل دووڤ بنه‌مایێن جوگرافى و دیرۆكى بێنه‌ده‌سنیشانكرن، ئێدى ئه‌وا دگۆتنێ (ته‌عریب) و گۆهارتنا رووخسارێ نه‌ته‌وه‌یى یێ گه‌له‌ك ده‌ڤه‌رێن كوردستانى نه‌مینیت، گشت پێكهاته ژێر سیبه‌را ده‌ستووره‌ك په‌سه‌ندكرى د ئه‌رك و مافاندا وه‌كهه‌ڤبن، به‌لێ هه‌موو ئه‌ڤ هیڤیه بجهنه‌هاتن، ئه‌وا كوردان بۆ ئاڤاكرنا عیراقا نوو كرى ب هه‌روه چوو، تنێ راستیه‌ك كه‌ته به‌رچاڤ ئه‌و ژى عه‌قلییه‌تا مرۆڤێن ده‌سته‌لاتداریێ ل عیراقێ دكه‌ن به‌رامبه‌رى مافێن كوردان ئێك عه‌قلییه‌ته، ئه‌فه‌ندیێن ده‌ربارێ كۆچكا مه‌لكى بن، ئه‌فسه‌رێن سه‌رده‌مێن به‌راهیێ یێن كۆمارى یان مه‌زنه به‌رپرسێن حزبا به‌عس بن، چ عه‌مامه‌دار و شاشك سه‌رێن شیعه‌مه‌زهه‌ب، یان شوفێنی و علمانیێن عه‌ره‌بێن سونه‌مه‌زهه‌ب بن، هه‌رده‌مێ بابه‌ت گرێدایى مافێن كوردان بیت ب تایبه‌ت مافێ ده‌سنیشانكرنا پاشه‌رۆژا خوه ئه‌و د یه‌كگرتینه دژى هه‌ر هیڤیه‌كا كوردانن. ژ نیسانا 2003 هه‌تا 7 حزیرانا 2017ێ سه‌ركردایه‌تیا كوردستانى هه‌موو رێك گرتنه به‌ر داكو ده‌ستوورێ 2005ێ یێ عیراقێ بێته بجهئینان و كورد و گشت عیراقى وه‌كهه‌ڤ ل ژێر پره‌نسپێن وى ده‌ستوورى بهه‌ڤرا بژین، به‌لێ هه‌رده‌مێ ده‌سته‌لاتى جهێ پێ خوه خوشتر لێ دكر به‌رپێكه‌كا مه‌زنتر ددا مافێن خه‌لكێ كوردستانێ، خوه ژ خالێن دستوورى یێن په‌یوه‌ندى ب كوردان و ماف و ئازادییانڤه‌هه‌ى ڤه ددزى، د ئه‌نجامدا بێ هیڤیبوونه‌كا مه‌زن سه‌رانسه‌رى باشوورێ كوردستانێ ڤه‌گرت، كوردستانى ناچار بوون ل 7 حزیرانێ بریارا ئه‌نجامدانا ریفراندۆمێ (گشتپرسیێ) ل 25ێ ئیلۆنێ ل سه‌رانسه‌رى باشوورێ كورستانێ بده‌ن، د ریفراندۆمێدا ئه‌و بریارێ ل سه‌ر پاشه‌رۆژا خوه بده‌ن. ریفراندۆم د سه‌رده‌مێ نهادا ئاساییترین مافێ هه‌رجڤاكه‌كى یان هه‌ر ملله‌ته‌كى یه، نه پشته‌رێبوونه‌كا له‌شكه‌ریه، نه بزاڤه‌كا چه‌كدارییه دژى ده‌سته‌لاتى ، پرسیاره‌كا ژ وى خه‌لكى دهێته‌كرن گه‌لۆ هه‌وه چاوان دڤێت بژین، هه‌وه دڤێت ل ڤى وه‌لاتى یێ هوون ب زۆرى پێڤه هاتینه‌گرێن یان هه‌وه دڤێت سه‌ربه‌خوه بژین، ریفراندۆم ل ژێر چاڤدێریا رێكخراو و كۆمه‌له و سازیێن رۆژنامه‌ڤانیێن جیهانى و سازیا بێ لایه‌نا (كۆمۆسیۆنا بلندا هه‌لبژارتن و راپرسیێ ل كوردستانێ) هاته‌ئه‌نجامدان، خه‌لكه‌كى ئازادانه بۆچوونا خوه دیاركر، كورد، توركمان، سریان و كلدان و ئه‌رمه‌نان پشكدارى تێدا كر، پرسیار ب زمانێ وان بوو و به‌رسڤ ب زمانێ خوه‌ددا، هنده‌كان هه‌ر ل به‌راهییێ ئازادانه درووشمێ نا بۆ ریفراندۆمێ بلندكر ب نه‌خێر به‌رسڤدا، د رۆژا 25ێ ئیلۆنێدا 72,16% پشكدارى د ریفراندۆمێدا كر و 92,73% ژ پشكداران ب به‌لێ بۆ سه‌ربه‌خوه‌یێ ده‌نگدا. گه‌لۆ ئه‌رێ چ گونه‌هه‌ك تێدا هه‌یه خه‌لكه‌ك ب ئازادى ئه‌و بریارێ ل سه‌ر پاشه‌رۆژا خوه بده‌ت..؟ د ده‌مه‌كیدا گشت پره‌نسیپ و بیروباوه‌رێن ئایینى و دنیایى دژایه‌تیا ڤى مافێ مرۆڤى ناكه‌ن ب تایبه‌ت د سه‌رده‌مێ نهادا، تنێ ل سه‌دسالیا بیست و ئێكى ل جیهانا پاشڤه‌مایا خوه ب ئیسلامى دزانیت خه‌لكه‌كى ژ وى مافى بێ باهر دكه‌ت، بۆ خوه ره‌وا دبینن و ل خه‌لكه‌كێ دى حه‌رام دكه‌ن. ژبیرنه‌كه‌ین ریفراندۆما كوردستانێ نه راگه‌هاندنا یه‌كسه‌را سه‌ربه‌خوه‌ییێ بوو، به‌لكى ده‌لیڤه‌كا به‌رفره‌ه دابوو دانوستاندنێ دگه‌ل ده‌سته‌لاتێ به‌غدا چاره‌سه‌رییا ئاشتى و جیرانیه‌كا برایانه، به‌لێ به‌رسڤا ده‌سته‌لاتى بۆ به‌لێ یا خه‌لكێ كوردستانێ موشه‌ك و گولله تۆپ بوون، ب وى چه‌كێ ده‌وله‌تان بۆ شه‌رێ داعش دایێ و ب میلشیاتێن مه‌زهه‌بیێن ب مهانا شه‌رێ داعش پێكئیناین، ب هه‌ڤكارى دگه‌ل ده‌وله‌تێن داگیركه‌رێن كوردستانى و هنده‌ك كوردێن ژ كوردینییا خوه پشته‌رێ بووین و چاڤنوقاندنا مه‌زنه ده‌وله‌تێن جیهانى ل 16 ئۆكتۆبه‌رێ هێرشه‌كا درندانه ئینا سه‌ر كوردستانێ، پشكه‌كا مه‌زن ژ خاكێ كوردستانێ داگیركره‌ڤه، به‌لێ ئه‌وا ئه‌و و كوردێن ژ كوردینیا خوه پشته‌رێ بووین ل هیڤیێ بجه نه‌هات، هه‌رێما كوردستانێ سه‌روه‌ریا خوه ژ ده‌ست نه‌دا. داستانێن به‌رخوه‌دانا پێشمه‌رگه‌ى ل پردێ، مه‌خموور، سحێلا و مه‌حموودیێ و خوه‌راگریا خه‌لكێ كوردستانێ به‌رامبه‌ر شه‌رێ ئابوورى و ده‌روونیێ حوكمه‌تا به‌غدا و ده‌وله‌تێن جیران دژى خه‌لكێ مه سه‌روه‌رییا وه‌لات و ئالایێ كوردستانێ بلند راگرت، د ئه‌نجامدا عیراق و ده‌وله‌تێن جیران و مه‌زنه هێزێن خوه‌دى بریار ناچاربوون پێداچوونێ ب هه‌لویستێن خوه‌دا به‌رامبه‌رى كوردستانییان بكه‌ن، كوردستان ما سه‌رفراز و ئازاد خوه‌دى سه‌نگه‌ك هه‌رێمى و جیهانى، ئه‌نجامێن ریفراندۆمێ و به‌لێ یا 92,73% خه‌لكێ كوردستانێ ژى وه‌ك دیكیۆمێنته‌كا دیرۆكى ما زیندوو و زیندوویه‌تیا وێ د ئه‌نجامێن هه‌لبژارتنێن په‌رله‌مانێ عیراقێ یێن 12 گولانێ دیاربوون و د هه‌لبژارتنێن 30 ئیلۆنێ یێن په‌رله‌مانێ كوردستانێ دێ پتر دیاربن.
